Γράφει η Σοφία Γεωργιάδη*

Το παρόν άρθρο αποτελεί μία εισαγωγή για το δίκαιο διανοητικής ιδιοκτησίας στις startup αλλά παραλείπει τις λεπτομέρειες. Απευθυνθείτε στο δικηγόρο σας για να λάβετε εξειδικευμένες συμβουλές.

Η τελευταία διετία στη χώρα μας χαρακτηρίστηκε από την εμφάνιση και απογείωση των startup επιχειρήσεων. Μικρές ομάδες νέων επαγγελματιών όλων των κλάδων, ξόδεψαν ώρες αναζητώντας μία πρωτότυπη επιχειρηματική ιδέα, κατέστρωσαν πληθώρα επιχειρηματικών πλάνων για την πραγματοποίησή της και κάποιες από αυτές κατάφεραν να ξεχωρίσουν.

Ένας από τους μεγαλύτερους φόβους των startuppers ωστόσο, είναι η «κλοπή» της πρωτότυπης ιδέας πάνω στην οποία βασίζεται ένα επιχειρηματικό πλάνο και κατ’ επέκταση όλο το εγχείρημα, κάτι που ασφαλώς έχει αρνητικές συνέπειες για την ανάπτυξη και το μέλλον της νεοφυούς επιχείρησης.

Πρέπει να διασαφηνιστεί εξαρχής ότι μία ιδέα δεν μπορεί να τύχει καθ’ εαυτή προστασίας από το Δίκαιο Διανοητικής Ιδιοκτησίας. Αντίθετα, τo Δίκαιο Διανοητικής Ιδιοκτησίας προστατεύει τις καινοτόμες και πρωτότυπες ιδέες που εξωτερικεύονται και αποτυπώνονται σε ένα «απτό» μέσο. Μεταξύ άλλων, η Διανοητική Ιδιοκτησία προστατεύει πρωτότυπα καλλιτεχνικά και λογοτεχνικά έργα, μάρκες προϊόντων (σήματα) και εμπιστευτικές πληροφορίες, παρέχοντας στο δικαιούχο ένα μονοπώλιο αποκλειστικής εκμετάλλευσής τους καθώς και ισχυρά μέσα νομικής προστασίας έναντι των προσβολέων.

Οι παρακάτω βασικές μορφές προστασίας που παρέχει η Διανοητική Ιδιοκτησία αποτελούν γενικά ένα σταθερό πρώτο βήμα για την προστασία μιας επιχειρηματικής ιδέας και της επιχειρηματικής δραστηριότητας που βασίζεται σε αυτήν.

Η εμπορική ταυτότητα της startup επιχείρησης: εμπορικό σήμα

To εμπορικό σήμα είναι το σημείο (εικόνα, λέξη, ακόμα και σχήμα) που μία startup εταιρεία χρησιμοποιεί ώστε να διακρίνει τα προϊόντα ή της υπηρεσίες της από τις υπόλοιπες. Η κατοχύρωση και προστασία του σήματος μπορεί να επιτευχθεί σε μία ή περισσότερες χώρες και σε μία ή περισσότερες κλάσεις προϊόντων και υπηρεσιών, μέσω αίτησης στα κατά τόπον αρμόδια Γραφεία Σημάτων.

Η επιλογή του σημείου που θα αποτελέσει το σήμα της εταιρείας και των προϊόντων ή υπηρεσιών αυτής (μία λέξη, ένα εικαστικό σχέδιο ή ένας συνδυασμός των δύο), καθώς και των κλάσεων κατοχύρωσης απαιτεί εξειδικευμένη και εξατομικευμένη νομική καθοδήγηση, ιδίως για να αποφευχθεί η απόρριψη της κατοχύρωσης, λόγω ύπαρξης προγενέστερων όμοιων ή παρόμοιων σημάτων.

To δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας (copyright).

