Δημοσιεύτηκαν πρόσφατα στην ιστοσελίδα του ΟΠΙ οι τρεις πρώτες αποφάσεις της ΕΔΠΠΙ (Επιτροπή για τη Διαδικτυακή Προσβολή Πνευματικής Ιδιοκτησίας) που εκδόθηκαν κατά την από 24/10/2018 μυστική συνεδρίαση της Επιτροπής (αποφάσεις 1/2018, 2/2018 και 3/2018).
Με τις υπ’ αριθμ. 1 και 2 αποφάσεις διαπιστώνεται απλώς οικειοθελής συμμόρφωση των καθ’ων παρόχων πρόσβασης και παύει η ενώπιον της Επιτροπής διαδικασία. Αντίθετα, η υπ’ αριθμ. 3 απόφαση παρουσιάζει μεγαλύτερο ενδιαφέρον, καθότι πρόκειται για την πρώτη απόφαση της Επιτροπήςμε την οποία διατάσσεται η διακοπή πρόσβασης από τους ελληνικούς παρόχους πρόσβασης διαδικτύου (σε σημαντικό αριθμό ιστοτόπων για διάρκεια τριών ετών.
Πρόκειται για τους παρακάτω 38 ιστοτόπους (ονόματα χώρου - domain names) οι οποίοι φέρονται να συνδέονται με παράνομη διακίνηση οπτικοακουστικών κυρίως έργων και συναφών υποτίτλων σε μεγάλη κλίμακα και οι οποίοι υπεδείχθησαν με την από 5/9/2018 αίτηση του οργανισμού συλλογικής προστασίας οπτικοακουστικών έργων (ΕΠΟΕ):
Δυνάμει της υπ’ αρ. 3/2018 απόφασης της ΕΔΠΠΙ, η πρόσβαση στους ανωτέρω ιστότοπους κατέστη αδύνατη μέσω των ελληνικών παρόχων πρόσβασης στο διαδίκτυο και μάλιστα σε σύντομο διάστημα από την ημερομηνία της άσκησης προσφυγής. Το πρώτο δείγμα γραφής της ΕΔΠΠΙ είναι μάλλον ενθαρρυντικό για τους δικαιούχους.
Υπό μία ευρύτερη θεώρηση των διαθέσιμων μέσων προστασίας δικαιούχων κατά διαδικτυακών προσβολών, αξίζει να σημειωθεί ότι εναντίον των (ίδιων) παρόχων πρόσβασης στο διαδίκτυο είχαν ασκηθεί τα ασφαλιστικά μέτρα της διάταξης 64 Α Ν. 2121/1993 και μάλιστα αναφορικά με ορισμένους εκ των ανωτέρω ιστοτόπων (επισημαίνονται), με αιτούσες την AEΠΙ και την GRAMMO και προσθέτως παρεμβαίνουσα υπέρ των αιτουσών και την προσφέυγουσα στην παρούσα απόφαση ΕΠΟΕ [βλ. ιδίως ΜονΠρΑθ 10452/2015 η οποία (αίτηση) απερρίφθη ως απαράδεκτη λόγω προσωρινού δεδικασμένου από προγενέστερη απόφαση μεταξύ των ίδιων διαδίκων, με την ίδια ιδιότητα, με το ίδιο αντικείμενο και την ίδια ιστορική και νομική αιτία, που εκδόθηκε επί τη βάσει της ίδιας διάταξης (βλ. σχετικώς Θ. Χίου, Πνευματική ιδιοκτησία και αποκλεισμός πρόσβασης σε ιστοτόπους: Η αναλογικότητα σε ένα ψηφιακό κόσμο, ΧρΙΔ, 2015)]. H εξ αυτής απορρέουσα κύρια αγωγή (χωρίς πρόσθετη παρέμβαση από την ΕΠΟΕ) έγινε πρόσφατα δεκτή με την ΠΠρΑθ 3530/2017 (ΔiΜΕΕ, 2/2018, σ.230) και με βάση το διατακτικό της οι (ίδιοι) καθ’ ων πάροχοι διατάχθηκαν να διακόψουν την πρόσβαση σε ορισμένους από τους επίδικους ιστοτόπους της απόφασης της ΕΔΠΠΙ. Η συνύπαρξη της διαδικασίας ενώπιον της ΕΔΠΠΙ και του άρθρου 64Α Ν. 2121/1993 αξίζει να μελετηθεί βαθύτερα.
Τέλος, υπό μία πραγματιστική θεώρηση, άξιο μνείας είναι το γεγονός ότι η ΕΔΠΠΙ απέρριψε το αίτημα της προσφεύγουσας για διακοπή από τους αρμόδιους παρόχους όσων ονομάτων χρησιμοποιηθούν μελλοντικά, λόγω αοριστίας, υποδηλώνοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο τα όρια της νέας διαδικασίας. Παράλληλα, λίγες ημέρες μετά τη δημοσίευση των αποφάσεων, στο διαδίκτυο δημοσιεύτηκαν αναλυτικές τεχνικές μέθοδοι και δυνατότητες παράκαμψής της διαταχθείσας διακοπής πρόσβασης. Οld Game, New Rules...
Το πλήρες κείμενο της υπ' αρ. 3/2018 απόφασης της ΕΔΠΠΙ είναι διαθέσιμο εδώ.
* Ο Δρ Θεόδωρος Χίου είναι Δικηγόρος Διανοητικής Ιδιοκτησίας, Ψηφιακών Τεχνολογιών και Καινοτομίας (Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.). Eίναι εκλεγμένος Μεταδιδακτορικός Ερευνητής στη Νομική Σχολή Αθηνών και Διδάσκων στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής.
Πρόσφατα έληξε με εξωδικαστικό συμβιβασμό η περιβόητη δικαστική διαμάχη για το ιδιοκτησιακό καθεστώς των πνευματικών δικαιωμάτων επί αυτοφωτογραφιών (selfies) που τράβηξε μία μαϊμού σε ένα δάσος της Ινδονησίας (υπόθεση «MonkeySelfie»).
Το ιστορικό της υπόθεσης, το οποίο είναι αναμφίβολα πλέον σχεδόν ανεκδοτολογικό, ξεκινά το έτος 2011. Ο Βρετανός φωτογράφος άγριας ζωής DavidSlater [http://www.djsphotography.co.uk/] ταξίδεψε στο νησί Σουλαουέζι της Ινδονησίας, με σκοπό να φωτογραφήσει μία αποικία μαϊμούδων του είδους Macaca nigra [https://en.wikipedia.org/wiki/Celebes_crested_macaque]και να αναδείξει, με τον τρόπο αυτό, το ζήτημα εξαφάνισης αυτού του απειλούμενου είδους.
(c) Google Maps
Ο Slater ακολούθησε μία αγέλη μαϊμούδων για κάποιες μέρες και κέρδισε την εμπιστοσύνη τους. Μολαταύτα, οι μαϊμούδες δεν συνεργάζονταν στη λήψη φωτογραφιών και αντιδρούσαν νευρικά στη θέα της φωτογραφικής μηχανής. Επιθυμώντας να τραβήξει κοντινές φωτογραφίες, ο φωτογράφος αποφάσισε να τους δώσει την ευκαιρία να πειραματιστούν με τη φωτογραφική μηχανή: τοποθέτησε μία φωτογραφική μηχανή Canon EOS 5D DSLR σε ένα τρίποδο και, αφού επέλεξε τις κατάλληλες ρυθμίσεις και εξαρτήματα (ευρυγώνιο φακό, αυτόματες ρυθμίσεις στο ζουμ κλπ), άφησε εκτεθειμένο το απομακρυσμένο κουμπί λήψης και απομακρύνθηκε από τον εξοπλισμό του.
Οι μαϊμούδες, όπως ανέμενε ο Slater, πλησίασαν και περιεργάστηκαν τον εξοπλισμό και τη φωτογραφική μηχανή. Mεταξύ αυτών, μία εξάχρονη θηλυκή μαϊμού (η οποία θα γίνει βαπτιστεί αργότερα «Naruto» κατά την PETAή «Ella» κατά τον Slater), έκανε χρήση του απομακρυσμένου κουμπιού λήψης και τράβηξε ακούσια μία σειρά αυτοφωτογραφιών, πολλές εκ των οποίων ήταν απολύτως ευκρινείς.
(c) D. Slater (?)
Ο Slater, θεωρώντας τον εαυτό του δικαιούχο των πνευματικών δικαιωμάτων επί των φωτογραφιών που τράβηξε η μαϊμού χρησιμοποιώντας τον εξοπλισμό του, παραχώρησε άδεια χρήσης αυτών στο βρετανικό ειδησεογραφικό πρακτορείο CatersNewsAgency (https://www.catersnews.com/about-us/). Με τη δημοσιοποίησή τους, οι φωτογραφίες συγκέντρωσαν υψηλή δημοσιότητα η οποία όμως συνοδεύτηκε και από την αμφισβήτηση περί του ιδιοκτησιακού καθεστώτος των φωτογραφιών. Πολλοί υποστήριξαν ότι δημιουργός και, συνακόλουθα, δικαιούχος πνευματικών δικαιωμάτων επί της φωτογραφίας δεν ήταν ο Slaterαλλά η θηλυκή μαϊμού. Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό ότι οι εν λόγω φωτογραφίες καταχωρήθηκαν στο αποθετήριο ελεύθερης πρόσβασης WikimediaCommons, ως ανήκουσες στο δημόσιο τομέα.
ToΔεκέμβριο του 2014, ο Slater εξέδωσε τις φωτογραφίες αυτές σε λεύκωμα με τον τίτλο «Wildlife Personalities» το οποίο κυκλοφόρησε στην αγορά μέσω του εκδοτικού οίκου αυτοεκδόσεωνBlurb [http://www.blurb.com/b/5809745-wildlife-personalities].
Στις 22 Σεπτεμβρίου 2015, η φιλοζωική οργάνωση PETA (People for the Ethical Treatment of Animals) κατέθεσε αγωγή σε δικαστήριο της Καλιφόρνια εναντίον του Slaterκαι του οίκου Blurb, εν ονόματι της θηλυκής μαϊμούς που τράβηξε τις αυτοφωτογραφίες, ζητώντας την αναγνώριση των πνευματικών δικαιωμάτων της Naruto επί των φωτογραφιών και την ανάληψη της διαχείρισης των εσόδων από την εκμετάλλευση των φωτογραφιών, προς όφελος της αποικίας μαϊμούδων στο νησί Σουλαουέζι (υπόθεση Narutoet al. Vs. Slateretal., Case No. 15-cv-04324-WHO).
Ο αρμόδιος Αμερικανός δικαστής απέρριψε την αίτηση στις 28 Ιανουαρίου 2016, κρίνοντας ότι ο Αμερικανικός Νόμος Πνευματικών Δικαιωμάτων (USCopyrightAct) δεν αναγνωρίζει δικαίωμα απόκτησης πνευματικής ιδιοκτησίας προς όφελος ζώων, παρά μόνον προς όφελος φυσικών και νομικών προσώπων και ως εκ τούτου η Naruto δεν διαθέτει δικαίωμα δικαστικής επιδίωξης και επιβολής πνευματικών δικαιωμάτων (βλ. και σχετικό λήμμα επικαιρότητας που έγραψα για το ΔiMEE).
Ανέφερεμάλισταχαρακτηριστικάότι «if Congress and the president intended to take the extraordinary step of authorizing animals as well as people and legal entities to sue, they could, and should, have said so plainly».
Η PETA άσκησε έφεση κατά της απορριπτικής απόφασης το Μάρτιο του 2016 η οποία όμως τελικώς δεν εκδικάστηκε διότι (όπως μάθαμε και από το ΔiΜΕΕ) στις 11 Σεπτεμβρίου 2017 ο Slater, ο oίκος Blurbκαι η PETAσυμβιβάστηκαν εξωδικαστικά διακόπτοντας με αυτό τον τρόπο, τη δευτεροβάθμια κρίση της υπόθεσης. Αξίζει να σημειωθεί ότι ένας εκ των όρων του συμβιβασμού προβλέπει την υποχρέωση του Slaterνα δωρίζει το 25% των μελλοντικών ακαθάριστων εσόδων από την εκμετάλλευση των επίμαχων φωτογραφιών σε μη κερδοσκοπικές οργανώσεις προστασίας του βιότοπου που ζει η Narutoκαι τα ζώα του είδους αυτού στην Ινδονησία.
Hυπόθεση της Narutoμας καλεί να αναρωτηθούμε γύρω από τα παραδοσιακά ανθρωποκεντρικά θεμέλια του δικαίου πνευματικής ιδιοκτησίας. Η ηπειρωτική προσέγγιση, την οποία ακολουθεί και το ελληνικό δίκαιο, θέτει τον άνθρωπο στο επίκεντρο του συστήματος προστασίας. Υπό το πρίσμα του ελληνικού δικαίου, πρωτογενής δικαιούχος πνευματικών δικαιωμάτων θεωρείται πάντοτε ο πνευματικός δημιουργός, ο οποίος, διά των ελεύθερων δημιουργικών επιλογών του, αντανακλά την προσωπικότητά του στο δημιούργημά του, καθιστώντας το πρωτότυπο, δηλαδή στατιστικά μοναδικό.
Σύμφωνα με την παραδοσιακή γραμματική και τελολογική ερμηνεία του νόμου, ο πνευματικός δημιουργός και αρχικός δικαιούχος του άρθρου 1 Ν. 2121/1993 είναι πάντοτε άνθρωπος. Η ανθρωποκεντρική προσέγγιση της πνευματικής ιδιοκτησίας έχει ως κύριο μέλημά της την προστασία του δημιουργού από τους δευτερογενείς δικαιούχους-αντισυμβαλλόμενους του δημιουργού, δηλαδή τους εργοδότες, εκδότες και λοιπούς εκμεταλλευόμενους, οι οποίοι πολύ συχνά αντιστοιχούν σε νομικά πρόσωπα.
Ακολουθώντας τη λογική αυτή, οι μη-άνθρωποι, συμπεριλαμβανομένων και των νομικών προσώπων, βρίσκονται καταρχήν εκτός σύστηματος προστασίας. Πράγματι, τα νομικά πρόσωπα, ελλείψει δυνατότητας δημιουργικής δραστηριότητας αλλά και ανθρώπινης υπόστασης, δεν δύνανται να καταστούν πρωτογενείς δικαιούχοι πνευματικών δικαιωμάτων ούτε δικαιούχοι ηθικών εξουσιών. Βεβαίως, προϊόντος του χρόνου, τα νομικά πρόσωπα απέκτησαν ολοένα και περισσότερα νομοθετικά θεμέλια προστασίας ως υποκείμενα των δικαιωμάτων, ιδίως στις νέες μορφές τεχνολογικών έργων, όπως το λογισμικό και οι βάσεις δεδομένων (πρβλ. άρθρο 10 παρ. 2, 40 και ιδίως το suigenerisδικαίωμα του κατασκευαστή (και όχι δημιουργού) βάσεων δεδομένων του άρθρου 45Α Ν. 2121/1993), και δύνανται να χαρακτηριστούν πρωτογενείς ή οιονεί-πρωτογενείς δικαιούχοι πνευματικής ιδιοκτησίας.
Το ερώτημα που τίθεται στην εποχή μας είναι κατά πόσο το δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας είναι έτοιμο να αναθεωρήσει τον αποκλεισμό έτερων κατηγοριών μη-ανθρώπων (πέραν των νομικών προσώπων) από το σύστημα προστασίας και να δεχθεί νέες κατηγορίες «προσώπων» ως (πρωτογενείς) δικαιούχους.
Το ερώτημα μοιάζει ακαδημαϊκό, ιδίως αναφορικά με την αναγνώριση δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας και, ευρύτερα, συνταγματικών δικαιωμάτων του ανθρώπου, υπέρ των ζώων, όπως η Naruto. Εντούτοις, είναι απολύτως πρακτικό και αναμένεται να τεθεί με αξιώσεις στο προηγμένο ψηφιακό παρόν και άμεσο μέλλον, όπου τα ρομπότ, τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης (AIS) και άλλοι ρομποτικοί καλλιτέχνες (θα) είναι σε θέση να δημιουργούν έργα όπως τραγούδια και εικαστικές δημιουργίες.
Συνεπώς, το επόμενο σημαντικό διακύβευμα που θέτει ο σύγχρονος ψηφιακός κόσμος σχετίζεται, αφενός με το πώς η πνευματική ιδιοκτησία θα υποδεχτεί στους κόλπους της τα έργα που προέρχονται από μη ανθρώπους και αφετέρου, με το εαν η μη ανθρώπινη και κατ’ αρχήν απροστάτευτη, ήτοι ανοιχτή, δημιουργία θα αφεθεί να ανταγωνίζεται την παραδοσιακή προστατευόμενη ανθρώπινη δημιουργία.
