Το παρόν άρθρο αποτελεί επεξεργασμένη εκδοχή της εισήγησης του Δρ. Θεόδωρου Χίου* με τίτλο «Άδειες ανοιχτού λογισμικού, περιεχομένου και δεδομένων» που εκφωνήθηκε στις 17 Δεκεμβρίου 2016 στο πλαίσιο του Σεμιναρίου του ΟΒΙ με τίτλο «Ανοιχτή καινοτομία και βιομηχανική ιδιοκτησία: ευκαιρίες και προκλήσεις».
Η παρουσίαση της εισήγησης είναι διαθέσιμη εδώ.
Aπό αριστερά προς δεξιά: Π. Τσιαβός (όρθιος), K. Αμπατζής, Κ. Μαργέλλου, Θ. Καρούνος, Θ. Χίου, Δ. Οικονόμου
Oι ανοιχτές άδειες (open licences) είναι περισσότερο συνδεδεμένες με το δίκαιο πνευματικής ιδιοκτησίας. Εντούτοις, τα τελευταία χρόνια η χρήση τους εξαπλώνεται ολοένα και περισσότερο στο πεδίο της Βιομηχανικής Ιδιοκτησίας (ΒΙ), δηλαδή στο δίκαιο που προστατεύει, μέσω συγκεκριμένων τίτλων προστασίας, αισθητικές και τεχνικές δημιουργίες, όπως design, εφευρέσεις, κ. ά.
Η παρούσα εισήγησή αποτελεί μία εισαγωγή στην προβληματική των ανοιχτών αδειών ως νομικό ένδυμα ανοιχτής καινοτομίας στη Βιομηχανική Ιδιοκτησία.
Στις παρακάτω γραμμές θα προσπαθήσω:
να εξηγήσω τι είναι ανοιχτές άδειες (Ι)
να χαρτογραφήσω το τοπίο των ανοιχτών αδειών στη ΒΙ (ΙΙ)
να αξιολογήσω την αλληλεπίδραση ανοιχτών αδειών και ΒΙ (ΙΙΙ)
να προβάλλω κάποιες συμπερασματικές σκέψεις-προτάσεις για την επόμενη μέρα (IV).
Ι. ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΑΝΟΙΧΤΕΣ ΑΔΕΙΕΣ;
Οι ανοιχτές άδειες είναι ένα ιδιαίτερο είδος αδειών εκμετάλλευσης δικαιωμάτων Διανοητικής Ιδιοκτησίας (ΔΙ), δηλαδή αδειών που παρέχονται από το δικαιούχο ΔΙ σε τρίτους για τη χρήση ή εκμετάλλευση ενός προστατευόμενου αντικειμένου. Πρόκειται για τυποποιημένες πρότυπες συμβάσεις προσχώρησης, οι οποίες διαμορφώνονται από κάποιον φορέα ή κοινότητα.
Οι εν λόγω άδειες ονομάζονται «ανοιχτές», διότι διαπνέονται από την ιδέα ότι η διάδοση της δημιουργίας, της τέχνης, της πληροφορίας και της γνώσης εν γένει και η πρόσβαση σε αυτές δεν θα πρέπει να εμποδίζεται από το μονοπωλιακό δικαίωμα διανοητικής ιδιοκτησίας ή άλλο δικαίωμα. Στην ουσία, λειτουργούν ως εργαλεία τα οποία δια της συμβατικής οδού, «ανοίγουν» το κλειστό μονοπώλιο που παρέχει η Διανοητική Ιδιοκτησία (Intellectual Property). Ως εκ τούτου, οι ανοιχτές άδειες αποτελούν το κύριο όχημα και το νομικό ένδυμα της ανοιχτής δημιουργίας και καινοτομίας.
Ειδικότερα, ο δικαιούχος ΔΙ, επιλέγοντας μία ανοιχτή άδεια, επιφυλάσσει στον εαυτό του ορισμένες μόνο εξουσίες («some rights reserved» αντί για το «all rights reserved» μοντέλο) από αυτές που εμπεριέχονται στο μονοπωλιακό του δικαίωμα και επιτρέπει, ως αδειοδότης [licensor]/παραχωρών την άδεια, κατ’ ελάχιστο, «ελεύθερη» και δωρεάν (δημόσια) χρήση του αντικειμένου προστασίας σε απροσδιόριστο αριθμό χρηστών, παρέχοντας περισσότερες ελευθερίες χρήσης από αυτές που επιτρέπει η νομοθεσία ΔΙ και από αυτές που συνήθως παρέχονται με τις παραδοσιακές άδειες εκμετάλλευσης.