Η πνευματική ιδιοκτησία ή αλλιώς copyright προστατεύει μία πρωτότυπη πνευματική δημιουργία λόγου ή τέχνης αλλά και δημιουργίες όπως λογισμικό και βάσεις δεδομένων. Στην περίπτωση μιας startup εταιρείας το copyright μπορεί κατά περίπτωση να προστατεύει, για παράδειγμα, το περιεχόμενο της ιστοσελίδας της εταιρείας (κείμενα, φωτογραφίες, βάσεις δεδομένων κ. ά.), εκδόσεις, άρθρα ή ενημερωτικά φυλλάδια, charts και marketing plans, λογισμικό και ψηφιακές εφαρμογές (web & mobileapps) που έχουν δημιουργηθεί από την εταιρεία.

Δεδομένου ότι δεν υπάρχουν τυπικές διατυπώσεις ή επίσημη διαδικασία ενώπιον κάποιας αρχής (όπως στα σήματα) για κατοχύρωση του copyright, η απόδειξη της δημιουργίας και της πατρότητας του προστατευόμενου αντικειμένου μπορεί να είναι δύσκολη. Στην πράξη, υπάρχουν δύο συνήθεις τρόποι απόδειξης της «βέβαιης χρονολογίας» για ένα δημιούργημα, ώστε να διασφαλίζεται ο δημιουργός από τυχόν μεταγενέστερες αντιγραφές.

• Κατάθεση σε συμβολαιογράφο της δημιουργίας
• Συστημένη επιστολή στον ίδιο το δημιουργό με σφραγισμένο φάκελο.

Ευρεσιτεχνίες (πατέντες) και σχέδια/υποδείγματα (design).

Σε περίπτωση που η startup εταιρεία δραστηριοποιείται στο τομείς όπως η υψηλή τεχνολογία, η μηχανολογία ή οι αυτοματισμοί, είναι απαραίτητο να αποκτήσει Δίπλωμα Ευρεσιτεχνίας προκειμένου να προστατεύσει την καινοτομία των τεχνικών δημιουργιών της. Το Δίπλωμα αυτό χορηγείται για μια εφεύρεση ή νέο προϊόν ή διαδικασία (για παράδειγμα ένα μηχάνημα που διαχωρίζει το πόσιμο από το ακατάλληλο νερό), τα οποία βελτιώνουν τη λειτουργικότητα του προϊόντος, είναι καινοτόμα και έχουν εφαρμογή στο βιομηχανικό τομέα. Η καταχώρηση της ευρεσιτεχνίας μπορεί να γίνει σε εθνικό επίπεδο μέσω του αρμόδιου γραφείου ή ως «ευρωπαϊκή πατέντα» μέσω του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διπλωμάτων Ευρεσιτεχνίας ενώ και διεθνής προστασία είναι εφικτή.

Εάν πάλι μια εταιρεία αναπτύσσει τη δραστηριότητά της στο τομέα του design, του σχεδιασμού επίπλων, των χρηστικών αντικειμένων ή ακόμα και της ένδυσης και των κοσμημάτων, θα πρέπει να προστατεύσει την εξωτερική εμφάνιση των προϊόντων της μέσω των διπλωμάτων προστασίας σχεδίων ή υποδειγμάτων. Ένα παράδειγμα κατοχύρωσης σχεδίου είναι η κατοχύρωση του σχεδιασμού μίας καρέκλας. Προκειμένου να τύχει προστασίας ένα σχέδιο, πρέπει να μην ορίζεται αποκλειστικά από τη λειτουργία του αντικειμένου. Αυτό σημαίνει ότι εάν αλλάξει το σχέδιο του προϊόντος, το ίδιο το προϊόν δε θα χάσει τη χρησιμότητά του. Η κατοχύρωση του σχεδίου πρέπει να γίνεται με ιδιαίτερη προσοχή καθώς η σημασία της «καινοτομίας» και της «μη λειτουργικότητας» μπορούν να αποτρέψουν την κατοχύρωση. Τα σχέδια μπορούν να κατοχυρωθούν είτε σε εθνικό είτε σε κοινοτικό και διεθνές επίπεδο.