H αφίσα του WIPO για την Παγκόσμια Ημέρα Διανοητικής Ιδιοκτησίας 2018
Γράφει ο Θεόδωρος Χίου*
Η 26η Απριλίου κάθε έτους έχει καθιερωθεί διεθνώς ως η Παγκόσμια Ημέρα Διανοητικής Ιδιοκτησίας. Η ημέρα αυτή αποσκοπεί στην ευαισθητοποίηση του κοινού για τη χρησιμότητα και τη συμβολή της πνευματικής ιδιοκτησίας, των ευρεσιτεχνιών, των σημάτων και των σχεδίων στην καθημερινή ζωή. Παράλληλα υπενθυμίζει τη σημασία προστασίας της δημιουργικότητας και της καινοτομίας αλλά και την ανάγκη σεβασμού των δικαιωμάτων που αναγνωρίζονται από το δίκαιο διανοητικής ιδιοκτησίας στους δημιουργούς, εφευρέτες, ερευνητές και λοιπούς καινοτόμους φορείς ως αντάλλαγμα για την προσφορά τους στην ολότητα.
Για το 2018, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Διανοητικής Ιδιοκτησίας επέλεξε να αφιερώσει την ημέρα στη δημιουργικότητα και την καινοτομία των γυναικών, με θέμα:«Powering change: Women in innovation and creativity».
Στην Ελλάδα, o OΠΙσυμμετείχε στον εορτασμό με θέμα το βιβλίο και τη φιλαναγνωσία και μότο «Το βιβλίο γιορτάζει», παίρνοτας μέρος στις δράσεις του «Αθήνα Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου 2018». Αντίστοιχα, στο πλαίσιο της Ημέρας Διανοητικής Ιδιοκτησίας ο ΟΒΙ προέβαλε τη "δύναμη των ιδεών" και από κοινού με το Γραφείο Σημάτων (ΓΓΕ) προώθησαν το video με τίτλο "Προστάτευσε καλά τη Διανοητική Ιδιοκτησία σου, για να τη μοιραστείς με άλλους!" για τη δημιουργία του οποίου συνεργάστηκαν Εθνικά Γραφεία ΔΙ υπό την αιγίδα του EUIPO.
Η αφίσσα του ΟΠΙ για την Παγκόσμια Ημέρα Διανοητικής Ιδιοκτησίας 2018
Ο εορτασμός της σημερινής ημέρας υπενθυμίζει την ανάγκη συστηματικής ενοποίησης του κλάδου στην Ελλάδα, τόσο σε επίπεδο νομοθετικής κωδικοποίησης, όσο, κυρίως, σε επίπεδο φορέων και πολιτικών. Πράγματι, ο όρος «Διανοητική Ιδιοκτησία», ο οποίος υπενθυμίζουμε έχει καθιερωθεί νομοθετικά στη χώρα μας με τη διάταξη του άρθρου 8 παρ. 18 του Ν. 2557/1997, προτάσσει την οριζόντια -αλλά όχι ισοπεδωτική- προσέγγιση της πνευματικής και βιομηχανικής ιδιοκτησίας. Εντούτοις, σε αντίθεση με τους ευρύτατα αναγνωρίσιμους όρους της πνευματικής και βιομηχανικής ιδιοκτησίας, η εμπαίδωση του όρου «διανοητική ιδιοκτησία» στην ελληνική έννομη τάξη είναι ακόμα και σήμερα αρκετά περιορισμένη. Επίσης, η ως επί το πλείστον διακριτή προσέγγιση των επιμέρους άυλων αγαθών στη θεωρία, η απουσία ενιαίας προσέγγισης του κλάδου στη νομική εκπαίδευση (με εξαίρεση ίσως το μάθημα «Εμπορικό Δίκαιο – Δίκαιο Διανοητικής Ιδιοκτησίας» της νομικής σχολής του ΑΠΘ) και η τριχοτόμηση των αρμόδιων φορέων σε διοικητικό επίπεδο, μεταξύ άλλων, μαρτυρούν ένα μάλλον κατακερματισμένο κλάδο.
Βεβαίως, θα πρέπει να σημειωθεί ότι το τελευταίο χρονικό διάστημα παρατηρείται μία σταθερά διευρυνούμενη αναβάθμιση της οριζόντιας προσέγγισης του δικαίου διανοητικής ιδιοκτησίας, ιδίως σε επίπεδο πολιτικών και φορέων. Αξίζει να αναφερθεί η πρωτοβουλία εκ μέρους του ΟΒΙ για την θέση σε εφαρμογή μίας ενιαίας πολιτικής για τη Διανοητική Ιδιοκτησία, στην οποία περιλαμβάνονται, μεταξύ άλλων η θεσμοθέτηση Εθνικού Συμβουλίου για τη ΔΙ (ΟΒΙ, εμπορικά σήματα, ΟΠΙ, ΓΕ, φυτικές ποικιλίες), η δημιουργία ΚΕΠ ΔΙ, η εδραίωση μίας Ακαδημίας Διανοητικής Ιδιοκτησίας, σε συνεργασία με Ερευνητικούς και Ακαδημαϊκούς φορείς αλλά και η υιοθέτηση μιας στρατηγικής "έξυπνης ΔΙ" η οποία προσανατολίζεται στη διασύνδεση της παραγόμενης έρευνας με την παραγωγή.
Ας εκλάβουμε την Παγκόσμια Ημέρα Διανοητικής Ιδιοκτησίας ως υπενθύμιση σκέψης και δράσης, προς την εκπλήρωση του οράματος που ο Καθηγητής Γ. Κουμάντος εξέφραζε ήδη πριν είκοσι και πλέον χρόνια: τη θεμελίωση και εμπέδωση ενός συστηματικά ενοποιημένου Δικαίου Διανοητικής Ιδιοκτησίας στην Ελλάδα, ευχόμενοι την υλοποίηση των ανακοινωθέντων πρωτοβουλιών που συμβάλλουν προς το σκοπό αυτό.
* Ο Δρ Θεόδωρος Χίου είναι Δικηγόρος Διανοητικής Ιδιοκτησίας, Ψηφιακών Τεχνολογιών και Καινοτομίας (Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.).
Επίσημο Χορηγό Επικοινωνίας αποτέλεσε η IPrights.gr, ενώ το συνέδριο υποστηρίχθηκε οικονομικά αποκλειστικά και μόνο από τον Ροταριανό Όμιλο Κερκύρας και το Εμπορικό Επιμελητήριο Κερκύρας.
Μετά τον χαιρετισμό της προέδρου της επιστημονικής επιτροπής του Συνεδρίου Αναπληρώτριας Καθηγήτριας Μαρίας Κανελλοπούλου-Μπότη, ο Πρόεδρος της Αναγνωστικής Εταιρείας Κερκύρας Γιάννης Πιέρρης κήρυξε την έναρξη των εργασιών στην κατάμεστη από κόσμο αίθουσα εκδηλώσεων της Αναγνωστικής Εταιρείας Κερκύρας. Σύντομους χαιρετισμούς απεύθυναν ο Γεώργιος Πανδής, Πρόεδρος Ροταριανού Ομίλου Κερκύρας, ο Θεόδωρος Παππάς, Καθηγητής και Αναπληρωτής Πρύτανη Ιονίου Πανεπιστημίου, Θεοφανώ Παπαζήση, Ομ. Καθηγήτρια, Πρόεδρος της προσωρινής διοικούσας ΕΡΤ3, Μιχάλης Πολίτης, Αν. Καθηγητής, Μέλος του Συμβουλίου του Ιονίου Πανεπιστημίου, Μάριος Πούλος, Αν. Καθηγητής και Διευθυντής του Εργαστηρίου Τεχνολογιών της Πληροφορίας ΤΑΒΜ, Περικλής Παγκράτης, Πρόεδρος Εταιρείας Κερκυραϊκών Σπουδών, Βάσω Χατζή, Ψυχολόγος Κέντρου Άμεσης Κοινωνικής Επέμβασης Θεσσαλίας για το Χαμόγελο του Παιδιού, Μαρία Μπλιάτη, Ειδική Επιστήμων Συνηγόρου του Παιδιού, Κωνσταντία Κυπρούλη, Δικηγόρος, Αντιπρόεδρος Οργανισμού Πνευματικής Ιδιοκτησίας ενώ τις ευχές για την επιτυχία της διοργάνωσης έστειλε η Μαριέττα Μινώτου, Διευθύντρια Γενικών Αρχείων του Κράτους και Λέκτορας ΤΑΒΜ. Χαιρετισμό επίσης απεύθυναν ο Κωνσταντίνος Οβάλες, Νευρολόγος, Αντιπρόεδρος της Ιατροχειρουργικής Εταιρείας Κερκύρας και η Τατιάνα Σπίγγου, Αντιπρόεδρος του Ιατρικού Συλλόγου Κερκύρας.
Βασικό χαρακτηριστικό του Συνεδρίου ήταν ο πλουραλισμός της θεματολογίας που ανέπτυξαν οι εισηγητές στις παράλληλες και ειδικές συνεδρίες με επίκεντρο των διεπιστημονικών θεματικών το παιδί σε σχέση με την πληροφορία. Ως «παιδί» νοούνταν για τις ανάγκες του συνεδρίου ο ανήλικος από τη γέννησή του μέχρι την ηλικία της ενηλικίωσης (18 ετών), κατά τον συνήθη ορισμό της νομικής επιστήμης. Η πληροφορία εννοείται κατά την πλέον ευρεία της έννοια (είτε ενσωματωμένη σε φορέα είτε ανεξάρτητη από τον φορέα της).
Η κεντρική Αίθουσα του Συνεδρίου στην Αναγωνστική Εταιρεία Κέρκυρας
Στην αρχή του συνεδρίου αναγνώστηκε η συμβολή του Ομότιμου Καθηγητή και Αντεπιστέλλοντος Μέλους της Ακαδημίας Αθηνών Λάμπρου Κοτσίρη με τίτλο «Η μάθηση στον δρόμο» (ηχογράφηση ης οποίας είναι αναρτημένη στον ιστοχώρο του συνεδρίου). Οι άνω των 250 συμμετέχοντες είχαν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν ένα διευρυμένο πεδίο παρουσιάσεων που εστίασαν στην αλληλεπίδραση του παιδιού με τα αρχεία, τα μουσεία και τις βιβλιοθήκες ως φορείς πρόσληψης πληροφορίας, στην εμπλοκή των παιδιών με τις νέες τεχνολογίες και τους κινδύνους σε περιβάλλοντα διαμεσολαβημένης επικοινωνίας (διαδίκτυο), στην ανάλυση διεθνών και εθνικών συμβάσεων για τα πνευματικά δικαιώματα και τα προσωπικά δεδομένων του παιδιού, στις επιδράσεις του σύγχρονου πολυπολιτισμικού περιβάλλοντος στην ανάπτυξη του παιδιού, στις σύγχρονες παιδαγωγικές προσεγγίσεις και εκπαιδευτικές στρατηγικές που εφαρμόζονται σε τυποποιημένα και μη περιβάλλοντα μάθησης. Ειδικές συνεδρίες αφιερώθηκαν στα πνευματικά δικαιώματα των παιδιών στα έργα τους, στην ιστορία της μάθησης από τον 12ο αι. μέχρι τις μέρες μας, στη διδακτική της ιστορίας στα παιδιά από το νηπιαγωγείο και μετά, στην προστασία της ιδιωτικής ζωής των παιδιών, στη σχέση των παιδιών με την πολυπολιτισμικότητα, στη διδακτική παιδιών με ειδικές ανάγκες.
Το συνέδριο απέσπασε εξαιρετικά θετικά σχόλια από την πλειονότητα των 250 συμμετεχόντων για την επιλογή των 82 εισηγητών-συγγραφέων εργασιών, Ελλήνων ειδικών–ερευνητών του Ακαδημαϊκού και Εκπαιδευτικού χώρου, εισηγητών και των εξήντα παρουσιάσεων και δύο ειδικών συνεδριών. Τον ενδιαφέροντα επιστημονικό διάλογο στο πλαίσιο του συνεδρίου υποστήριξαν με κεντρικές ομιλίες η Θεοφανώ Παπαζήση, Ομότιμη Καθηγήτρια της Νομικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Προέδρος της Προσωρινής Διοικούσας ΕΡΤ3, Εκπρόσωπος της ΕΡΤ3 στα Συμβούλια Κοινωνικού Ελέγχου Κεντρικής Μακεδονίας και Πρόεδρος του ΔΣ του Ιδρύματος «Ορφανοτροφείου Θηλέων Μέλισσα», με θέμα τη γνώμη του παιδιού στο Δικαστήριο ως κριτήριο του συμφέροντός του. Επίσης, άκρως σημαντική ήταν η συμβολή της Ελένης Θεοδωροπούλου, Καθηγήτριας Τμήματος Επιστημών της Προσχολικής Αγωγής και Εκπαιδευτικού Σχεδιασμού της Σχολής Ανθρωπιστικών Επιστημών του Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Koσμητόρισσα της Σχολής Ανθρωπιστικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αιγαίου, με θέμα «Φιλοσοφία με/για παιδιά: η κίνηση της σκέψης και οι μηχανικές φιλοσοφο-γραφίες».
Ειδικές συνεδρίες επίσης ανέλυσαν μια πρόταση για μια δημιουργική εκπαιδευτική εκδρομή στο μουσείο της Αντιβουνιώτισσας (υπεύθυνες οι Μαρία Κρίγκα, Εκπαιδευτικός MSc. και Μάντυ Αλμπάνη, πτυχιούχος της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών ΕΚΠΑ και Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης ΕΚΠΑ) και ένα διαδραστικό πολυαισθητηριακό σύστημα εκπαίδευσης-ψυχαγωγίας με χρήση επαυξημένης πραγματικότητας και παιχνιδικό σενάριο για την παρουσίαση ιστορικών στιγμών της ζωής του Καποδίστρια σε μαθητές τυπικής ανάπτυξης με ή χωρίς ειδικές μαθησιακές δυσκολίες (συντονιστής ο Επίκουρος Καθηγητής ΤΤΗΕ Ιωάννης Δεληγιάννης, εισηγητές οι Πολυξένη Καιμάρα, Υπ. Δρ. Τμήματος Τεχνών Ήχου και Εικόνας, Ιονίου Πανεπιστημίου, Μαρία Σδρόλια, Υπ. Δρ. Τμήματος Τεχνών Ήχου και Εικόνας Ιονίου Πανεπιστημίου, Ιωάννης Δεληγιάννης, Επίκουρος Καθηγητής Τμήματος Τεχνών Ήχου και Εικόνας, Ιονίου Πανεπιστημίου, Γιώργος Νικόπουλος, Υπ. Δρ. Τμήματος Τεχνών Ήχου και Εικόνας Ιονίου Πανεπιστημίου, Μιχαήλ Ζησίου, Διδάκτωρ Τμήματος Μουσικών Σπουδών Ιονίου Πανεπιστημίουκαι Ελένη Κοκκινομηλιώτη, Υπ. Δρ. Τμήματος Μουσικών Σπουδών Ιονίου Πανεπιστημίου.
Στιγμιότυπο από την κεντρική ομιλία του Συνεδρίου
Ειδικά από το ΤΑΒΜ, συμμετείχαν με εισηγήσεις τους ή προεδρίες ο Καθηγητής και Αναπληρωτής Πρύτανη Θεόδωρος Παππάς, και ο Επίκουρος Καθηγητής Σταύρος Βλίζος, ο Επίκουρος Καθηγητής Πέτρος Κωσταγιόλας, η Επίκουρη Καθηγήτρια Χριστίνα Μπάνου και ο Δημήτρης Μεταλληνός, διδάσκων ΤΑΒΜ και Δρ. Τμήματος Ιστορίας ΙΠ καθώς και η Βιλχελμίνα Ζάχου, διδάσκουσα ΤΑΒΜ, Δρ. Ιστορίας. Από τα άλλα Τμήματα του Ιονίου Πανεπιστημίου συμμετείχαν ως ανωτέρω οι Ιωάννης Δεληγιάννης, Επίκουρος Καθηγητής ΤΤΗΕ, Ανδρέας Γιαννακουλόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής ΤΤΗΕ, Ηλίας Γιαρένης, Επίκουρος Καθηγητής Τμήματος Ιστορίας, Νικόλαος Παπαδημητρίου, και Μιχάλης Πολίτης, Αναπληρωτής Καθηγητής ΤΞΓΜΔ και ο Επίκουρος Καθηγητής Σωτήρης Λίβας, ΤΞΓΜΔ. Εντυπωσιακή σε αριθμό ήταν η συνεχής συμμετοχή των φοιτητών του Ιονίου Πανεπιστημίου, και ιδιαίτερα του Τμήματος Αρχειονομίας, Βιβλιοθηκονομίας και Μουσειολογίας, προπτυχιακών και μεταπτυχιακών φοιτητών. Στην οργανωτική επιτροπή συμμετείχαν προπτυχιακοί φοιτητές Mαρία Παπαϊωάννου, Ορφέας Δημέρτικας, Κλαούντια Βρόνιακ, Πολυτίμη Μιχαλάκη. Οι μεταπτυχιακοί φοιτητές που συμμετείχαν στην οργανωτική επιτροπή του συνεδρίου ήταν οι Αγγελική Δρακοπούλου, Χάρις Καββαδία, Αλεξάνδρα Καλαιτζόγλου, Κώστα Καρβέλα, Νικολάου Παξινού-Βαφειάδη, Παρασκευής Πολίτη και Πηνελόπης Φλέγγα. Παρέμβαση στην ομιλία με θέμα τη ρομποτική στη βιβλιοθήκη της Χριστίνας Ηλιούδη, καθηγήτριας πληροφορικής δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης Κερκύρας και υπ. δρ. Τμήματος Πληροφορικής έκανε η προπτυχιακή φοιτήτρια δευτέρου έτους του ΤΑΒΜ Χριστίνα Τσουμάνη. Από το Τμήμα Πληροφορικής, ως νέες ερευνήτριες συμμετείχαν με εισήγησή τους οι φοιτήτριες Μαρίνα Δρούγα και Στέλλα Κατσαρδή. Συνεχίζοντας την παράδοση των διεθνών συνεδρίων International Conference on Information Law and Ethics, τα οποία ιδρύθηκαν μέσα από το Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών του ΤΑΒΜ το 2008, το βήμα δόθηκε και σε αξιόλογες ‘νέες ερευνήτριες’ του Πανεπιστημίου μας, οι οποίες, όπως πάντοτε, ανταπεξήλθαν άρτια στη δοκιμασία αυτή.