Λόγω των χαρακτηριστικών αυτών, η «ανοιχτή» αδειοδότηση («open licensing» ή «free licencing») θεωρείται ένας εναλλακτικός τρόπος διαχείρισης δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας σε σχέση με την παραδοσιακή αδειοδότηση.
II. ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗ ΑΝΟΙΧΤΩΝ ΑΔΕΙΩΝ ΣΤΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ
Οι ανοιχτές άδειες αφορούν τη ΒΙ καθώς χρησιμοποιούνται για τη διάδοση και εκμετάλλευση αντικειμένων τα οποία βρίσκονται τόσο στην περιφέρεια όσο και στον πυρήνα του πεδίου της.
Α_ΟΙ ΑΝΟΙΧΤΕΣ ΑΔΕΙΕΣ ΣΤΗΝ «ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ» ΤΗΣ ΒΙ
1_ΛΟΓΙΣΜΙΚΟ
Οι ανοιχτές άδειες εμφανίστηκαν αρχικά στο χώρο του λογισμικού, όπου αναπτύχθηκαν σημαντικά και οδήγησαν στη δημιουργία και προσφορά ελεύθερου λογισμικού (Free Software) και λογισμικού ανοιχτού κώδικα (ή FLOSS (Free/Libre/Open Source software). Το λογισμικό, σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά πρότυπα δικαίου ευρεσιτεχνίας δεν είναι αφ’ εαυτό αντικείμενο προστασίας από τίτλο βιομηχανικής ιδιοκτησίας αλλά δύναται υπό προϋποθέσεις να προστατευθεί με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας, εφόσον προσφέρει μία τεχνική συμβολή στην επίλυση ενός τεχνικού προβλήματος και υπερβαίνει τον απλό προγραμματισμό.
Υπάρχουν πολλοί τύποι προτεινόμενων ανοιχτών αδειών και αδειών ανοιχτού κώδικα ειδικά στο πεδίο του λογισμικού, οι οποίες διαφοροποιούνται ανάλογα με τα δικαιώματα που παρέχουν στους χρήστες. Μία από τις πιο σημαντικές και ευρέως διαδεδομένες ανοιχτές άδειες λογισμικού είναι η GNU GPL general public licence, η οποία διαμορφώθηκε από την Free Software Foundation.
Πρόκειται για μία free software άδεια η οποία καθιστά απολύτως ελεύθερη και δωρεάν τη χρήση, μελέτη, αντιγραφή, τροποποίηση και αναδιανομή λογισμικού με ή χωρίς αλλαγές ή βελτιώσεις για όλους τους χρήστες.
2_ΔΕΔΟΜΕΝΑ
Άλλες ανοιχτές άδειες επιτρέπουν ελεύθερη διάδοση, πρόσβαση και χρήση δεδομένων με ευρεία έννοια, δηλαδή στοιχεία, πληροφορίες, βάσεις δεδομένων, επιστημονικά δεδομένα που παράγονται από φορείς του Δημοσίου την Ερευνητική Κοινότητα, Πανεπιστήμια ή άλλους φορείς και τα οποία προστατεύονται από πνευματικά ή άλλα δικαιώματα.
Τα «δεδομένα» αν και δεν αποτελούν αφ’ εαυτά αντικείμενο τίτλων βιομηχανικής ιδιοκτησίας, αφορούν τη ΒΙ διότι αποτελούν συχνά χρήσιμο εργαλείο για την παραγωγή καινοτομίας στα πρώτα στάδια ανάπτυξης.
Ένα παράδειγμα Άδειας Ανοικτών Δεδομένων είναι Open Data Commons / Open Database License) v 1.0 που ανέπτυξε η Open Knowledge Foundation. Η εν λόγω άδεια επιτρέπει το «άνοιγμα» συνόλων δεδομένων για ελεύθερη χρήση και διάδοση από τρίτους.
Β_ΟΙ ΑΝΟΙΧΤΕΣ ΑΔΕΙΕΣ ΣΤΟΝ ΠΥΡΗΝΑ ΤΗΣ ΒΙ
Οι ανοιχτές άδειες αφορούν και αντικείμενα τα οποία βρίσκονται στον πυρήνα της βιομηχανικής ιδιοκτησίας, δηλαδή, αισθητικές και τεχνικές δημιουργίες.