Παρά την κατοχύρωση όμως των ως άνω δικαιωμάτων, σημαντικό είναι να επιτυγχάνεται η προστασία των καινοτόμων ιδεών και δημιουργιών μίας startup εταιρείας ήδη κατά το στάδιο ανάπτυξής τους αλλά και στα πλαίσια των συναλλαγών, κατά τη σύναψη εμπορικών και εργασιακών συμβάσεων και κατά την προώθηση της εταιρείας στην εκάστοτε αγορά. Τα παρακάτω νομικά εργαλεία προληπτικής προστασίας είναι ενδεικτικά του τρόπου που κάθε εταιρεία διασφαλίζει τα συμφέροντά της κατά τις καθημερινές της δραστηριότητες.

• Συμφωνητικό Εχεμυθείας (Non-disclosure Agreement)

Σε κάθε σύμβαση συνεργασίας ή εργασίας ή παροχής έργου με τρίτους, ο κίνδυνος της «κλοπής» ιδεών, δεδομένων ή τεχνογνωσίας της startupεταιρείας είναι παρών. Με το συμφωνητικό εχεμύθειας, η εταιρεία προστατεύεται σε περίπτωση που εμπορικά μυστικά, πληροφορίες για τη λειτουργία της εταιρείας και για τα κατοχυρωμένα δικαιώματά αποκαλυφθούν ή χρησιμοποιηθούν παρανόμως από τρίτο πρόσωπο. Σε μια τέτοια περίπτωση η εταιρεία θα έχει αξίωση αποζημίωσης λόγω παραβίασης των όρων του συμφωνητικού. Η σωστή και λεπτομερής κατάρτιση του συμφωνητικού εχεμύθειας είναι σημαντική για την αποτελεσματική θωράκιση της εταιρείας από διαρροές και παραβίαση εχεμύθειας.

• Συμφωνητικό μη Ανταγωνισμού

Σε περίπτωση που μία startup εταιρεία θελήσει να προσλάβει συνεργάτες για την υλοποίηση μιας ιδέας (για παράδειγμα για τη δημιουργία ενός λογισμικού), το συμφωνητικό μη ανταγωνισμού, σε συνδυασμό και με το συμφωνητικό εχεμύθειας, αποτελεί μία ασφαλή λύση, προκειμένου να αποφευχθεί το φαινόμενο που απαντάται συχνά στην αγορά, όταν ένας συνεργάτης, εκμεταλλευόμενος την τεχνογνωσία της εταιρείας να ξεκινάει μία δική του επιχείρηση με ανταγωνιστικές δραστηριότητες στη σχετική αγορά, απειλώντας τα συμφέροντα της εταιρείας και εν τέλει οδηγώντας σε οικονομική ζημία.

Παρά λοιπόν την αδυναμία κατοχύρωσης μιας αφηρημένης ιδέας, το Δίκαιο της Διανοητικής Ιδιοκτησίας, προσφέρει πολυάριθμες λύσεις για τη προστασία όλων των εκφάνσεων καινοτομίας και δημιουργικότητας μιας startup εταιρείας. Η ως άνω κατοχύρωση των δικαιωμάτων αυτών, δεν προστατεύει απλά την εταιρεία από τυχόν ανταγωνιστές αλλά αποτελεί όχημα τόσο για την προσέλκυση επενδυτών και για την προώθηση της διεθνούς της παρουσίας και ανάπτυξης.

Σε κάθε περίπτωση, η κάθε startup επιχείρηση πρέπει να αντιμετωπίζεται ξεχωριστά, ανάλογα με τον τομέα δραστηριοποίησης (τεχνολογία, επιστήμη, εμπόριο κλπ), το μέγεθος της αγοράς στην οποία στοχεύει και τα συγκεκριμένα δικαιώματα που ο κάθε επιχειρηματίας θέλει να προστατεύσει και να αναζητά την κατάλληλη και εξατομικευμένη συμβουλή από εξειδικευμένους νομικούς.

* Η Σοφία Γεωργιάδη είναι δικηγόρος Αθηνών, κάτοχος μεταπτυχιακού τίτλου στο Εμπορικό Δίκαιο από το Πανεπιστήμιο του Bristol, UK.

Photo credits: Dana Lipnickas/CNNmoney

Θεόδωρος Χίου, Δικηγόρος