Στους συνεδριακούς χώρους, τις μέρες διεξαγωγής του Συνεδρίου, πραγματοποιήθηκε έκθεση δεκάδων παιδικών έργων τέχνης με θέμα «Πληροφορία και Παιδί». Μαθητές Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης από Αθήνα, Πάτρα, Κέρκυρα δημιούργησαν, με την εποπτεία εικαστικών εκπαιδευτικών, εικαστικά έργα στα οποία αποτύπωσαν πώς αντιλαμβάνονται τις πληροφορίες που τα κατακλύζουν στη σύγχρονη σχολική, οικογενειακή αλλά και κοινωνική τους ζωή και πως διαχειρίζονται τις εμπειρίες που προσλαμβάνουν από αυτή. Στον ιστότοπο του συνεδρίου είναι αναρτημένα τα έργα αυτά. Το συνέδριο υπό μία έννοια αποτέλεσε χρονικά και θεματικά την διευρυμένη συνέχεια μιας σειράς διεπιστημονικών συνεργασιών της Ερευνητικής Ομάδας του Ιονίου Πανεπιστημίου «Πληροφορία: Ιστορία, Ρύθμιση, Πολιτισμός» (IHRC) που στόχο έχει να καλλιεργήσει περαιτέρω την υφιστάμενη δυναμική της και με άλλες συναφείς δράσεις, όπως συμβαίνει συνεχώς από το 2013.
Ο επίσημος Ιστοχώρος του Συνεδρίου «Παιδί και Πληροφορία» http://events.ihrc.gr/infokid2017/ θα συνεχίσει να ενημερώνεται με πλούσιο υλικό από τις ημέρες του Συνεδρίου.
Τα πρακτικά του συνεδρίου αναμένονται να εκδοθούν εντός του 2017.
Η Οδηγία 2015/2436για την προσέγγιση των νομοθεσιών των Κρατών Μελών περί σημάτων (αναδιατύπωση) (εφεξής: η Οδηγία) και ο Κανονισμός 2015/2424 για την τροποποίηση του Κανονισμού 207/2009 για το κοινοτικό σήμα (εφεξής: ο Κανονισμός) συνιστούν το νέο «Πακέτο» ευρωπαϊκών νομοθετημάτων που ψηφίστηκε στις 16 Δεκεμβρίου 2015 με σκοπό τον εκσυγχρονισμό του δίκαιου σημάτων εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Ήδη από την 1η Οκτωβρίου 2017 τέθηκε σε εφαρμογή ο τροποποιημένος Κανονισμός για τα σήματα της ΕΕ ενώ μέχρι τις 14 Ιανουαρίου 2019 τα κράτη μέλη θα πρέπει να έχουν μεταφέρει στην εγχώρια έννομη τάξη το μεγαλύτερο μέρος των διατάξεων της Οδηγίας (η υπάρχουσα οδηγία 2008/95/ΕΚ καταργείται από τις 15 Ιανουαρίου 2019).
Σε αυτό το πλαίσιο εκσυγχρονισμού του δικαίου σημάτων της ΕΕ, επήλθαν αρκετές τροποποιήσεις που αφορούν την κατοχύρωση και προστασία τόσο εθνικών σημάτων όσο και των σημάτων της ΕΕ, ενώ κωδικοποιήθηκαν και νομολογιακές συμβολές του ΔΕΕ. Στο παρόν άρθρο θα διερευνηθεί κατά πόσο το νέο δίκαιο σημάτων της ΕΕ ευνοεί την κατάθεση και προστασία μίας από τις πιο αμφιλεγόμενες κατηγορίες μη παραδοσιακών σημάτων, τα οσφρητικά σήματα.
Άραγε τα οσφρητικά σήματα δύνανται να καταχωρηθούν άνευ εμποδίων στην ΕΕ ή μήπως, παρά το νομοθετικό Πακέτο εκσυγχρονισμού, βρίσκονται ακόμη στην «αίθουσα αναμονής»;
Η απάντηση στο ως άνω ερώτημα θα δοθεί (ΙΙΙ) αφού πρώτα γίνει μία επισκόπηση της καθεστώτος προστασίας των οσφρητικών σημάτων (Ι) υπό το προϋφιστάμενο καθεστώς (ΙΙ).
Γράφει ο Αιμίλιος-Αρτέμιος Στραγαλινός*
Ι. Η οσμή ως επιχειρηματικό μέσο επικοινωνίας και η ανάγκη για οσφρητικά σήματα.
Τα εμπορικά σήματα βρίσκονται πλέον παντού γύρω μας, αρκεί ο καθένας από εμάς να ρίξει μια σύντομη ματιά στα ρούχα και τα αξεσουάρ που φορά, καθώς και στο χώρο γύρω του. Κατά κύριο λόγο, οι καταναλωτές είναι εξοικειωμένοι να διακρίνουν τις συνηθισμένες (συμβατικές ή παραδοσιακές) μορφές σημάτων, όπως για παράδειγμα λέξεις, επωνυμίες, αριθμούς, απεικονίσεις, συνδυασμούς αυτών κτλ. Εντούτοις, στον σύγχρονο ανταγωνιστικό εμπορικό κόσμο, οι επιχειρήσεις καλούνται να αναπτύσσουν διαρκώς νέες στρατηγικές επικοινωνίας. Προς το σκοπό αυτό, οι επιχειρήσεις άρχισαν να στρέφονται προς νέες, μη παραδοσιακές [1] μορφές σημάτων, που προσλαμβάνονται από τις αισθήσεις με διαφορετικό τρόπο, όπως για παράδειγμα σήματα χρώματος, τρισδιάστατου σχήματος, ήχου ή ακόμα και οσμής.
Σήμερα στο χώρο του marketing η αίσθηση της όσφρησης θεωρείται εξίσου ακριβής όπως εκείνη της όρασης. Και τούτο διότι είναι σε θέση να επιτρέψει στον καταναλωτή να προσδιορίσει την προέλευση ενός προϊόντος προτού ακόμη το δει, επειδή αυτή σχετίζεται με αισθητικά του βιώματα, όπως είναι για παράδειγμα οι μυρωδιές που εντυπώνονται στην μνήμη του από τη παιδική ηλικία. Επιπλέον, το ενδιαφέρον της συσχέτισης μιας οσμής με ένα προϊόν έγκειται στην ικανότητά της πρώτης να διαρκεί αρκετές φορές πολύ περισσότερο από μια οπτική ανάμνηση, προσδίδοντας στα διακρινόμενα προϊόντα και υπηρεσίες μια συναισθηματική διάσταση. Για τους παραπάνω λόγους, οσφρητικά σήματα έχουν αρχίσει να κάνουν την εμφάνιση τους στα μητρώα οργανισμών και γραφείων σημάτων ανά τον κόσμο, όπως για παράδειγμα στις ΗΠΑ [2] και την Αυστραλία [3].
ΙΙ. Προϊσχύσαν καθεστώς στην ΕΕ: η προϋπόθεση της γραφικής παράστασης και τα οσφρητικά σήματα.
Όπως είναι γνωστό, στην Ευρωπαϊκή Ένωση ένα διακριτικό γνώρισμα δεν προστατεύεται απλά και μόνο από τη σύλληψή του, αλλά έπειτα από καταχώρισή του ενώπιον της αρμόδιας αρχής (γραφείο Σημάτων) ανά περίπτωση. Σε αυτό το πλαίσιο και μέχρι πρότινος η γραφική παράσταση αποτελούσε μια από τις βασικές προϋποθέσεις για την καταχώρηση ενός σήματος [4], με σκοπό να εξαλείψει κάθε στοιχείο υποκειμενικότητας κατά τη διαδικασία προσδιορισμού και αντιλήψεως του σημείου. Εντούτοις, τόσο η Οδηγία 2008/95 όσο και ο Κανονισμός 207/2009 δεν προέβλεπαν τις ακριβείς μεθόδους γραφικής παράστασης που θα έπρεπε να ακολουθηθούν για να εκπληρωθεί η τυπική αυτή προϋπόθεση για τα σήματα που δεν δύνανται να γίνουν αντιληπτά δια της οράσεως, όπως για παράδειγμα τα ηχητικά και afortiori, τα οσφρητικά σήματα. Η εν λόγω απουσία πρόβλεψης οδήγησε σε δυσχέρειες στην αξιολόγηση σχετικών αιτήσεων, τόσο σε επίπεδο εθνικών γραφείων, όσο και στο Γραφείο Διανοητικής Ιδιοκτησίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης (εφεξής ΓΔΙΕΕ, πρώην Γραφείο Εναρμόνισης στην Εσωτερική Αγορά-ΓΕΕΑ).
Εφαρμογή της γραφικής παράστασης για τα οσφρητικά σήματα
Υπό το προϊσχύσαν πλαίσιο, τόσο το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (εφεξής: ΔΕΕ) και το Γενικό Δικαστήριο όσο και το ΓΔΙΕΕ (αναφορικά με σήματα της ΕΕ) συνέβαλαν στην αποκρυστάλλωση της προϋπόθεσης της γραφικής παράστασης σε οσφρητικά σήματα με σχετικές αποφάσεις τους.
Η μυρωδιά του γκαζόν ως σήμα.
«Σταθμός» για τα οσφρητικά σήματα στην ΕΕ αποτέλεσε η καταχώρηση από το ΓΔΙΕΕ [5] του οσφρητικού σήματος με περιγραφή «μυρωδιά φρεσκοκομμένου γρασιδιού», για να διακρίνει μπαλάκια αντισφαίρισης (μπαλάκια του τένις) (κλάση 28). Στην προκειμένη περίπτωση, η λεκτική περιγραφή της οσμής που περιλήφθηκε στη σχετική αίτηση θεωρήθηκε επαρκής από το Τμήμα Προσφυγών που αποφάνθηκε επί της εν λόγω αίτησης, καθώς «η οσμή του φρεσκοκομμένου γρασιδιού είναι μια ξεχωριστή οσμή που όλοι αναγνωρίζουν αμέσως με βάση τις αναμνήσεις τους» [6]. Ωστόσο, η συγκεκριμένη απόφαση επικρίθηκε έντονα ιδίως από τη νομική θεωρία, διότι αναφέρεται ρητώς στις προσωπικές αναμνήσεις, οι οποίες είναι από τη φύση τους υποκειμενικές και δεν καθιστούν δυνατό τον ακριβή καθορισμό του εύρους της παρεχόμενης προστασίας. Αξίζει πάντως να σημειωθεί ότι η προστασία του εν λόγω κοινοτικού οσφρητικού σήματος έχει πλέον λήξει (αφού δεν κατατέθηκε αίτηση ανανέωσης αυτής από τον δικαιούχο προστασίας), με αποτέλεσμα σήμερα να μην υπάρχει κάποιο καταχωρημένο οσφρητικό σήμα στο μητρώο του ΓΔΙΕΕ.
Η απόφαση Ralf Sieckmann.
Περαιτέρω το ΔΕΕ, ερμηνεύοντας σχετική διάταξη της Οδηγίας 89/104/ΕΚ, στην υπόθεση Ralf Sieckmann [7], η οποία αφορoύσε στην καταχώρηση ως κοινοτικού σήματος ενός οσφρητικού σημείου, το ΔΕΕ δεν απέκλεισε a priori καμία μορφή σήματος. Πιο συγκεκριμένα, το Δικαστήριο έκρινε ότι η προστασία σημείων τα οποία δεν μπορούν καθεαυτά να γίνουν αντιληπτά δια της οράσεως, όπως οι οσμές, είναι κατ’ αρχήν δυνατή, ωστόσο, τόνισε την υποχρέωση εκπλήρωσης της προϋποθέσεως της γραφικής παραστάσεως, ειδικότερα διά σχημάτων, γραμμάτων και χαρακτήρων, επεξηγώντας ότι εκείνη θα πρέπει να είναι «σαφής, ακριβής, αφεαυτής πλήρης, ευχερώς προσιτή, αντιληπτή, διαρκής και αντικειμενική» [8]. Περαιτέρω, το ΔΕΕ διευκρίνισε ότι οι λειτουργίες του σήματος, ήτοι η διακριτική, η εγγυητική και η διαφημιστική, εκπληρώνονται από την οσμή του προϊόντος και όχι από το ίδιο το προϊόν που την αναδίδει [9]. Παράλληλα, έκρινε ότι οι ακόλουθες μέθοδοι δεν πληρούν τις απαιτήσεις γραφικής παραστάσεως ενός οσφρητικού σημείου: α) η κατάθεση δείγματος οσμής, επειδή αυτό δεν είναι επαρκώς σταθερό και διαρκές, β) ο χημικός τύπος, διότι δεν παριστά της οσμή της ουσίας αλλά την ουσία καθεαυτή, γ) η λεκτική περιγραφή, επειδή δεν είναι επαρκώς σαφής, ακριβής και αντικειμενική [10], καθώς επηρεάζεται από υποκειμενικούς παράγοντες και μπορεί να ερμηνεύεται κατά τρόπο υποκειμενικό και τέλος δ) ο συνδυασμός αυτών, διότι αν οι διάφοροι μέθοδοι που αναφέρθηκαν παραπάνω δεν είναι ικανοί καθαυτοί να ικανοποιήσουν τις απαιτήσεις της γραφικής παραστάσεως, ο συνδυασμός αυτών δεν θα είναι επίσης ικανός να καλύψει τις απαιτήσεις αυτές, ιδίως εκείνες της σαφήνειας και της ακρίβειας [11].
Η οσμή της ώριμης φράουλας ως σήμα.
Εξίσου σημαντική για την ιστορία των οσφρητικών σημάτων στην ΕΕ θεωρείται και η απόφαση του Γενικού Δικαστηρίου (πρώην ΠΕΚ) της 27ης Οκτωβρίου 2005 που αφορούσε την καταχώριση ως κοινοτικού σήματος ενός οσφρητικού σημείου με την λεκτική περιγραφή «οσμή ώριμης φράουλας» σε σχέση με ευρεία γκάμα προϊόντων των κλάσεων 3, 16, 18 και 25 [12]. Το Γενικό Δικαστήριο αποφάνθηκε κατά της καταχώρησης του εν λόγω σήματος με την αιτιολογία ότι η περιγραφή αυτή δεν ήταν ούτε μονοσήμαντη ούτε ακριβής - δεδομένου ότι αυτή μπορεί να αναφέρεται σε διάφορες ποικιλίες και, ως εκ τούτου, σε πλείονες διαφορετικές οσμές - και έτσι δεν μπορεί να αποκλείσει την πιθανότητα να παρεισφρήσουν υποκειμενικά στοιχεία κατά τη διαδικασία προσδιορισμού και αντιλήψεως του σημείου του οποίου ζητείται η καταχώριση [13]. Επιπρόσθετα, το Δικαστήριο έκρινε ότι η περιλαμβανόμενη στην αίτηση καταχωρίσεως εικόνα μιας φράουλας (άγνωστης μάλιστα ποικιλίας), η οποία αναπαριστά απλώς τον καρπό που αναδίδει οσμή θεωρητικώς ταυτόσημη με το οικείο οσφρητικό σημείο, και όχι την οσμή της οποίας ζητείται η καταχώριση, δεν συνιστά γραφική παράσταση του οσφρητικού σημείου [14]. Τέλος, πρόσθεσε ότι εφόσον η επίμαχη λεκτική περιγραφή και η έγχρωμη εικόνα της ώριμης φράουλας δεν πληρούν τους όρους της γραφικής παραστάσεως, πρέπει να γίνει δεκτό ότι ο συνδυασμός τους επίσης δεν συνιστά έγκυρη γραφική παράσταση. Είναι φανερό πως το αιτιολογικό της συγκεκριμένης απόφασης συγκλίνει με εκείνο της προαναφερθείσας υπόθεσης RalfSieckmman.