1_DESIGN
Αρκετά διαδεδομένες είναι και οι ανοιχτές άδειες που εφαρμόζονται σε αισθητικές δημιουργίες, αντικείμενο του δικαίου σχεδίων και υποδειγμάτων.
Οι άδειες Creative Commons αποτελούν το αντιπροσωπευτικότερο παράδειγμα «ανοιχτών αδειών» για διαφόρων τύπων προστατευόμενο περιεχόμενο και ιδίως για αισθητικές δημιουργίες. Δύνανται να χρησιμοποιηθούν για περιεχόμενο όπως κείμενα, επιστημονικές μελέτες, φωτογραφίες, εικαστικά, σχέδια και μοντέλα, αντικείμενα δηλαδή που εντάσσονται (και) στο πεδίο προστασίας των σχεδίων και υποδειγμάτων της βιομηχανικής ιδιοκτησίας.
Οι εν λόγω άδειες προτάθηκαν αρχικά το 2001 από τον καθηγητή Lawrence Lessig. Σήμερα, οι ισχύουσες άδειες (έκδοση 4.0) αναπτύχθηκαν από το Creative Commons corporation.
Το περιεχόμενο της βασικής άδειας είναι τυποποιημένο σε έξι παραλλαγές, ανάλογα με τα δικαιώματα που επιθυμεί ο δημιουργός να παραχωρήσει στους χρήστες: Αttribution 4.0 International, Attribution-ShareAlike 4.0 International, Attribution-NoDerivatives 4.0, Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International, Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0, Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International.
Oι άδειες συχνά συνοδεύουν τα ψηφιακά αρχεία 2d ή 3d εκτύπωσης, τα οποία είναι ελεύθερα διαθέσιμα για κατέβασμα από το διαδίκτυο.
2_ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΕΣ
H ιδέα της ανοιχτότητας μεταδόθηκε και στον στο χώρο των αμιγώς τεχνικών και τεχνολογικών δημιουργιών, δηλαδή κυρίως στον τομέα των εφευρέσεων/διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας, όπου παρατηρείται η διαμόρφωση ανοιχτών αδειών και μηχανισμών ανοιχτής πρόσβασης με αντικείμενο τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας αφ’ εαυτά.
H ανοιχτή αδειοδότηση και εδώ αποσκοπεί στην κάμψη του έντονου μονοπωλιακού χαρακτήρα των δικαιωμάτων, διασφαλίζοντας διευρυμένη πρόσβαση σε καινοτομία ή αποτρέποντας τον αποκλεισμό σε αυτήν. Συχνά αναπτύσσεται εντός συγκεκριμένων βιομηχανιών ή τεχνολογικών κλάδων.
Οι πρακτικές ανοιχτής αδειοδότησης παρουσιάζουν διαβαθμίσεις, ανάλογα με το βαθμό κάμψης του μονοπωλιακού χαρακτήρα που επιδιώκεται κάθε φορά.
- FRAND Licensing
Ως παράδειγμα «ήπια» «ανοιχτής» αδειοδότησης αναφέρουμε την αδειοδότηση FRAND. Οι οργανισμοί προτυποποίησης τεχνολογιών σε ορισμένους τομείς όπως αυτόν των Συστημάτων Επικοινωνίας και Πληροφορικής, απαιτούν συχνά από τους κατόχους ευρεσιτεχνιών που είναι ή πρόκειται να καταστούν ουσιώδεις για τη θέση σε εφαρμογή του εκάστοτε τεχνολογικού προτύπου, να δεσμεύονται ότι θα παρέχουν άδειες για τη χρήση των εφευρέσεων αυτών από τρίτους με όρους δίκαιους, εύλογους και χωρίς διακρίσεις (Fair, Reasonable, Non-Discriminatory Licensing). Mε τον τρόπο αυτό επιδιώκεται η πρόσβαση στην ουσιώδη εφεύρεση από όποιον προτίθεται να κάνει χρήση αυτής σε τεχνολογική εφαρμογή που θα αναπτύξει.