Παρά το γεγονός ότι στις παραπάνω υποθέσεις τα κριτήρια της γραφική παράστασης δύνανται να εφαρμοστούν και σε οσφρητικά σήματα, δεν προσδιορίζονται με θετικό τρόπο ποιες είναι αντίστοιχα εκείνες οι μέθοδοι γραφικής παράστασης που θα μπορούσαν να ικανοποιήσουν τα εν λόγω κριτήρια. Για το λόγο αυτό, οι συγκεκριμένες αποφάσεις έδωσαν την εντύπωση ότι «κλείνουν την πόρτα» για τα οσφρητικά σήματα, δεδομένης της πρακτικής δυσκολίας να επινοηθούν άλλες μέθοδοι, πέραν αυτών που ρητώς απορρίπτονταν, που θα μπορούσαν να αναπαραστήσουν με ακρίβεια και σαφήνεια μια οσμή.
ΙΙΙ. Οι νέες ρυθμίσεις: Η κατάργηση της απαίτησης της γραφικής παράστασης
Μια από τις σημαντικότερες αλλαγές που επέφερε το νέο πλαίσιο για τα σήματα στην ΕΕ είναι η απάλειψη της προϋπόθεσης της γραφικής αναπαράστασης των προς κατάθεση εθνικών και ευρωπαϊκών σημάτων.
Ειδικότερα, σύμφωνα με το άρθρο 3 παρ. β’ της νέας Οδηγίας:
«Το σήμα μπορεί να αποτελείται από οποιαδήποτε σημεία […], υπό την προϋπόθεση ότι τα σημεία αυτά μπορούν να αναπαρίστανται στο μητρώο κατά τρόπο που επιτρέπει στις αρμόδιες αρχές και στο κοινό να προσδιορίζουν με σαφήνεια και ακρίβεια το αντικείμενο της προστασίας που παρέχεται στον δικαιούχο τους».
Αντίστοιχα, σύμφωνα με το νέο άρθρο 4 παρ. β’ του Κανονισμού:
«Το σήμα της ΕΕ μπορεί να συνίσταται από σημεία, ιδίως λέξεις, συμπεριλαμβανομένων ονομάτων προσώπων, σχέδια, γράμματα, αριθμούς, χρώματα, το σχήμα των προϊόντων ή της συσκευασίας τους, ή ήχους, υπό την προϋπόθεση ότι τα σημεία αυτά […] β) μπορούν να αναπαρίστανται στο μητρώο των σημάτων της ΕΕ “μητρώο”) κατά τρόπο που επιτρέπει στις αρμόδιες αρχές και στο κοινό να προσδιορίζουν το ακριβές αντικείμενο της προστασίας που παρέχεται στον δικαιούχο του σήματος.»
Ομοίως, στο άρθρο 3 παρ. 1 και 4 του Εκτελεστικού Κανονισμού 2017/1431 για το σήμα της ΕΕ, της 18ης Μαΐου 2017, ορίζεται ότι:
«το σήμα αναπαρίσταται σε οποιαδήποτε κατάλληλη μορφή με τη χρήση ευρέως διαθέσιμης τεχνολογίας, εφόσον είναι δυνατή η αναπαράστασή του στο μητρώο κατά τρόπο σαφή, ακριβή, αυτοτελή, ευπρόσιτο, κατανοητό, διαρκή και αντικειμενικό, που επιτρέπει στις αρμόδιες αρχές και στο κοινό να προσδιορίζουν με σαφήνεια και ακρίβεια το αντικείμενο της προστασίας που παρέχεται στον δικαιούχο του» ενώ παράλληλα, μπορεί να συνοδεύεται και από μια περιγραφή.
Έτσι, ήδη από την 1η Οκτωβρίου 2017, τα προς καταχώρηση σήματα της ΕΕ μπορούν να αναπαρίστανται «με οποιαδήποτε κατάλληλη μορφή μέσω της ευρέως διαθέσιμης τεχνολογίας, και επομένως όχι κατ’ ανάγκη με γραφικά μέσα, εφόσον η αναπαράσταση είναι σαφής, ακριβής, αυτοτελής, εύκολα προσβάσιμη, κατανοητή, χρονικά σταθερή και αντικειμενική» [15].
Περαιτέρω, για τη διευκόλυνση της διαδικασίας μεταφοράς της οδηγίας στο εθνικό δίκαιο και για να υπάρξει η μεγαλύτερη δυνατή εναρμόνιση στην εφαρμογή της νέας οδηγίας για τα σήματα, το ΓΔΙΕΕ και τα Γραφεία Σημάτων των κρατών μελών κατέβαλαν προσπάθειες για να διασφαλίσουν ότι οι νέες διατάξεις της Οδηγίας για τα σήματα θα εφαρμόζονται με εναρμονισμένο και συνεπή τρόπο σε ολόκληρο το ευρωπαϊκό δίκτυο διανοητικής ιδιοκτησίας με σκοπό τη βελτίωση της ασφάλειας δικαίου και της ευχερούς πρόσβασης των χρηστών. Στο πλαίσιο αυτό, με σχετική (μη δεσμευτική για τα κράτη-μέλη) ανακοίνωσή του Ευρωπαϊκού Δικτύου Εμπορικών Σημάτων, Σχεδίων και Υποδειγμάτων (European Trade Mark and Design Network) παρέχονται διαρθρωμένες πληροφορίες σχετικά με τα νέα είδη σημάτων, τους ορισμούς και τους τρόπους αναπαράστασης για κάθε Γραφείο [16].
Εκ πρώτης όψεως, η απάλειψη της υποχρέωσης γραφικής αναπαράστασης φαίνεται να επιλύει το επί πολλών ετών πρόβλημα εκτίμησης μιας εκ των βασικών προϋποθέσεων της τυπικής νομιμότητας των καταθέσεων που ανέκυπτε, μέχρι σήμερα, αναφορικά με τα οσφρητικά σήματα και τα εν γένει μη παραδοσιακά σήματα, ήτοι το ζήτημα της γραφικής παράστασης αυτών. Η νέα γενική απαίτηση αναπαράστασης που εισάγεται με το νέο πλαίσιο σημάτων και που θα εφαρμόζεται (και) στα οσφρητικά σήματα, ανταποκρίνεται στις ανάγκες του συστήματος καταχωρήσεως μιας και εξαλείφει - όπως προηγουμένως έκανε η γραφική παράσταση - κάθε στοιχείο υποκειμενικότητας κατά τη διαδικασία προσδιορισμού και αντιλήψεως του σημείου.
Πιθανές νέες δυσχέρειες στην καταχώρηση οσφρητικών σημάτων;
Παρά το γεγονός, ότι πλέον τα σύνορα της αναπαράστασης φαίνονται να είναι πιο ευέλικτα για τα οσφρητικά σημεία, το νέο πλαίσιο δεν εξαλείφει όλα τα πιθανά εμπόδια που μπορούν να ανακύψουν στην επιτυχή καταχώρηση ενός οσφρητικού σήματος.
Αφενός, υφίσταται ένα εμπόδιο νομικής φύσης το οποίο ανάγεται στη διεύρυνση των λόγων απολύτων λόγων απαραδέκτου σημάτων που εισάγεται από το νέο πλαίσιο για τα σήματα (άρθρο 4, παράγραφος 1, στοιχείο ε᾽ της Οδηγίας και άρθρο 7, παράγραφος 1, στοιχείο ε᾽ του Κανονισμού). Ειδικότερα, δεν καταχωρίζονται ή, εάν έχουν καταχωρισθεί, είναι δυνατόν να κηρυχθούν άκυρα σήματα που συνίστανται αποκλειστικά από το σχήμα του προς διάκριση προϊόντος [17]ή οποιοδήποτε άλλο χαρακτηριστικό επιβάλλεται από την ίδια τη φύση του προϊόντος, είναι απαραίτητο για την επίτευξη ενός τεχνικού αποτελέσματος, ή προσδίδει ουσιαστική αξία στο προϊόν. Επομένως, η αξιολόγηση οσφρητικών σημείων δύναται να προσκρούει σε τέτοιου είδους απόλυτο λόγο απαραδέκτου, στο βαθμό που η οσμή ενδέχεται να θεωρηθεί ότι επιβάλλεται από τη φύση του προϊόντος [18].
Αφετέρου, ένα τεχνικής φύσεως εμπόδιο δύναται να ανακύψει από το γεγονός ότι σήμερα, δεν υφίσταται μια γενικώς αποδεκτή διεθνής κατάταξη των οσμών, η οποία θα καθιστούσε δυνατό, όπως συμβαίνει με τους διεθνείς κώδικες περί χρωμάτων ή μουσικής γραφής, τον αντικειμενικό και ακριβή προσδιορισμό ενός οσφρητικού σημείου βάσει της απονομής σε κάθε οσμή μιας ακριβούς και ιδιαίτερης ονομασίας ή κωδικού [19] (κατ’ αντιστοιχία με την κωδικοποίηση που υπάρχει αναφορικά με άλλα μη παραδοσιακά σήματα, όπως οι κωδικοί Pantone για τα σήματα χρώματος). Εξάλλου, η μέθοδος σαφούς και ακριβούς αναπαραστάσεως μιας οσμής σε συνάρτηση με την ευρέως διαθέσιμη σχετική τεχνολογία δεν προσδιορίζονται επί του παρόντος ούτε στο ειδικό κεφάλαιο των Κατευθυντήριων Γραμμών (Guidelines) που δημοσίευσε το ΓΔΙΕΕ [20], ούτε στον Εκτελεστικό Κανονισμό του Σήματος της ΕΕ, αλλά ούτε και στην Ανακοίνωση του European Trade Mark and Design Network, όπως γίνεται για άλλα μη παραδοσιακά σήματα (π.χ. ολογραμμικά σήματα).
Επίλογος
Η κατάργηση της γραφικής παρατάσεως που φέρνει το νέο πλαίσιο για τα σήματα στην ΕΕ είναι μια σημαντική εξέλιξη σε ότι αφορά την καταχώρηση και προστασία μη παραδοσιακών μορφών εμπορικών σημάτων, αφού αναμένεται να παρέχει μεγαλύτερη ευελιξία στα γραφεία Σημάτων κατά την αξιολόγηση των σημείων που μπορούν να γίνουν αποδεκτά σήματα. Πάντως, η εν λόγω εξέλιξη δεν συνιστά κατ’ ουσία επανάσταση για τα οσφρητικά σήματα, δεδομένου μάλιστα του γεγονότος ότι η απαίτηση για σαφή και ακριβή αναπαράσταση είχε ήδη τεθεί προ ετών από το ΔΕΕ (απόφαση Ralf Sieckmann), αλλά και διότι δεν εξαλείφονται όλα τα νομικά και τεχνικά εμπόδια που θα μπορούσαν να δυσχεράνουν την καταχώρηση οσφρητικών σημάτων εντός ΕΕ, ούτε προβλέπονται ρητά τα νέα τεχνολογικά μέσα που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για την παράσταση της οσμής στην οποία αντιστοιχεί ένα τέτοιο σήμα.
Για το λόγο αυτό αναμένονται με ενδιαφέρον οι πρώτες αποφάσεις του ΓΔΙΕΕ αναφορικά με την καταχώριση οσφρητικών σημάτων, καθώς και οι πρώτες ερμηνείες του ΔΕΕ σχετικά με το γράμμα του νέο άρθρου 3 της Οδηγίας.
Αναμφίβολα πάντως, η εξέλιξη τεχνολογικών μεθόδων στο πεδίο της παράστασης οσμών, όπως η αέρια χρωματογραφία, αναμένεται να παρέχουν ικανοποιητικά μέσα αναπαραστάσεως των οσφρητικών σημείων, καθιστώντας πιο ρεαλιστικό οι οσμές να μπορέσουν να επικρατήσουν στο εμπόριο ως αυτόνομο μέσο διάκρισης προϊόντων και υπηρεσιών μιας επιχειρήσεως και στην Ευρώπη.
* Ο Αιμίλιος-Αρτέμιος Στραγαλινόςείναι δικηγόρος Αθηνών, κάτοχος προπτυχιακού τίτλου (LL.B) από το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, και μεταπτυχιακού τίτλου (LL.M) στο Διεθνές και Ευρωπαϊκό Δίκαιο Διανοητικής Ιδιοκτησίας από το Πανεπιστήμιο του Στρασβούργου.
Υποσημειώσεις
[1] Σε έγγραφό της αναφορικά με τους νέους τύπους (μη παραδοσιακών) σημάτων, η Μόνιμη Επιτροπή για το Δίκαιο των Εμπορικών Σημάτων, των Βιομηχανικών Σχέδιων και των Γεωγραφικών Ενδείξεων (Standing Committee on the Law of Trademarks, Industrial Designs and Geographical Indications, SCT/16, της 16ης-17ης Νοεμβρίου 2006) του ΠΟΔΙ (WIPO), διέκρινε ανάμεσα σε εκείνα που γίνονται αντιληπτά δια της οράσεως (όπως το χρώμα και το τρισδιάστατο σήμα) και σε εκείνα που δεν γίνονται αντιληπτά δια της οράσεως (όπως ο ήχος και η οσμή). Έγγραφο διαθέσιμο στο: http://www.wipo.int/edocs/mdocs/sct/en/sct_16/sct_16_2.pdf.
[4] Bλ. άρθρο 2 της προς κατάργηση Οδηγίας 2008/95, και προγενέστερη εκδοχή του άρθρου 4 του Κανονισμού 207/2009.
[5] Απόφαση Δεύτερου Τμήματος Προσφυγών ΓΔΙΕΕ R156/1998-2, 11 Φεβρουαρίου 1999.
[6] Ό.π., παράγραφος 14: «The smell of freshly cut grass is a distinct smell which everyone immediately recognises from experience. For many, the scent or fragrance of freshly cut grass reminds them of spring, or summer, manicured lawns or playing fields, or other such pleasant experiences».
[7] ΔΕΕ C-273/00, 12 Δεκεμβρίου 2002, Ralf Sieckmann κατά Deutsches Patent-und Markenamt.
[8] Ό.π., παράγραφοι 51 και 55.
[9] Ό.π., παράγραφος 69, όπου το Δικαστήριο αποφάνθηκε ότι η γραφική παράσταση ενός οσφρητικού σήματος πρέπει, προκειμένου να γίνει δεκτή, να παριστά την οσμή της οποίας ζητείται η καταχώριση, και όχι το προϊόν που την αναδίδει. Adde ΠΕΚ T-305/04, 27 Οκτωβρίου 2005, EdenSARL κατά Γραφείου Εναρμονίσεως στο πλαίσιο της ΕσωτερικήςΑγοράς, παράγραφος 39.
[10] Ό.π., παράγραφοι 69-71.
[11] Ό. π., υποσημείωση 8, παράγραφος 72.
[12] ΠΕΚ T-305/04, 27 Οκτωβρίου 2005, EdenSARL κατά Γραφείου Εναρμονίσεως στο πλαίσιο της Εσωτερικής Αγοράς (εμπορικά σήματα, σχέδια και υποδείγματα) (ΓΕΕΑ).
[13] Ό.π., υποσημείωση 17, παράγραφος 33: «Επομένως, πρέπει να γίνει δεκτό ότι από τις προσκομισθείσες ενώπιον του τμήματος προσφυγών αποδείξεις προκύπτει ότι η οσμή της φράουλας διαφέρει αναλόγως της ποικιλίας. Κατά συνέπεια, δεδομένου ότι μπορεί να αναφέρεται σε διάφορες ποικιλίες και, ως εκ τούτου, σε πλείονες διαφορετικές οσμές, η περιγραφή «οσμή ώριμης φράουλας» δεν είναι ούτε μονοσήμαντη ούτε ακριβής, και δεν μπορεί να αποκλείσει την πιθανότητα να παρεισφρήσουν υποκειμενικά στοιχεία κατά τη διαδικασία προσδιορισμού και αντιλήψεως του σημείου του οποίου ζητείται η καταχώριση».
Tο πεδίο της Συλλογικής Διαχείρισης αποτελεί αντικείμενο διαμορφώσεων και αναταράξεων, όπως υποδεικνύουν οι εξελίξεις των τελευταίων μηνών.
Αναμφίβολα το ζήτημα της ψήφισης του νομοσχεδίου για τη Συλλογική Διαχείριση, το οποίο, μεταξύ άλλων, μεταφέρει στην εγχώρια έννομη τάξη την Οδηγία 2014/26/ΕΕ εξακολουθεί να αποτελεί το μείζον διακύβευμα για το δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας.
Πράγματι, η ψήφισή του εν λόγω νομοσχεδίου είναι ακόμα εκκρεμής, παρά το γεγονός ότι η νομοπαρασκευαστική διαδικασία έχει ξεκινήσει από το Δεκέμβριο του 2015και μέχρι σήμερα έχουν δει το φως της δημοσιότητας 3 διαφορετικές επίσημες εκδοχές και τουλάχιστον 2 εκδοχές "διαρροών", ενώ η προθεσμία μεταφοράς της ως άνω Οδηγίας έχει προ πολλού παρέλθει (10 Απριλίου 2016).
Περαιτέρω, η υπόθεση της ΑΕΠΙ, που, ιδίως ύστερα από τη δημοσίευση του Πορίσματος Διαχειριστικού Ελέγχου, τον περασμένο Φεβρουάριο, έχει απασχολήσει ευρέως τη δημοσιότητα, συμπλέκεται πολλαπλώς με τη μέχρι σήμερα εξαιρετικά περιπετειώδη πορεία του νομοσχεδίου.
Τόσο η διαδικασία ψήφισης του νομοσχεδίου όσο και η υπόθεση της ΑΕΠΙ χαρακτηρίζονται από έντονη και ενεργή εμπλοκή πολλών ενδιαφερόμενων φορέων (ΟΣΔ, δημιουργών, καλλιτεχνών, Επιμελητηρίων, Βουλευτών κ.ά.), η οποία συχνά οδήγησε σε δημόσιες παρεμβάσεις, αντιπαραθέσεις και πολιτικά παρασκήνια, ενώ δεν έλειψαν δικαστικές αποφάσεις και νομοθετικές τροπολογίες με σημαντική απήχηση στις διαλαμβανόμενες εξελίξεις.
Η πληθώρα των γεγονότων που μεσολάβησαν από την πρώτη έκδοση του ιστορικού (Νομοσχέδιο για τη Συλλογική Διαχείριση: Quo Vadis?, Οκτώβριος 2016), αλλά και η σοβαρότητα των εξελίξεων που αφορούν τη συλλογική διαχείριση στην Ελλάδα, επιβάλλουν την παρούσα επικαιροποίηση, προς πληρέστερη ενημέρωση του κοινού (νομικού και μη).
Η παρούσα δεύτερη έκδοση του Αναλυτικού Χρονικού(stand:24/4/2017), συμπληρώνει την προηγούμενη, συμπεριλαμβάνοντας όλα τα σημαντικά γεγονότα που αφορούν την τρέχουσα μεταβατική περίοδο της συλλογικής διαχείρισης στην Ελλάδα, με αντίστοιχες παραπομπές, προς διευκόλυνση αναζήτησης περισσότερων πληροφοριών για έκαστο ζήτημα.
Περισσότεροι από 25 Έλληνες και ξένοι καταξιωμένοι ομιλητές, expertsτου κλάδου της μόδας και της νομικής επιστήμης, ενθουσίασαν ένα κοινό επιχειρηματιών, σχεδιαστών, δικηγόρων, συμβούλων επιχειρήσεων, φωτογράφων, bloggers, marketersκαι e-shops, οι οποίοι καταχειροκρότησαν αυτή την – ετήσια πλέον – συνάντηση μόδας και δικηγορίας.
Αφουγκραζόμενοτιςανάγκεςκαιτιςιδιαιτερότητεςτηςαγοράς, το Fashion Law and Business Conference δενείχεμόνονομικήχροιά – οισυμμετέχοντεςενημερώθηκανγια personalization απότον guru τουείδουςΦώτηΑντωνόπουλο (GRECA, Tsakiris Mallas), για cross-border commerce απότον Jeroen Leenders (Sale Supply, cross-border magazine), τηνΜαρίναΒασιλαρά (Apivita) καιτονΜάνοΚουμαντάκη (Convert Group), για success stories καιεπιχειρηματικότητα Made in Greece απότονΒασίληΜασσέλο (ΣΕΠΕΕ, Nota Lingerie), τηνΕλένηΚυριάκου, τονΓιάννηΣτεφανίδη (Mezoura.com), τηνΗλιάδαΚοθρά (Living Postcards) καιπολλούςάλλους.
“WorkHard, StayHumble”, μας συμβούλευσε ο πολυβραβευμένος και πράγματι πολύ μετριόφρων φωτογράφος Κοσμάς Κουμιανός. “Προστάτευσε τα δικαιώματά σου” η παραίνεση της σχεδιάστριας Ορσαλίας Παρθένη. “WearingTroubles” - ο Δρ. Θεόδωρος Χίου μας εξήγησε πότε η αμφίεση προσβάλλει δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας.
Από μια εκδήλωση του fashionindustryδεν θα μπορούσε να λείπει και το … ιταλικό άρωμα! Η ClaudiaDelReταξίδεψε από την αναγεννησιακή Φλωρεντία και την διεθνούς φήμης σχολή μόδας Polimoda (η οποία ‘ανέθρεψε’ τον SalvatoreFerragamo και τον GuccioGucci), προκειμένου να μεταφέρει την εμπειρία της από τους μεγάλους οίκους μόδας του εξωτερικού. Ο PierfrancescoFasano (MFSDIPMediationAcademy) και η JuliaHolden (Trevisan & Cuonzo) έφεραν αέρα μιλανέζικο και μίλησαν για διαμεσολάβηση και σκανδαλώδη σήματα αντίστοιχα, ενώ από το, εξίσου δραστήριο στο χώρο της μόδας, Λονδίνο, το συνέδριο τίμησε ο JamesSweeting (IPCounselτης Supergroup) για να εξηγήσει πώς η Superdryπροστατεύεται από μιμητές της σαν την … Superfry!
Το εναρκτήριο λάκτισμα του συνεδρίου έδωσαν φέτος ο Δήμαρχος Αμαρουσίου Γιώργος Πατούλης, η Αντιπρόεδρος ΔΣΑ Ιωάννα Καλαντζάκου, ο Πρόεδρος ΔΣ του ΟΒΙ Πρόδρομος Τσιαβός και η Διευθύντρια του ΟΠΙ Ειρήνη Σταματούδη.
Και το κλείσιμο; Με νότες από δύο βιολιά, ποτήρια με κρασί σηκωμένα και πολλές φωτογραφίες φιλοτεχνήθηκε, όχι ο επίλογος του συνεδρίου τούτου, αλλά ο πρόλογος της αμέσως επόμενης επιστημονικής και επιχειρηματικής συνάντησης όλων. Ένα ενθουσιώδες CUSoon! και μια υπόσχεση από τις διοργανώτριες και ιδρύτριες του FashionLawandBusinessAssociation, Αλεξάνδρα Βαρλά και Ιωάννα Λαγουμίδου, για ένα δημιουργικό 2018 με ακόμη πιο πρωτοποριακές και ενδιαφέρουσες εκδηλώσεις. Staytuned!
Το παρόν άρθρο αποτελεί μία εισαγωγή για τα πνευματικά δικαιώματα των φωτογράφων αλλά παραλείπει τις λεπτομέρειες. Απευθυνθείτε στο δικηγόρο σας για να λάβετε εξειδικευμένες συμβουλές. Last updated: 14/1/2018.
Η φωτογραφία αποτελεί μία μορφή εικαστικής τέχνης με ιδιαίτερη απήχηση στη σύγχρονη εποχή της εικόνας. Αφενός η χρήση φωτογραφικής μηχανής, με την τεχνολογική εξέλιξη έχει καταστεί προσιτή σε ολοένα και μεγαλύτερο αριθμό ατόμων. Αφετέρου, η φωτογραφία αντιστοιχεί σε ένα ελκυστικό ψηφιακό «περιεχόμενο», τόσο για τους χρήστες όσο και για τους εκδότες.
Η δύναμη της φωτογραφίας απελευθερώνεται με το πάτημα του κουμπιού λήψης, με ένα κλικ. Το κλικ αυτό αποτελεί ένα «ορόσημο» και για το δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας. Παρακάτω, εξετάζονται αρχικά οι νομικές συνέπειες που επέρχονται μετά το κλικ (Ι) και εν συνεχεία οι νομικές προκλήσεις που πρέπει να ληφθούν υπόψιν πριν από αυτό (ΙΙ).
Ι. POST-CLICK: OΙ ΝΟΜΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΟΥ «ΚΛΙΚ» ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ
Το πάτημα του κουμπιού της φωτογραφικής μηχανής επιφέρει μία σειρά νομικών αποτελεσμάτων, εκ των οποίων το σημαντικότερο είναι η απονομή προστασίας από πνευματική ιδιοκτησία επί της φωτογραφίας (Α) και, συνεκδοχικά, οι συνέπειες που αυτή συνεπάγεται για το φωτογράφο (Β) και τους τρίτους-χρήστες φωτογραφιών (Γ).
Α. ΑΠΟΝΟΜΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ
Ο νόμος πνευματικής ιδιοκτησίας αναγνωρίζει ρητά την απονομή προστασίας στις φωτογραφίες. Πράγματι, οι φωτογραφίες εμπεριέχονται στην ενδεικτική απαρίθμηση (εν δυνάμει) προστατευόμενων έργων που προβλέπεται στο άρθρο 2 παρ. 1 του Ν. 2121/1993. Ασφαλώς, η απονομή προστασίας στις φωτογραφίες συνδέεται με την πλήρωση ορισμένων προϋποθέσεων.
Προϋπόθεση της δημιουργίας
Κατ’ αρχάς, μία φωτογραφία πρέπει να συνιστά πνευματικό δημιούργημα το οποίο είναι προϊόν πνευματικής και δημιουργικής συμβολής ενός ανθρώπου. Ως εκ τούτου, αποκλείονται οι φωτογραφίες που αποτελούν προϊόν καθαρά μηχανικών δραστηριοτήτων καθώς και οι φωτογραφίες που λαμβάνονται χωρίς ανθρώπινη παρέμβαση, όπως μία φωτογραφία που τραβάει ένα ρομπότ ή οι φωτογραφίες από τα αυτόματα μηχανήματα φωτογραφιών. Όμοια αντιμετώπιση θα έχουν και οι φωτογραφίες που τράβηξε ένα ζώο, όπως κρίθηκε και από τα αμερικάνικα δικαστήρια στην διάσημη υπόθεση «Monkeyselfie» [1].
Προϋπόθεση της πρωτοτυπίας
Περαιτέρω, μία φωτογραφία προστατεύεται εφόσον χαρακτηρίζεται από πρωτοτυπία. Στην Ελλάδα η πρωτοτυπία σε γενικό επίπεδο, αντιστοιχεί στην έννοια της «στατιστικής μοναδικότητας» της φωτογραφίας, δηλαδή την κρίση ότι, κατά λογική πιθανολόγηση, κάτω από παρόμοιες συνθήκες και με τους ίδιους στόχους, κανένας άλλος δημιουργός, δεν θα ήταν σε θέση να δημιουργήσει όμοια φωτογραφία ή, διαζευκτικά ότι η φωτογραφία παρουσιάζει μια ατομική ιδιομορφία, ή έστω ένα ελάχιστο όριο "δημιουργικού ύψους", κάποια απόσταση δηλαδή από τα ήδη γνωστά ή αυτονόητα [2].
Υπό αυτό τον ορισμό, έχει κριθεί ότι η πρωτοτυπία της φωτογραφίας προκύπτει από την εκτίμηση ορισμένων κριτηρίων όπως η επιλογή ή σκηνοθεσία θεμάτων ή αντικειμένου, η επιλογή του τόπου και χρόνου, η γωνία φωτογράφησης, η επιλογή του κάδρου, ο φωτισμός, η σχέση φωτογραφιζομένου αντικειμένου με τον περιβάλλοντα χώρο, οι αντιθέσεις χρωμάτων [3], αλλά και η ενδεχόμενη επεξεργασία της φωτογραφίας, η οποία εμφανίζεται ιδίως σε ψηφιακές φωτογραφίες και αφορά ρετούς, επιλογές και παρεμβάσεις στα χρώματα, επεμβάσεις, τροποποιήσεις ή αλλοιώσεις του αντικειμένου ή του αισθητικού αποτελέσματος κλπ [4].
Περαιτέρω, η πρωτοτυπία των φωτογραφιών καθορίζεται ειδικά στο Ευρωπαϊκό Δίκαιο και συγκεκριμένα στο άρθρο 6 και την αιτιολογική σκέψη 16 της Οδηγίας 93/98/ΕΕΚ [κωδικοποίηση 2006/116/EK] για τη διάρκεια προστασίας του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας και ορισμένων συγγενικών δικαιωμάτων. Σύμφωνα με την εν λόγω διάταξη, η πρωτοτυπία αντιστοιχείστο αποτέλεσμα προσωπικής πνευματικής εργασίας του δημιουργού-φωτογράφου, το οποίο αντανακλά την προσωπικότητά του.
Το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στο πλαίσιο υπόθεσης που αφορούσε την προστασία φωτογραφικών πορτραίτων(ΑπόφασηPainer της 1ης Δεκεμβρίου 2011 Eva-MariaPainerv. StandradVerlagsGmbH, υπόθεση C-145/10), ερμήνευσε ειδικότερα ότι μία φωτογραφία είναι πρωτότυπη εφόσον είναι αποτέλεσμα πνευματικής εργασίας του δημιουργού η οποία αντανακλά την προσωπικότητά του και εκδηλώνεται με τις ελεύθερες και δημιουργικές του επιλογές κατά την παραγωγή της φωτογραφίας αυτής (σκ. 88 επ.).
Το ευρωπαϊκό κριτήριο πρωτοτυπίας όπως περιγράφεται ανωτέρω είναι αναμφίβολα πιο επιεικές σε σχέση με το αντίστοιχο ελληνικό και υπερισχύει έναντι του τελευταίου [5], δεδομένου ότι, αφενός ειδική ρύθμιση για την πρωτοτυπία φωτογραφιών στο Ελληνικό δίκαιο δεν υφίσταται και αφετέρου το άρθρο 2 του Ν 2121/1993 είναι σύμφωνο με το άρθρο 6 της Οδηγίας 93/98 της Ευρωπαϊκής Ένωσης [6].
Από τα ανωτέρω συνάγεται ότι η απαιτούμενη στάθμη πρωτοτυπίας που απαιτείται για την προστασία των φωτογραφιών είναι αρκετά χαμηλή[7]. Έτσι, στην πράξη μία φωτογραφία προστατεύεται αρκεί να παρουσιάζει ένα ελάχιστο δημιουργικό ύψος ή κάποια ελάχιστη ατομικότητα, αποκλείοντας κάθε αυστηρότερο κριτήριο [8].
Συνεπώς, εκτός πεδίου προστασίας θα τίθεται κάθε φωτογραφία από την οποία απουσιάζει πλήρως η δημιουργική συμβολή του φωτογράφου με την οποία αποτυπώνονται στοιχεία της προσωπικής πνευματικής του εργασίας, όπως, για παράδειγμα, η αντιγραφή μιας προϋφιστάμενης φωτογραφίας [9] ή μία φωτογραφία ταυτότητας [10].
Αξιολογική ουδετερότητα προστασίας
Ένα άλλο στοιχείο το οποίο σχετίζεται με την απονομή προστασίας των φωτογραφιών είναι η αξιολογική και ιδεολογική ουδετερότητα. Σύμφωνα με το άρθρο 2 παρ. 4 του Ν. 2121/1993, η απονομή προστασίας είναι «ανεξάρτητη από την αξία και τον προορισμό του έργου». Αυτό σημαίνει ότι προστατεύονται εξίσου τόσο οι άρτιες καλλιτεχνικές φωτογραφίες όσο και οι «απλές» φωτογραφίες ενός smartphone, δεδομένου ότι η απονομή προστασίας δεν συνδέεται με καμιά αξιολογική ή αισθητική κρίση.
Ομοίως, το ίδιο επίπεδο προστασίας αποδίδεται ακόμα και σε φωτογραφίες παράνομες ή άσεμνες, όπως μία φωτογραφία παπαράτσι ή μία πορνογραφική φωτογραφία, εφόσον, βεβαίως, πληρούται η προϋπόθεση της πρωτοτυπίας [11]. Εξίσου αδιάφορη είναι επίσης η ιδιότητα του φωτογράφου, δηλαδή το κατά πόσο ο φωτογράφος είναι επαγγελματίας, καταξιωμένος, με υψηλή κατάρτιση ή ερασιτέχνης.