- Patent Left ή τεχνολογικά κοινά [technology commons]
Περαιτέρω, έχει αναπτυχθεί σε ορισμένους τομείς καινοτομίας, όπως η βιολογία και η βιοτεχνολογία, η πρακτική της παραχώρησης εν στενή εννοία ανοικτών αδειών (ή αλλιώς Patentleft / copyleft-style patent licence), οι οποίες προσομοιάζουν στις ανοιχτές άδειες λογισμικού που είδαμε πιο πριν.
Οι άδειες αυτές διευρύνουν το πεδίο ελεύθερης χρήσης που παρέχει το μονοπώλιο του διπλώματος ευρεσιτεχνίας και επιτρέπουν δωρεάν χρήση μίας ευρεσιτεχνίας, υπό την προϋπόθεση ότι ο αδειούχος ο οποίος αναπτύσσει παράγωγη τεχνολογία με βάση την εν λόγω ευρεσιτεχνία, θα πρέπει να την διαθέσει υπό τους ίδιους όρους [share alike technology]. H χρήση των εν λόγω αδειών οδηγεί στη δημιουργία technology commons, κατ’ αντιστοιχία με τα creative commons του τομέα των αισθητικών/καλλιτεχνικών δημιουργιών.
- Patent Pools Schemes
Τέλος, η ανοιχτή αδειοδότηση λαμβάνει τη μορφή μηχανισμών που επιτρέπουν τη δημιουργία κοινοτήτων ή δικτύων καινοτομίας μεταξύ ομότιμων μελών που είναι κάτοχοι διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας, και τα οποία μέλη μοιράζονται μεταξύ τους αμοιβαία τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας που διαθέτουν, παρέχοντας ανοιχτές άδειες προς το σύνολο της κοινότητας. Με τον τρόπο αυτό δημιουργείται πεδίο ανοιχτής καινοτομίας εντός του δικτύου, με την έννοια ότι κάθε μέλος έχει ελεύθερη πρόσβαση στις εφευρέσεις των υπόλοιπων μελών του δικτύου.
Αυτοί οι μηχανισμοί είναι γενικώς γνωστοί με τον όρο open patent pools.
Ένα παράδειγμα τυπικού ανοιχτού τεχνολογικού patent pool αποτελεί ο μηχανισμός του «Defensive Patent Licence» (DPL). To Defensive Patent Licence δημιουργεί μία κοινότητα/δίκτυο καινοτομίας στο οποίο οποιοσδήποτε δικαιούχος ευρεσιτεχνίας είναι ελεύθερος να εισέλθει. Με το που εισέρχεται, δεσμεύεται αυτομάτως να παραχωρήσει ανοιχτή άδεια για όλα τα διπλώματα Ευρεσιτεχνίας που διαθέτει προς όφελος του pool και αντίστοιχα, να λάβει άδεια από κάθε άλλο μέλος του pool. Στην ουσία πρόκειται για διαμοιρασμό πατεντών με ανοιχτές άδειες εντός ενός δικτύου.
Διαφορετική λογική παρουσιάζει το Δίκτυο «License on Transfer» (LoT). Πρόκειται πάλι για μία κοινότητα επιχειρήσεων καινοτομικά ενεργών τα μέλη της οποίας δεσμεύονται να καθιστούν ανοιχτές τις ευρεσιτεχνίες τους για το δίκτυο κάθε φορά που τις μεταβιβάζουν σε κάποιον τρίτο, εκτός δικτύου. Με άλλα λόγια, μία ανοιχτή άδεια ενεργοποιείται προς όφελος όλων των μελών του δικτύου όταν μεταβιβάζεται ένα δίπλωμα ευρεσιτεχνίας.
ΙΙI. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΑΝΟΙΧΤΩΝ ΑΔΕΙΩΝ ΣΤΗ ΒI
Έχοντας εξετάσει το πλέγμα των ανοιχτών αδειών που αφορούν τη βιομηχανική ιδιοκτησία, μπορούμε να προβούμε σε μία προκαταρκτική αξιολόγηση της επενέργειας των εν λόγω αδειών στην ανάπτυξη και προστασία της καινοτομίας.