Απουσία διατυπώσεων
Η πνευματική ιδιοκτησία επί μίας πρωτότυπης φωτογραφίας αποκτάται αυτοδικαίως με τη δημιουργία της φωτογραφίας, δηλαδή με τη λήψη και αποθήκευση της φωτογραφίας σε ψηφιακό αρχείο ή μηχανική δημιουργία αρνητικού. Έτσι δεν απαιτείται η τήρηση οποιασδήποτε διατύπωσης, όπως κατάθεση ή υποβολή σε δημόσια αρχή ή αλλού). Ομοίως, η τοποθέτηση του copyrightmentionεπί της φωτογραφίας έχει δηλωτικό χαρακτήρα και δεν συνδέεται με την απόκτηση δικαιώματος.
Δεδομένου ότι η κτήση των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας συνδέεται άμεσα και αποκλειστικά με τη δημιουργική πράξη, μόνο ο φωτογράφος είναι ο αρχικός δικαιούχος του περιουσιακού και του ηθικού δικαιώματος επί της φωτογραφίας (άρθρο 6 παρ. 1 Ν 2121/1993). Αυτονόητο είναι δε ότι σε περίπτωση φωτογραφίας στην οποία απεικονίζεται πρόσωπο, το απεικονιζόμενο πρόσωπο δεν αποκτά πνευματικά δικαιώματα επί της φωτογραφίας [12].
Διάκριση φωτογραφίας και υλικού φορέα.
Αυτό που χαρακτηρίζει την απονομή προστασίας από πνευματική ιδιοκτησία είναι η κατ’ αρχήν διάκριση ανάμεσα στο φωτογραφικό έργο αφ’ εαυτό, ως άυλο πνευματικό δημιούργημα και τον υλικό φορέα στον οποίο ενσωματώνεται (πχ. το χαρτί στο οποίο εκτυπώνεται, το αρνητικό του φιλμ ή το ψηφιακό αρχείο).
Ένεκα της εν λόγω διάκρισης, η μεταβίβαση της κυριότητας οποιουδήποτε υλικού φορέα στον οποίο ενσωματώνεται η φωτογραφία (πχ. η παράδοση των αρνητικών ή ενός CD-Rom, η ηλεκτρονική αποστολή ενός αρχείου) δεν επιφέρει μεταβίβαση και του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας και δεν παρέχει στον κτήτορα του υλικού φορέα εξουσίες εκμετάλλευσης της φωτογραφίας, εκτός αν εγγράφως έχει συμφωνηθεί το αντίθετο.
Στιγμιότυπο από την εκδήλωση, κ. Έλενα Σπυροπούλου, κ. Θεόδωρος Χίου
Β. ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑΣ: Η ΟΠΤΙΚΗ ΤΟΥ ΦΩΤΟΓΡΑΦΟΥ
Ο φωτογράφος, με τη δημιουργία πρωτότυπης φωτογραφίας αποκτά αυτοδικαίως, ως αποκλειστικά και απόλυτα δικαιώματα, το δικαίωμα της εκμετάλλευσης της φωτογραφίας (περιουσιακό δικαίωμα) και το δικαίωμα της προστασίας του προσωπικού του δεσμού με αυτήν (ηθικό δικαίωμα).
Περιουσιακό δικαίωμα: Ένα αποκλειστικό μονοπώλιο εκμετάλλευσης της φωτογραφίας
Το περιουσιακό δικαίωμα επί της φωτογραφίας δίνει το δικαίωμα στο φωτογράφο να ελέγχει τη χρήση της φωτογραφίας που δημιούργησε και να καθορίζει τους όρους εκμετάλλευσής της. Ειδικότερα, ο φωτογράφους αποκτά το δικαίωμα να επιτρέπει ή να απαγορεύει κατά ανέλεγκτη βούληση, ιδίως:
την άμεση ή έμμεση, προσωρινή ή μόνιμη, μερική η ολική αναπαραγωγή της φωτογραφίας, με οποιοδήποτε μέσο και μορφή (εξουσία αναπαραγωγής).
τη διανομή αντιτύπων της φωτογραφίας στο κοινό με οποιαδήποτε μορφή, όπως μέσω πώλησης ή με άλλους τρόπους (πχ. πώληση ψηφιακών αρχείων, πώληση αφισών κλπ) (εξουσία διανομής).
την παρουσίαση της φωτογραφίας στο κοινό με κάθε τρόπο, όπως για παράδειγμα τη χρήση μίας φωτογραφίας σε διαφήμιση, σε βιβλίο, εφημερίδα, την ενσωμάτωσή της σε βίντεο, την έκθεση φωτογραφίας (εξουσία παρουσίασης στο κοινό). Η εν λόγω εξουσία ενεργοποιείται κάθε φορά που η φωτογραφία αγγίζει ένα κοινό, δηλαδή ο κύκλος των ανθρώπων που είναι ευρύτερος του στενού οικογενειακού, φιλικού, συγγενικού κύκλου ή του άμεσου κοινωνικού περιβάλλοντος [13].
Ηθικό δικαίωμα: Ένα αποκλειστικό δικαίωμα περιφρούρησης της προσωπικότητας του φωτογράφου σε σχέση με το φωτογραφικό έργο
Το ηθικό δικαίωμα δίνει ιδίως την εξουσία στο φωτογράφο να:
αποφασίζει για το χρόνο, τον τόπο και τον τρόπο κατά τους οποίους η φωτογραφία θα γίνει προσιτή στο κοινό (εξουσία δημοσίευσης).
απαιτεί τη μνεία του ονόματός του, στο μέτρο του δυνατού, σε κάθε αντίτυπο και σε κάθε δημόσια χρήση της φωτογραφίας (εξουσία πατρότητας) [14] Συνηθίζεται η εν λόγω μνεία να αντιστοιχεί στο copyrightmention που συχνά τοποθετείται επί της φωτογραφίας.
απαγορεύει κάθε παραμόρφωση, περικοπή ή άλλη τροποποίηση του έργου του (εξουσία διατήρησης ακεραιότητας). Η εν λόγω εξουσία καλύπτει οποιαδήποτε αλλοίωση της φωτογραφίας (πχ. επεξεργασία με photoshop, αλλαγή χρωματισμού, περίτμηση κλπ) καθώς και κάθε έμμεση προσβολή του προσώπου του δημιουργού οφειλόμενης στις συνθήκες παρουσίασης του έργου στο κοινό (πχ. ανάρμοστη χρήση του έργου).
Μονοπώλιο με περιορισμένη διάρκεια
Η διάρκεια προστασίας της φωτογραφίας από πνευματική ιδιοκτησία (περιουσιακές και ηθικές εξουσίες) δεν είναι απεριόριστη. Εκτείνεται καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του δημιουργού και εβδομήντα (70) χρόνια μετά το θάνατό του (άρθρο 29 παρ. 1). Με τη λήξη της προστασίας, η φωτογραφία ανήκει πλέον στο δημόσιο τομέα (publicdomain), με αποτέλεσμα η χρήση και εκμετάλλευσή της να καθίσταται ελεύθερη για όλους.
Γ. ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑΣ: Η ΟΠΤΙΚΗ ΤΩΝ ΧΡΗΣΤΩΝ
Η απονομή προστασίας από πνευματική ιδιοκτησία σε μία φωτογραφία θέτει περιορισμούς στους χρήστες/τρίτους που επιθυμούν να κάνουν χρήση της εν λόγω φωτογραφίας. Ειδικότερα:
Απαγορεύεται η χρήση/εκμετάλλευση μιας προστατευόμενης φωτογραφίας χωρίς άδεια
Οποιαδήποτε πράξη ή χρήση η οποία εμπίπτει στην περιφέρεια του μονοπωλίου που αποδίδει ο νόμος στο φωτογράφο, σύμφωνα με το ως άνω περιεχόμενο, απαιτεί την προηγούμενη άδεια του φωτογράφου για να είναι νόμιμη. Εφαρμόζεται έτσι κατ’ αρχήν η αρχή του «AllrightsReserved», εκτός εάν ο φωτογράφος ρητά επέλεξε την επιφύλαξη για τον εαυτό του λιγότερων περιουσιακών εξουσιών, επιλέγοντας τη δημοσίευση της φωτογραφίας του υπό καθεστώς κάποιας ανοιχτής άδειας, ιδίως κάποιας από τις προτεινόμενες άδειες CreativeCommons, η οποία παρέχει περισσότερες ελευθερίες για τον χρήστη.
Εξαιρέσεις. Κατ’ εξαίρεση, δεν απαιτείται προηγούμενη άδεια του φωτογράφου σε συγκεκριμένες περιπτώσεις τις οποίες προβλέπει ρητά και εξαντλητικά ο νόμος. Μεταξύ άλλων, στις εν λόγω εξαιρέσεις συμπεριλαμβάνεται ιδίως η ιδιωτική αναπαραγωγή, δηλαδή η αναπαραγωγή μιας φωτογραφίας νομίμως δημοσιευθείσας, η οποία γίνεται για ιδιωτική χρήση. Πάντως, δεν αποτελεί ιδιωτική χρήση η χρήση στο πλαίσιο μιας επιχείρησης ή μιας υπηρεσίας ή ενός οργανισμού.
Απαγορεύεται η προσβολή των ηθικών εξουσιών
Ο χρήστης μιας προσευχόμενης φωτογραφίας δεν δικαιούται να προβεί σε πράξεις που προσβάλλουν τις ηθικές εξουσίες του φωτογράφου, όπως για παράδειγμα να περικόψει τη φωτογραφία, να μην αναφέρει ή να απαλείψει το όνομα του φωτογράφου κλπ., εκτός αν ο φωτογράφος έχει συναινέσει ρητά στις πράξεις αυτές (άρθρο 16 Ν. 2121/1993).
Απαιτείται η τήρηση συγκεκριμένων διατυπώσεων για τη συμβατική εκμετάλλευση της φωτογραφίας
Η παραχώρηση άδειας χρήσης ή συναίνεση για άσκηση ηθικών εξουσιών διέπεται από ένα προστατευτικό ρυθμιστικό πλαίσιο προορισμένο να προστατεύσει τον φωτογράφο. Σύμφωνα με αυτό, μεταξύ άλλων:
κάθε σύμβαση μεταβίβασης δικαιωμάτων, ή παραχώρησης άδειας εκμετάλλευσης ή χρήσης φωτογραφιών, συμπεριλαμβανομένης και της συναίνεσης για πράξεις που διαφορετικά θα συνιστούσαν προσβολή του ηθικού δικαιώματος, πρέπει να γίνεται εγγράφως, επί ποινή ακυρότητας της συμφωνίας (άρθρο 14 Ν. 2121/1993).
αν δεν καθορίζονται η έκταση και τα μέσα εκμετάλλευσης για τα οποία συμφωνείται η παραχώρηση των δικαιωμάτων, θεωρείται ότι αυτή αφορά την έκταση και τα μέσα που είναι αναγκαία για την εκπλήρωση του σκοπού της σύμβασης (θεωρία του σκοπού). Η θεωρία του σκοπού αποσκοπεί στο να προφυλάξει το δημιουργό-φωτογράφο από υπέρμετρη παραχώρηση εξουσιών σε τρίτους. Ειδικότερα, σε περίπτωση παραγγελίας φωτογραφιών, η συμφωνία για τη δημιουργία και παράδοση του έργου (λήψη φωτογραφιών), δε συνεπάγεται αυτομάτως και μεταβίβαση ή παραχώρηση των πνευματικών δικαιωμάτων επί των φωτογραφιών στον παραγγέλοντα. Αντίθετα, στη σύμβαση παραγγελίας απαιτείται ρητή πρόβλεψη για μεταβίβαση ή παραχώρηση άδειας εκμετάλλευσης.
η αμοιβή την οποία καλείται να καταβάλλει ο χρήστης για τη χρήση ή εκμετάλλευση προστατευόμενης φωτογραφίας συμφωνείται υποχρεωτικά και επί ποινή ακυρότητας σε ορισμένο ποσοστό. Το ύψος του ποσοστού καθορίζεται ελεύθερα από τα μέρη (ο νόμος δεν ορίζει κατώτατα όρια) και ως βάση υπολογισμού συνήθως χρησιμοποιούνται τα έσοδα που προέρχονται από την εκμετάλλευσης της φωτογραφίας (πχ. ποσοστό επί της λιανικής τιμής πώλησης αντιτύπων της φωτογραφίας). Kατ’ εξαίρεση μόνο η αμοιβή του φωτογράφου για την παραχώρηση δικαιωμάτων επί της φωτογραφίας δύναται να προσδιοριστεί σε ένα κατ’ αποκοπήν ποσό, εφόσον τυγχάνει εφαρμογής κάποια από τις εξαιρέσεις που προβλέπει ο νόμος, ιδίως, δηλαδή, όταν η βάση υπολογισμού του ποσοστού είναι πρακτικά αδύνατον να προσδιορισθεί, η χρήση του έργου έχει δευτερεύοντα χαρακτήρα σε σχέση με το αντικείμενο της εκμετάλλευσης (πχ. η χρήση μίας φωτογραφίας εντός ενός βιβλίου), ή όταν η φωτογραφία πρόκειται να χρησιμοποιηθεί σε διαφήμιση (άρθρο 32 παρ. 2 infine).
τα Μέσα μαζικής ενημέρωσης που χρησιμοποιούν ή δημοσιεύουν φωτογραφίες ιδίως από freelancers φωτογράφους οφείλουν να συμμορφώνονται με το ειδικό πλαίσιο δικαιωμάτων των φωτογράφου που εισάγει το άρθρο 38 του Ν. 2121/1993.
Μέσα άμυνας & επιβολής
Ο φωτογράφος απολαμβάνει τα μέτρα προστασίας που προβλέπει ο Ν. 2121/1993 στα άρθρα 59 επ. και τα οποία του επιτρέπουν να στραφεί εναντίον οποιουδήποτε παραβιάζει τα πνευματικά του δικαιώματα επί της φωτογραφίας του.
Ειδικότερα, σε περίπτωση μη αδειοδοτημένης χρήσης και εκμετάλλευσης της φωτογραφίας από κάποιον χρήστη, ο φωτογράφος του οποίου το περιουσιακό ή/και το ηθικό δικαίωμα προσβάλλονται, δύναται να κάνει χρήση των ένδικων μέσων που προβλέπει ο νόμος αξιώνοντας, κατά κανόνα αστικές κυρώσεις (δηλ. άρση της προσβολής και παράλειψη στο μέλλον, χρηματική αποζημίωση για περιουσιακή και ηθική ζημία) ενώ δύναται επίσης να στραφεί και ποινικά κατά του προσβολέα. Τα ίδια μέσα και πέραν της όποιας συμβατικής ευθύνης, ο φωτογράφος μπορεί να μεταχειριστεί και έναντι του αντισυμβαλλομένου του ο οποίος προβαίνει σε εκμετάλλευση η οποία υπερβαίνει τα συμφωνηθέντα.
ΙΙ. PRE-CLICK: ΟΙ ΝΟΜΙΚΕΣ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΠΡΙΝ ΤΟ «ΚΛΙΚ»
Η λήψη μιας φωτογραφίας δύναται να εγείρει πληθώρα νομικών ζητημάτων, τα οποία σχετίζονται κατεξοχήν με την προστασία προσωπικών δεδομένων και την προστασία της προσωπικότητας, ιδίως όταν οι φωτογραφίες απεικονίζουν φυσικά πρόσωπα. Εντούτοις, σημαντικές είναι και οι νομικές προκλήσεις οι οποίες συνδέονται με το δίκαιο πνευματικής ιδιοκτησίας (Α) και το γειτνιάζον δίκαιο προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς (Β), χωρίς να αποκλείονται και οι συμβατικοί περιορισμοί στη λήψη φωτογραφιών (Γ).
Α. Η ΦΩΤΟΓΡΑΦΗΣΗ ΩΣ ΠΡΟΣΒΟΛΗ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗΣ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ
Το δίκαιο πνευματικής ιδιοκτησίας επηρεάζει τη χρήση και, συνεκδοχικά τη λήψη φωτογραφιών, στις περιπτώσεις που το απεικονιζόμενο αντικείμενο είναι ένα προστατευόμενο έργο.
Διότι, όπως ο φωτογράφος αποκτά πνευματικά δικαιώματα με το πάτημα του κουμπιού της μηχανής του, αντίστοιχα, πνευματικά δικαιώματα αποκτώνται και με τη δημιουργία διαφόρων ειδών έργων (πχ. αγάλματα, εικαστικά έργα, graffiti, κλπ). Έτσι, στις περιπτώσεις φωτογράφισης προστατευόμενων έργων, τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας επί του απεικονιζόμενου αντικειμένου δύνανται να θέσουν εμπόδια στη χρήση και εκμετάλλευση της εν λόγω φωτογραφίας.
Casestudy: φωτογράφιση κτηρίων
Μία κλασσική περίπτωση φωτογράφισης προστατευόμενων αντικειμένων είναι η φωτογράφιση κτηρίων.
Τα κτήρια, ως αρχιτεκτονικά έργα, συνιστούν πνευματικά δημιουργήματα τα οποία προστατεύονται από το νόμο πνευματικής ιδιοκτησίας, εφόσον είναι πρωτότυπα. Ειδικότερα, αντικείμενο προστασίας από πνευματικά δικαιώματα είναι τα ολοκληρωμένα οικοδομήματα τόσο μάλιστα στην εξωτερική, αλλά και την εσωτερική τους διαμόρφωση, εφόσον χαρακτηρίζονται από πρωτοτυπία.
Όπως έχει κριθεί από τα ελληνικά δικαστήρια [15], η πρωτοτυπία ενός αρχιτεκτονικού έργου μπορεί να εντοπίζεται στην τοποθέτηση του οικοδομήματος στον περιβάλλοντα χώρο, στην διαρρύθμιση των εσωτερικών και εξωτερικών χώρων, στον προσανατολισμό του κτηρίου, στον προσδιορισμό των διαστάσεων των όψεών του, στην επιλογή των υλικών, χρωμάτων και μεγεθών, κλπ. Πάντως, το αρχιτεκτονικό έργο δεν πρέπει να είναι κοινότυπο ή να ενσωματώνει την απλώς αναμενόμενη τεχνική λύση, δηλαδή εκείνη η οποία υπαγορεύεται από τις περιστάσεις ή από τις ανάγκες που καλείται να εξυπηρετήσει το έργο ως η μόνη κατάλληλη και ενδεδειγμένη λύση ή ως μία εκ των συνηθισμένων και πολύ περιορισμένων τεχνικών λύσεων.
Κατόπιν τούτου, η απεικόνιση της εξωτερικής όψης ενός πρωτότυπου αρχιτεκτονικού έργου (κτηρίου) δύναται καταρχήν να αναπαραχθεί, διανεμηθεί και παρουσιασθεί στο κοινό (πχ. με χρήση μίας φωτογραφίας του κτηρίου σε banners, καρτ ποστάλ, αφίσες κλπ) νομίμως, μόνο εφόσον γίνουν σεβαστά τα πνευματικά δικαιώματα του αρχιτέκτονα του εν λόγω κτηρίου, πράγμα που προϋποθέτει τη λήψη προηγούμενης άδειας και μνεία του ονόματος του αρχιτέκτονα εφόσον αυτό είναι δυνατό.
Κατ’ εξαίρεση, η χρήση φωτογραφίας που απεικονίζει προστατευόμενο αρχιτεκτονικό έργο (κτήριο) δεν απαιτεί τη λήψη προηγούμενης άδειας σε συγκεκριμένες περιπτώσεις, όπως είναι η ιδιωτική αναπαραγωγή ή περίπτωση υπαγωγής στην εξαίρεση της "Ελευθερίας Πανοράματος"/Freedomofpanorama.
Η ελευθερία πανοράματος
Η «ελευθερία πανοράματος», είναι μια πρόβλεψη στους νόμους πνευματικής ιδιοκτησίας σε διάφορες δικαιοδοσίες που επιτρέπει τη λήψη φωτογραφιών από κτίρια ή κάποιες φορές γλυπτά και άλλα καλλιτεχνικά έργα που είναι μόνιμα τοποθετημένα σε δημόσιο χώρο και τη δημοσίευση αυτών των εικόνων χωρίς παραβίαση πνευματικών δικαιωμάτων που μπορεί να ισχύουν για αυτά τα έργα.
Στο ελληνικό δίκαιο η ελευθερία πανοράματος είναι περιορισμένη. Πράγματι, ο ελληνικός νόμος προβλέπει εξαίρεση για χρήση εικόνων με έργα σε δημόσιους χώρους, σύμφωνα με την οποία επιτρέπεται χωρίς την άδεια του δημιουργία κι χωρίς αμοιβή η περιστασιακή αναπαραγωγή και διάδοση με μέσα μαζικής επικοινωνίας εικόνων με έργα αρχιτεκτονικής, εικαστικών τεχνών [graffiti], φωτογραφίας ή εφαρμοσμένων τεχνών [πχ. μία γέφυρα], που βρίσκονται μονίμως σε δημόσιο χώρο (άρθρο 26 Ν. 2121/1993).
Συνεπώς, στην εν λόγω εξαίρεση εμπίπτει η χρήση φωτογραφίας που απεικονίζει προστατευόμενο αρχιτεκτονικό έργο, η οποία γίνεται περιστασιακά, δηλαδή όταν η απεικόνιση του έργου δεν αποτελεί το βασικό και το ουσιώδες θέμα της αναπαραγωγής ή της διάδοσης στο κοινό, και αποκλειστικά για λόγους πληροφόρησης του κοινού από μέσα επικοινωνίας (πχ. στο δελτίο ειδήσεων) [16].
Αντίθετα, η εν λόγω εξαίρεση δεν καλύπτει τη χρήση φωτογραφιών με προστατευόμενα κτήρια στο πλαίσιο οποιαδήποτε άλλης περίστασης πλην της ιδιωτικής χρήσης, όπως τη δημιουργία φωτογραφικού λευκώματος, την εικαστική επένδυση μιας ιστοσελίδας κλπ. Στις περιπτώσεις αυτές απαιτείται η λήψη προηγούμενης άδειες από τον αρχιτέκτονα του κτηρίου.
Β. ΤΟ ΕΙΔΙΚΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΓΙΑ ΤΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΣΗ ΜΝΗΜΕΙΩΝ
O ελληνικός νόμος για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς (Ν. 3028/2002) αναγνωρίζει ένα ιδιόμορφο οιονεί δικαίωμα "πνευματικής ιδιοκτησίας" επί των αρχαίων κινητών και ακίνητων μνημείων υπέρ του Δημοσίου το οποίο θέτει περιορισμούς στη λήψη και χρήση φωτογραφιών (απεικονίσεων) αυτών. Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με το άρθρο 46 παρ. 4 του εν λόγω νόμου
«Με απόφαση του Υπουργού Πολιτισμού και Αθλητισμού, η οποία εκδίδεται ύστερα από γνώμη του αρμόδιου κατά περίπτωση Συμβουλίου, καθορίζονται για φορείς ή πρόσωπα, πλην των υπηρεσιών του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού και του Τ.Α.Π., οι όροι, οι προϋποθέσεις, το όργανο και η διαδικασία χορήγησης άδειας παραγωγής, αναπαραγωγής και διάδοσης στο κοινό, με οποιονδήποτε τρόπο και μέσο, στα οποία συμπεριλαμβάνονται οι τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνίας, αντιγράφων και απεικονίσεων (φωτογραφίες, video) μνημείων που ανήκουν στο Δημόσιο ακινήτων που βρίσκονται σε αρχαιολογικούς χώρους και ιστορικούς τόπους ή είναι μεμονωμένα, καθώς και κινητών που βρίσκονται σε μουσεία ή συλλογές του Δημοσίου.
Η σχετική άδεια χορηγείται σε φυσικά ή νομικά πρόσωπα έναντι τέλους που καταβάλλεται στο Τ.Α.Π. Τα αντίγραφα αυτά που διατίθενται στο κοινό, απαγορεύεται να φέρουν τη σφραγίδα του Τ.Α.Π. Η παραγωγή, αναπαραγωγή και διάδοση στο κοινό, για άμεσο ή έμμεσο οικονομικό ή εμπορικό σκοπό, αντιγράφων ή απεικονίσεων χωρίς άδεια τιμωρείται με την ποινή της παραγράφου 1 του άρθρου 66 [πλημμέλημα που τιμωρείται με φυλάκιση έως τριών (3) ετών]."
Η υπ' αρ. ΥΠΠΟΤ/ΔΟΕΠΥ/ΤΟΠΥΝΣ/126463 (ΦΕΚ Β΄ 3046/30.12.2011) υπουργική απόφαση (ΥΑ), η οποία είναι σήμερα σε ισχύ, καθορίζει, μεταξύ άλλων, τα τέληφωτογράφησης και τέλη χρήσης φωτογραφιών που απεικονίζουν αρχαιολογικούς χώρους, ιστορικούς τόπους, μνημεία, μουσειακές εκθέσεις και συλλογές. Η ΥΑ παραθέτει έναν ευρύ κατάλογο χρήσεων και με προσδιορισμό των αντίστοιχων τελών ενώ προβλέπονται και περιπτώσεις απαλλαγής από την καταβολή τελών τόσο για τη φωτογράφιση όσο και για τη χρήση των σχετικών απεικονίσεων (άρθρα 9-10 της ΥΑ).
Έτσι, αναφορικά με τα τέλη λήψης φωτογραφιών μνημείων (άρθρο 1 της ΥΑ), ενδεικτικά αναφέρουμε ότι η φωτογράφιση με επαγγελματικό εξοπλισμό σε αρχαιολογικούς χώρους απαιτεί την καταβολή τέλους ύψους 200 ευρώ ανά ημέρα (άρθρο 1 παρ. 2 της ΥΑ). Για φωτογράφηση, με επαγγελματικό εξοπλισμό, μουσειακών εκθέσεων και συλλογών, με παρεμβολή προσώπων, χωρίς μετακίνηση αντικειμένων, τα τέλη ορίζονται σε 100 ευρώ. Για άνοιγμα προθηκών ή/και μετακίνηση αντικειμένων, σε 300 ευρώ. Τα τέλη προσαυξάνονται κατά 50% όταν η λήψη γίνεται εκτός ωραρίου (άρθρο 1 παρ. 7 της ΥΑ).
Περαιτέρω, αναφορικά με τη χρήση φωτογραφιών μνημείων (άρθρο 4 της ΥΑ), ενδεικτικά αναφέρεται ότι η χρήση απεικονίσεων σε κάρτες, αφίσες και μαγνήτες καταβάλλονται 300 ευρώ ανά φωτογραφία για τους χώρους, τα μνημεία, τα μουσεία του άρθρου 1 παράγραφος 6, και 150 ευρώ ανά φωτογραφία για τους λοιπούς χώρους μνημεία και μουσεία. Τα τέλη αυτά καλύπτουν διάρκεια χρήσης δύο (2) ετών . Η δε χρήση απεικόνισης μνημείου για εμπορικούς και διαφημιστικούς σκοπούς απαιτεί καταβολή τέλους ύψους 1.500 ευρώ ανά απεικόνιση (άρθρο 4 παρ. 8, ΥΑ υπ΄ αριθμ. ΥΠΠΟΤ/ΔΟΕΠΥ/ΤΟΠΥΝΣ/126463 (ΦΕΚ Β’3046/30-12-2011)).
Αντίθετα, δεν απαιτείται τέλος για λήψη φωτογραφίας σε αρχαιολογικό χώρο χωρίς επαγγελματικό εξοπλισμό και για τη χρήση της στο διαδίκτυο χωρίς άμεσα ή έμμεσα εμπορικό σκοπό.
Σύμφωνα με το άρθρο 12 της ΥΑ, τα τέλη φωτογράφισης και χρήσης απεικονίσεων, προσαυξημένα με το ποσό του φόρου προστιθέμενης αξίας που αναλογεί και την εφαρμογή του κανονικού συντελεστή ΦΠΑ προκαταβάλλονται στο όνομα του Ταμείου Αρχαιολογικών Πόρων και Απαλλοτριώσεων στην Τράπεζα της Ελλάδος, πριν από την έναρξη οποιασδήποτε δραστηριότητας για την οποία έχει χορηγηθεί η απαιτούμενη άδεια.
Γ. Η ΦΩΤΟΓΡΑΦΗΣΗ ΩΣ ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΠΑΡΑΒΙΑΣΗ
Τέλος υπάρχουν περιπτώσεις όπου η λήψη και, συνακολούθως, η χρήση φωτογραφίας απαγορεύεται από συμβατικούς όρους, που προβλέπονται ιδίως στην αγορά εισιτηρίων για μία συναυλία ή για την είσοδο σε ένα ιδιωτικό μουσείο κλπ. Συνήθως αυτού του είδους οι περιορισμοί συνιστούν προληπτικό μέτρο κατά της χρήσης απεικονίσεων που ενδέχεται να προσβάλλουν πνευματικά ή άλλα δικαιώματα.
Συμπεράσματα:
Ο φωτογράφος με τη δημιουργία μιας πρωτότυπης φωτογραφίας, ανεξάρτητα από το αισθητικό της ύψος, αποκτά αυτόματα μία δέσμη ισχυρών περιουσιακών και ηθικών εξουσιών επί της φωτογραφίας του.
Ο φωτογράφος πριν το κλικ πρέπει να βεβαιώνεται ότι η φωτογραφία που τραβάει και εν συνεχεία δημοσιοποιεί δεν οδηγεί σε παραβίαση νομικής διάταξης ή συμβατικής υποχρέωσης, πράγμα που σχετίζεται κυρίως με το απεικονιζόμενο αντικείμενο (πχ. πρόσωπο, προστατευόμενο έργο, αρχαίο μνημείο).
Ο φωτογράφος πρέπει να υπογράφει κατάλληλες συμβάσεις για χρήση/εκμετάλλευση των φωτογραφιών του και να λαμβάνει τα κατάλληλα μέτρα για να αξιώνει την προστασία των δικαιωμάτων του
Ο χρήστης φωτογραφιών πρέπει να εκκαθαρίζει τα δικαιώματα των φωτογραφιών που προτίθεται να χρησιμοποιήσει και να λαμβάνει τις απαραίτητες άδειες όταν αυτό απαιτείται, ανάλογα με το είδος της χρήσης.
* Ο Θεόδωρος Χίου είναι δικηγόρος, διδάκτωρ νομικής Παν/μίου Στρασβούργου και ειδικός σύμβουλος σε θέματα δικαιωμάτων πνευματικής και βιομηχανικής ιδιοκτησίας.
Toπαρόν κείμενο αποτελεί επεξεργασμένη μορφή της ομιλίας του υπογράφοντος στην εκδήλωση με τίτλο «Ο νόμος κάνει zoom στη φωτογραφία», η οποία πραγματοποιήθηκε την Τετάρτη 22 Φεβρουαρίου 2017 υπό τη διοργάνωση της φωτογραφικής ομάδας του «ΒΡΙΛΗΣΣΟΥ».
[1] Στην υπόθεση «MonkeySelfie», ένας φωτογράφος είχε τοποθετήσει ένα τρίποδο με φωτογραφική μηχανή σε ένα δάσος της Ινδονησίας. Μία μαϊμού κατάφερε και τράβηξε με την εν λόγω μηχανή φωτογραφίες του εαυτού της. Η φιλοζωική ένωση PETA (People For The Ethical Treatment of Animals), ενεργώντας για λογαριασμό του εν λόγω ζώου, στράφηκε κατά του φωτογράφου, ζητώντας αποζημίωση για παράνομη προσβολή πνευματικής ιδιοκτησίας του ζώου από την εκμετάλλευση των φωτογραφιών αυτών από τον τελευταίο. Ο επιτετραμμένος Αμερικανός δικαστής στην από 6 Ιανουαρίου 2016 εισήγησή του προς το αρμόδιο δικαστήριο έκρινε ότι η εν λόγω φωτογραφία ανήκει στο δημόσιο τομέα, αφού ούτε ο φωτογράφος αλλά ούτε και το ζώο δύνανται να είναι δικαιούχοι πνευματικής ιδιοκτησίας επί της επίμαχης φωτογραφίας. Θα πρέπει να σημειωθεί πάντως ότι ο δικαστής έκρινε ότι η απόκτηση δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας από ζώα θα μπορούσε να αναγνωριστεί σε νομοθετικό επίπεδο. Tελικώς, η υπόθεση επιλύθηκε διά συμβιβασμού που αποφάσισαν τα εμπλεκόμενα μέρη, διακόπτοντας με αυτό τον τρόπο, την εκδίκαση της υπόθεσης σε δεύτερο βαθμό.Αξίζει να σημειωθεί ότι ένας εκ των όρων του συμβιβασμού προβλέπει την υποχρέωση του εναγόμενου, που τοποθέτησε την φωτογραφική μηχανή στο δάσος, να δωρίζει το 25% των μελλοντικών ακαθάριστων εσόδων από την εκμετάλλευση των επίμαχων φωτογραφιών σε μη κερδοσκοπικές οργανώσεις προστασίας του βιότοπου που ζουν τα απεικονιζόμενα ζώα στην Ινδονησία.
[2] Βλ. ενδεικτικά, ΑΠ 919/2007, ΑΠ 1051/2015.
[3] Βλ. έτσι ρητώς από την πρόσφατη νομολογία ΜονΕφΘεσ 1033/2015, ΕπισκΕΔ 2015, σελ. 271∙ ΕφΑθ. 2724/2012, ΔΕΕ 2012, σελ. 1127, παρατ. Χ. Αποστολόπουλος.
[4] Σταματούδη Ε., «Άρθρο 2», σε Κοτσίρης Λ., Σταματούδη Ε. (επιμ.), Νόμος για την Πνευματική Ιδιοκτησία. Κατ’ άρθρον Ερμηνεία του Ν. 2121/1993, Εκδόσεις Σάκκουλα, 2009, αρ. 67, σελ. 50.