Α_ΟΙ AΝΟΙΧΤΕΣ ΑΔΕΙΕΣ ΩΣ ΕΥΚΑΙΡΙΑ
Η ανοιχτή αδειοδότηση μπορεί να αποτελέσει ευκαιρία για το πεδίο της βιομηχανικής ιδιοκτησίας, για τουλάχιστον τρεις λόγους:
1. Επιτάχυνση Καινοτομίας
Η καινοτομία χρειάζεται δημιουργικούς και τεχνολογικούς πόρους και εργαλεία με όσο το δυνατόν ευκολότερη και γρηγορότερη ροή προς και από αυτά. Οι ανοιχτές άδειες, μειώνουν τα εμπόδια πρόσβασης, καθιστώντας ευκολότερη τη σύνδεση ανάμεσα σε αυτούς που αναζητούν καινοτομία και σε αυτούς που παρέχουν καινοτόμες λύσεις.
Έτσι ενισχύουν την παραγωγή καινοτομίας αφού επιτρέπουν πρόσβαση αφενός σε εργαλεία που είναι απαραίτητα κατά το στάδιο ανάπτυξης αντικειμένων προστασίας ΒΙ με τη χρήση ανοιχτού λογισμικού, ανοιχτών δεδομένων και περιεχομένου.
Αφετέρου, διευκολύνουν την παράγωγη καινοτομία, η οποία στηρίζεται σε προϋπάρχουσα ανοιχτή καινοτομία, όπως οι ευρεσιτεχνίες υπό άδειες patentleft.
Σε μία χώρα με αρνητικό ισοζύγιο καινοτομίας όπως η Ελλάδα, η διευρυμένη πρόσβαση σε έξωθεν παραγόμενη καινοτομία αναμένεται να επιταχύνει την εγχώρια παραγωγή καινοτομίας.
2. Διεύρυνση αναπτυσσόντων: Ροή καινοτομίας από και προς SMEs/startups
Προς την ίδια κατεύθυνση, η ευκολία πρόσβασης επιτρέπει και σε μικρούς παίχτες όπως μικρομεσαίες επιχειρήσεις ή startup επιχειρήσεις, αφενός να παράγουν καινοτομία χρησιμοποιώντας ανοιχτά εργαλεία και αφετέρου να επωφελούνται από την ανοιχτή καινοτομία που διαδίδεται μέσω ανοιχτών αδειών, γενόμενοι αδειούχοι ανοιχτών αδειών ή συμμετέχοντας σε patent pools διαμοιρασμού ευρεσιτεχνιών και σε τεχνολογικά κοινά.
Εξάλλου, με τη χρήση ανοιχτών αδειών αποφεύγονται έξοδα για λήψη αδειών και αλλά και δικαστικές διαμάχες. Επίσης, η συμμετοχή σε δίκτυο καινοτομίας δύναται να αποτελέσει κίνητρο για απόκτηση διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας (πχ. για τη συμμετοχή σε κάποιο patent pool).
3. Aντιμετώπιση παθογενειών του συστήματος ΒΙ.
Οι ανοιχτές άδειες δύνανται επίσης να δώσουν λύση για ορισμένα εγγενή προβλήματα της Bιομηχανικής Iδιοκτησίας, ιδίως στο χώρο των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας.
Ειδικότερα, ο μηχανισμός των ανοιχτών αδειών θα μπορούσε να ιδωθεί ως το αντίδοτο για τα sleeping patents, δηλαδή τις ευρεσιτεχνίες που ουδέποτε έτυχαν εκμετάλλευσης και δημιούργησαν απλά ένα αναξιοποίητο μονοπώλιο, δεδομένου ότι με τη χρήση ανοιχτών αδειών θα μπορούσαν να τύχουν ευκολότερα χρήσης και εκμετάλλευσης από κάποιον τρίτο πέραν του δικαιούχου.
Παρόμοια, ορισμένοι τύποι ανοιχτής καινοτομίας, όπως το Licence on Transfer που αναπτύξαμε πιο πριν, έχουν συσταθεί με σκοπό να περιορίσουν το φαινόμενο των patent trolls, δηλαδή, την παρασιτική κατοχύρωση εφευρέσεων με στόχο όχι την παραγωγή προϊόντων αλλά την πρόκληση δικαστικών αγώνων.
Β_ΟΙ ΑΝΟΙΧΤΕΣ ΑΔΕΙΕΣ ΩΣ ΠΡΟΚΛΗΣΗ
Βεβαίως, οι ανοιχτές άδειες θέτουν μία σειρά νομικών προκλήσεων στο παραδοσιακό μοντέλο νομικής προστασίας που παρέχουν οι τίτλοι βιομηχανικής ιδιοκτησίας.
1. Δυσκολίες συνύπαρξης
Αυτό που χαρακτηρίζει γενικά την ανοιχτές άδειες είναι το γεγονός ότι στην πράξη πρόκειται για μη ανακλητές άδειες. Έτσι όταν για οποιαδήποτε αιτία, επιδιώκεται η μεταπήδηση από ανοιχτό σε παραδοσιακό κλειστό σύστημα προστασίας, ανακύπτουν ορισμένα προβλήματα.
Για παράδειγμα, ένας σχεδιαστής που διανέμει τα σχέδια ή υποδείγματα με ανοιχτές άδειες Creative Commons (CC) και για κάποιο λόγο παύει να επιθυμεί πλέον την ανοιχτή διανομή των σχεδίων, με δυσκολία θα μπορέσει να αποτρέψει τη διαμορφωθείσα κατάσταση. Διότι η προβλεπόμενη διακοπή ανοιχτής αδειοδότησης ενός αντικειμένου, σύμφωνα με το άρθρο 6(c) των αδειών CC, επιφέρει αποτελέσματα μόνο για το μέλλον και δεν επιφέρει αυτομάτως τη λύση των μέχρι τούδε συναφθεισών άδειων CC με χρήστες για τα αντίγραφα σχεδίων και υποδειγμάτων που συνοδεύουν.
Εξάλλου, μετά την ανοιχτή κυκλοφορία των σχεδίων ή υποδειγμάτων, με δυσκολία θα πληρούνται οι προϋποθέσεις του «νέου» για την καταχώριση με σχέδιο ή υπόδειγμα σύμφωνα με το άρθρο 12 παρ. 3 πδ. 259/1997.
2. Eγγενή νομικά ζητήματα ανοιχτών αδειών
- Συμβατότητα
Ένα άλλο ζήτημα που αφορά τις ανοιχτές άδειες είναι το ζήτημα της συμβατότητας των όρων τους με το ελληνικό δίκαιο συμβάσεων και το ελληνικό δίκαιο ΔΙ, διότι έχουν καταρτιστεί με βάση αλλοδαπά δίκαια και ιδίως το αμερικάνικο. Αυτό σημαίνει ότι κατά την εφαρμογή τους, ενδέχεται να ανακύψουν ζητήματα ερμηνείας ή ακόμα και εφαρμοσιμότητας ορισμένων όρων. Αντίστοιχα ζητήματα έχουν αντιμετωπιστεί σποραδικά από δικαστήρια άλλων κρατών αλλά πρόκειται στην ουσία αχαρτογράφητα νερά τουλάχιστον για την ελληνική πραγματικότητα.
- Όρια μηχανισμού
Οι ανοιχτές άδειες δεν είναι κατασκευασμένες για καταστάσεις διαμάχης. Η επιβολή των όρων απαιτεί επίκληση του κλειστού μοντέλου. Για παράδειγμα, η λειτουργία των ανοιχτών patent pools που εξετάσαμε πιο πριν, προϋποθέτει την ύπαρξη τίτλου ΒΙ (δίπλωμα ευρεσιτεχνίας).
Εξάλλου, οι ανοιχτές άδειες εμπεριέχουν συνήθως ρήτρα περί αποποίησης ευθύνης του παρέχοντος την άδεια έναντι του αδειούχου, αναφορικά με το καθεστώς και τις ιδιότητες του αδειοδοτούμενου αντικειμένου και ιδίως το ιδιοκτησιακό του καθεστώς και την μη προσβολή δικαιωμάτων τρίτων ενώ προβλέπουν αποποίηση οποιασδήποτε ευθύνης για αποζημίωση, κάτι που θίγει την ασφάλεια των συναλλαγών.
Έτσι, το παραδοσιακό κλειστό μοντέλο προστασίας και επιβολής αποκλειστικών δικαιωμάτων παραμένει πάντα σε εφεδρεία.
ΙΙΙ. WHAT (should be) NEXT?
Κλείνοντας την παρούσα εισήγηση, κρίνω σκόπιμο να κάνω κάποιες συμπερασματικές σκέψεις για την αντιμετώπιση της χρήσης και της λειτουργίας των ανοιχτών αδειών στη βιομηχανική ιδιοκτησία κυρίως σε θεσμικό/ρυθμιστικό επίπεδο.
1. ΕΞΟΙΚΕΙΩΣΗ ΜΕ ΑΝΟΙΧΤΕΣ ΑΔΕΙΕΣ
Κατ’ αρχάς παρίσταται αναγκαίο να επιτευχθεί όσο το δυνατόν μεγαλύτερη εξοικείωση και κατανόηση της λειτουργίας των ανοιχτών αδειών από όλα τα εμπλεκόμενα μέρη στον τομέα της καινοτομίας και ιδίως του συσχετισμού τους με το παραδοσιακό μοντέλο προστασίας της ΒΙ.
Ως προς αυτό, συνίσταται η υιοθέτηση μίας πραγματιστικής προσέγγισης απέναντι στο ανοιχτό μοντέλο αδειοδότησης, το οποίο θα πρέπει να φανερώνεται ως εργαλείο το οποίο δύναται να λειτουργεί συμπληρωματικά ή παραπληρωματικά σε σχέση με την παραδοσιακή Βιομηχανική Ιδιοκτησία.
Άλλωστε, η ανοιχτή καινοτομία δεν είναι το αντίθετο της παραδοσιακής βιομηχανικής ιδιοκτησίας. Αντιθέτως, το ανοιχτό μοντέλο ετεροπροσδιορίζεται, διότι στηρίζεται εξ ορισμού στην ύπαρξη του κλειστού.
2. ΜΕΛΕΤΗ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΑΝΟΙΧΤΩΝ ΑΔΕΙΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Κρίνεται χρήσιμο να πραγματοποιηθούν μελέτες από οικονομική και νομική σκοπιά ώστε, αφενός, να εκτιμηθεί η προσδοκώμενη συμβολή των ανοιχτών αδειών στην ελληνική αγορά καινοτομίας και ο εντοπισμός των προσφορότερων βιομηχανιών για χρήση ανοιχτών αδειών, για ανάπτυξη patent pools κλπ.
Αφετέρου, να μελετηθούν τα νομικά διακυβεύματα που αναφύονται λόγω συνύπαρξης ανοιχτού με κλειστό μοντέλο, από νομικής άποψης, να βρεθεί η κατάλληλη φόρμουλα συνύπαρξης, να δημιουργηθεί η κατάλληλη υποδοχή για τις ανοιχτές άδειες στο δίκαιο της ΒΙ αλλά και να συνταχθούν ενδεχομένως ελληνοποιημένες ανοιχτές άδειες καινοτομίας.
3. ΧΑΡΑΞΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΒΙ ΓΙΑ 21Ο ΑΙΩΝΑ
Η χάραξη στρατηγικής προστασίας καινοτομίας για τον 21ο αιώνα θα πρέπει να περιλαμβάνει τις ανοιχτές άδειες, ως ένα ακόμα θεσμικά αναγνωρισμένο και προτεινόμενο όπλο στη φαρέτρα των αναπτυσσόντων.
Σε κάθε περίπτωση, ο στόχος της στρατηγικής θα πρέπει να είναι η αρμονική συνύπαρξη των δύο μοντέλων με απώτερο σκοπό τη βέλτιστη προώθηση της καινοτομίας. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι κάποιος θα μπορούσε να βρει ένα σπόρο για θεσμοθέτηση patent pools στο άρθρο 12 παρ. 5 1733/1987 σχετικά με τη δήλωση-πρόσκληση παραχώρησης μη αποκλειστικών αδειών.
Η βιομηχανική ιδιοκτησία είναι το κατ’ εξοχήν δίκαιο καινοτομίας και σκοπός του Ο.Β.Ι. είναι η συμβολή στην τεχνολογική και βιομηχανική ανάπτυξη της χώρας (άρθρο 1 παρ. 2 Ν. 1733/1987).
Συνεπώς, θεωρώ ότι η παρούσα συνάντηση υπό τη διοργάνωση του ΟΒΙ είναι ένα βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση.
* Ο Θεόδωρος Χίου είναι δικηγόρος, διδάκτωρ νομικής Παν/μίου Στρασβούργου και ειδικός σύμβουλος σε θέματα δικαιωμάτων πνευματικής και βιομηχανικής ιδιοκτησίας.
Το παρόν άρθρο αποτελεί μία εισαγωγή για τις ανοιχτές άδειες αλλά δεν παραλείπει τις λεπτομέρειες. Απευθυνθείτε στο δικηγόρο σας για να ανακαλύψετε ποια άδεια ενδείκνυται για εσάς.