[6] Έτσι ρητά η ΕφΑθ. 2724/2012, ΔΕΕ 2012, σελ. 1127, παρατ. Χ. Αποστολόπουλος.
[7] Αυτό οφείλεται εν μέρει και στο γεγονός ότι ο φωτογράφος, λόγω της χρήσης του μηχανικού μέσου της φωτογραφικής μηχανής, έχει στη διάθεσή του λιγότερες εκφραστικές δυνατότητες από τους υπόλοιπους δημιουργούς, βλ. Μάνθος Α., Πνευματική Ιδιοκτησία, Νομική Βιβλιοθήκη, 2015, σελ. 125.
[8] Έτσι, ΕφΑθ. 2724/2012, ΔΕΕ 2012, σελ. 1127, παρατ. Χ. Αποστολόπουλος∙ ΑΠ 1493/2009, ΧρΙΔ, 2010, σελ. 568∙ Σταματούδη Ε., «Άρθρο 2», σε Κοτσίρης Λ., Σταματούδη Ε. (επιμ.), Νόμος για την Πνευματική Ιδιοκτησία. Κατ’ άρθρον Ερμηνεία του Ν. 2121/1993, Εκδόσεις Σάκκουλα, 2009, αρ. 68, σελ. 51: «Συμπερασματικά θα μπορούσε κανείς να παρατηρήσει ότι προκειμένου μία φωτογραφία να προστατευθεί ως πρωτότυπη αρκεί να μην συνιστά αντιγραφή μίας άλλης και να παρουσιάζει κάποια ελάχιστη ατομικότητα αποκλείοντας κάθε άλλο αυστηρότερο κριτήριο.»
[9] Κοτσίρης Λ., Σταματούδη Ε. (επιμ.), Νόμος για την Πνευματική Ιδιοκτησία. Κατ’ άρθρον Ερμηνεία του Ν. 2121/1993, Εκδόσεις Σάκκουλα, 2009, αρ. 68, σελ. 51.
[11] Βεβαίως, άλλο είναι το θέμα αν η δημοσίευση και διάδοση της φωτογραφίας εμποδίζεται από άλλες διατάξεις, όπως το νόμο περί ασέμνου, ποινικές διατάξεις για εξύβριση ή δυσφήμηση κλπ. Βλ. Κουμάντος Γ., Πνευματική Ιδιοκτησία, 8η έκδοση, 2002, εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλας, σελ. 118 και υποσ. 290.
[13] Βλ. έτσι ΠΠρΑθ. 3141/2015, ΤΝΠ Νόμος, ΧρΙΔ, 2016, σελ. 59. Πρβλ. και άρθρο 3 παρ. 2 Ν. 2121/1993.
[14] Βλ. Μ. Κανελλοπούλου-Μπότη, «Άρθρο 38», σε σε Κοτσίρης Λ., Σταματούδη Ε. (επιμ.), Νόμος για την Πνευματική Ιδιοκτησία. Κατ’ άρθρον Ερμηνεία του Ν. 2121/1993, Εκδόσεις Σάκκουλα, 2009, αρ. 15, σελ. 726. Ειδικά για τους φωτογράφους που συμβάλλονται με μέσα μαζικής ενημέρωσης (εφημερίδες, περιοδικά κλπ), ο νόμος εισάγει ειδική ρητή πρόβλεψη στο άρθρο 38 παρ. 4, σύμφωνα με την οποία «Σε κάθε δημοσίευση φωτογραφίας, πρέπει να αναφέρεται το όνομα του φωτογράφου».
Το παρόν άρθρο αποτελεί γραπτή απόδοση της εισήγησης του Δρ. Θεόδωρου Χίου* με τίτλο «Wearing troubles! όταν η αμφίεση προσβάλλει δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας» που εκφωνήθηκε στις 14 Oκτωβρίου 2017 στο 3οFashioningtheLawConference.
Είμαι πολύ χαρούμενος που συμμετέχω για τρίτη φορά στο FashioningtheLawConference, διότι, το παρόν συνέδριο αφενός μας δίνει την ευκαιρία να μοιραζόμαστε το βήμα με τους δημιουργούς, των οποίων η εργασία δίνει νόημα στο επάγγελμά μας, και αφετέρου, μας προσφέρει το κατάλληλο κοινό για να απευθύνουμε προβληματισμούς που θίγουν πρωτότυπα, καινοφανή ή ακόμα και οριακά ζητήματα διανοητικής ιδιοκτησίας στο χώρο της μόδας, όπως αυτό που πραγματεύεται η σημερινή παρουσίασή μου, με την οποία ερωτώ:
Μπορεί η αμφίεση ενός ενδύματος να προσβάλλει δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας;
Ας πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά: H προσβολή πνευματικών δικαιωμάτων και γενικότερα διανοητικής ιδιοκτησίας λαμβάνει διάφορες μορφές. Γνωστότερη και μαζικότερη έκφανση προσβολής είναι η περίπτωση της παραγωγής και εμπορίας απομιμητικών (πειρατικών) προϊόντων, που αντιγράφουν το σχέδιο του ενδύματος ή/και φέρουν απομιμητικά σήματα γνωστών οίκων και εταιριών μόδας.
Πέραν όμως αυτής της περίπτωσης, προσβολή δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας στη μόδα εμφανίζεται και στο πλαίσιο παραγωγής νέων/πρωτότυπων και όχι απομιμητικών αντικειμένων μόδας, στα οποία απεικονίζονται, προστατευόμενες δημιουργίες τρίτων προσώπων, όπως, ένα ένδυμα στο οποίο απεικονίζεται, για παράδειγμα, μία φωτογραφία, χωρίς όμως να ληφθεί η σχετική άδεια για την εν λόγω χρήση από το δημιουργό του απεικονιζόμενου έργου.
Σε αυτή την περίπτωση, τα δεδομένα της προσβολής αντιστρέφονται: ο παραγωγός/σχεδιαστής της πρωτότυπης δημιουργίας δεν είναι θύμα προσβολής αλλά ο ενεργών την προσβολή εις βάρος του δημιουργού του απεικονιζόμενου φωτογραφικού έργου.
Όπως σε κάθε περίπτωση προσβολής δικαιωμάτων, έτσι και σε αυτή την περίπτωση, ο δικαιούχος πνευματικών δικαιωμάτων που θέλει να προστατεύσει τα συμφέροντά του, αναμένεται να κινήσει νομικές διαδικασίες εναντίον των προσώπων που βρίσκονται στην αρχή της αλυσίδας παράνομης κυκλοφορίας των πειρατικών αντικειμένων μόδας, ήτοι εναντίων του σχεδιαστή/παραγωγού του επίμαχου προϊόντος και ενδεχομένως εναντίον των διανομέων και πωλητών των εν λόγω προϊόντων.
Θα μπορούσε άραγε, να στραφεί και κατά του τελικού αποδέκτη της αλυσίδας, δηλαδή κατά του καταναλωτή-τελικού χρήστη των εν λόγω προϊόντων;
Casestudy
Για να απαντήσω στο εν λόγω ερώτημα, θα εξετάσω το ζήτημα στο πλαίσιο της ακόλουθης περίπτωσης μελέτης, η οποία προήλθε από μία πρόσφατη πραγματική υπόθεση (Michael Miller v. Kendall Jenner, Inc., et. al., 2:17-cv-04992 (C.D.Cal))[1],η οποία συνδυάζει με εξαιρετικό τρόπο την προστασία φωτογραφικών έργων στο χώρο της μόδας:
Παραγωγός εμπορευμάτων μόδας [KendallandKylieJenner] κατασκευάζει μπλούζα με φωτογραφία που προστατεύεται από πνευματικά δικαιώματα. Δεν αναζητά το δικαιούχο και δεν λαμβάνει σχετική άδεια χρήσης/εκμετάλλευσης της φωτογραφίας για την τύπωσή της στη μπλούζα. Η μπλούζα κυκλοφορεί συνεπώς πειρατικά στην αγορά και οι καταναλωτές την αγοράζουν.
Στην πραγματική υπόθεση, ο φωτογράφος, όταν αντελήφθη την προσβολή, έκανε χρήση των νομικών εργαλείων που του παρέχει το δίκαιο πνευματικής ιδιοκτησίας και στράφηκε κατά του παραγωγού-εμπόρου των επίμαχων ενδυμάτων ζητώντας την απόσυρση τους από την αγορά.
Στην περίπτωση μελέτης που θα εξετάσω, θα ήθελα να προχωρήσω ένα βήμα πιο πέρα και να εξετάσω κατά πόσο ο φωτογράφος θα μπορούσε να στραφεί -σωρευτικά ή εναλλακτικά- εναντίον των καταναλωτών / τελικών χρηστών που αγόρασαν και φορούν την μπλούζα.
Οι χρήστες της πειρατικής μπλούζας προσβάλλουν άραγε αυτοτελώς τα πνευματικά δικαιώματα του φωτογράφου με το να φορούν απλώς την μπλούζα που αγόρασαν;
Για να απαντήσω στο ερώτημα αυτό, θα προσπαθήσω να προβώ στο νομικό χαρακτηρισμό της επίμαχης χρήσης του προστατευόμενου έργου, της πράξης δηλαδή του χρήστη να φορέσει την μπλούζα που απεικονίζει παρανόμως την προστατευόμενη φωτογραφία και, ειδικότερα, να εξετάσω κατά πόσον η εν λόγω χρήση δύναται να ελεγχθεί από το δικαιούχο των πνευματικών δικαιωμάτων, χρησιμοποιώντας ως benchmark το ελληνικό δίκαιο πνευματικής ιδιοκτησίας.
Ι. Δημόσια έκθεση φωτογραφίας διά της αμφίεσης: Νομικός χαρακτηρισμός
Εξουσία δημόσιας έκθεσης. Σύμφωνα με το ισχύον δίκαιο, ο φωτογράφος έχει το δικαίωμα να επιτρέπει και να απαγορεύει την έκθεση της προστατευόμενης δημιουργίας του. Πρόκειται για την αυτοτελή εξουσία δημόσιας έκθεσης, η οποία εντάσσεται στο περιουσιακό δικαίωμα του δημιουργού (άρθρο 3 Ν 2121/1993) και ενεργοποιείται εφόσον πληρούνται κάποιες προϋποθέσεις:
Απαιτείται η άμεση έκθεση του φωτογραφικού έργου στο κοινό (διά υλικού φορέα), έστω και διά αντιτύπου.
Απαιτείται η έκθεση να είναι δημόσια. Αυτό προϋποθέτει την ύπαρξη ενός κοινού που έχει πρόσβαση στο έργο. Υπό νομικούς όρους, ως κοινό νοείται ένας κύκλος προσώπων που είναι ευρύτερος από το στενό κύκλο της οικογένειας και το άμεσο κοινωνικό περιβάλλον (άρθρο 3 παρ. 2 Ν. 2121/1993) [2]. Περαιτέρω, για την κατάφαση ύπαρξης κοινού αρκεί να παρέχεται δυνατότητα πρόσβασης του κοινού στο έργο, χωρίς να απαιτείται τα πρόσωπα να προσλαμβάνουν εν τοις πράγμασι με τις αισθήσεις τους το έργο.
Εξάλλου, είναι αδιάφορο αν το κοινό βρίσκεται στον ίδιο ή σε διαφορετικούς χώρους και αν ο χώρος στον οποίο πραγματοποιείται η δημόσια έκθεση του έργου είναι δημόσιος ή ιδιωτικός.
Επίσης, τόσο ο κερδοσκοπικός χαρακτήρας της δημόσιας έκθεσης, δηλαδή, το αν η έκθεση συνδέεται με άμεσο ή έμμεσο κέρδος, όσο και ο τρόπος ή οι συνθήκες της έκθεσης, είναι κατ’ αρχήν αδιάφοροι.
B. Υπαγωγή.
Με βάση τα ανωτέρω, προκύπτει ότι η αμφίεση της επίμαχης μπλούζας από το χρήστη οδηγεί κατά κανόνα σε δημόσια έκθεση της απεικονιζόμενης φωτογραφίας, η οποία καλύπτεται κατ’ αρχήν από την αντίστοιχη περιουσιακή εξουσία που διαθέτει ο φωτογράφος.
Διότι, κατ’ αρχάς, η αμφίεση συνιστά μία πράξη με δημόσιο χαρακτήρα που συνήθως ξεφεύγει από την ιδιωτική σφαίρα του ατόμου. Τα ενδύματα που συνιστούν την αμφίεση εκτίθενται συνήθως σε δημόσια θέα.
Ακολούθως, με το να φοράει κανείς την επίμαχη μπλούζα εκτός του άμεσου κοινωνικού περιβάλλοντος, παρέχει τη δυνατότητα στο κοινό να αποκτήσει άμεση πρόσβαση στην εκεί απεικονιζόμενη φωτογραφία, η οποία πραγματοποιείται με την άμεση οπτική επαφή (χωρίς την παρεμβολή κάποιου τεχνικού μέσου μετάδοσης) με τον υλικό φορέα της, δηλαδή την ίδια την μπλούζα.
Το δυνητικό κοινό που αποκτά πρόσβαση στο έργο προσδιορίζεται με βάση τις περιστάσεις της δημόσιας έκθεσης. Έτσι, για παράδειγμα, ως κοινό νοούνται, κατά περίπτωση, οι περαστικοί, οι επιβάτες του μετρό κ.ο.κ., οι οποίοι δύνανται να αποκτήσουν πρόσβαση στο έργο.
Αν και δεν πρόκειται για τον κλασσικό τρόπο δημόσιας έκθεσης ενός φωτογραφικού έργου, όπως είναι για παράδειγμα μία φωτογραφική έκθεση, η ανάρτηση στο διαδίκτυο κλπ., η δημόσια αμφίεση της επίμαχης μπλούζας εντάσσεται στη σφαίρα του μονοπωλίου πνευματικής ιδιοκτησίας του φωτογράφου, κάτι που ενδιαφέρει το δίκαιο πνευματικής ιδιοκτησίας.
Τι σημαίνει αυτό για τον καταναλωτή που αγοράζει και φοράει δημοσίως την επίμαχη πειρατική μπλούζα; Με άλλα λόγια τι μπελάδες (troubles) φοράει ο καταναλωτής;
ΙΙ. Προσβολή πνευματικών δικαιωμάτων διά της αμφίεσης
Το κρίσιμο στοιχείο το οποίο πρέπει να αποσαφηνιστεί είναι η νομιμότητα της δημόσιας έκθεσης της φωτογραφίας που λαμβάνει χώρα διά της αμφίεσης.
Μία πράξη η οποία καλύπτεται από το μονοπώλιο του δημιουργού, όπως η δημόσια έκθεση μιας φωτογραφίας, είναι νόμιμη εφόσον συντρέχουν λόγοι που αίρουν τον παράνομο χαρακτήρα της. Αυτό συμβαίνει σε δύο περιπτώσεις:
α) στην περίπτωση που η εν λόγω έκθεση καλύπτεται από κάποια εξαίρεση/περιορισμό που προβλέπεται ρητά στο νόμο.
β) στην περίπτωση που ο δικαιούχος συναινεί για τη διενέργεια της δημόσιας έκθεσης.
Α. Εφαρμοστέες εξαιρέσεις και περιορισμοί.
Το σύστημα εξαιρέσεων/περιορισμών του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας στην Ελλάδα, όπως και σε άλλες χώρες του ηπειρωτικού δικαίου βασίζεται σε εξαντλητική απαρίθμηση περιπτώσεων στις οποίες η χρήση έργων είναι νόμιμη χωρίς την άδεια του δικαιούχου.
Η δημόσια έκθεση της περίπτωσης που εξετάζουμε δεν καλύπτεται από κάποια εξαίρεση [3]. Δύναται μόνο να υπαχθεί στον εγγενή περιορισμό του περιουσιακού δικαιώματος του φωτογράφου, που σχετίζεται με την απουσία του δημόσιου χαρακτήρα της έκθεσης.
Έτσι, η έκθεση της απεικονιζόμενης φωτογραφίας διά της αμφίεσης είναι νόμιμη και χωρίς την άδεια του δικαιούχου, όταν δεν είναι δημόσια, όταν δηλαδή ο χρήστης φοράει την μπλούζα ενώπιον του στενού κύκλου της οικογένειας και του άμεσου κοινωνικού περιβάλλοντος του χρήστη (δηλαδή εντός της οικίας, στο πλαίσιο φιλικών εκδηλώσεων κλπ.) ή όταν δεν υπάρχει κανενός είδους κοινό.
Β.Ο χρήστης ως φορέας του δικαιώματος έκθεσης της φωτογραφίας.
Σε όλες τις άλλες περιπτώσεις, η δημόσια έκθεση της φωτογραφίας διά της αμφίεσης της μπλούζας θα είναι νόμιμη μόνον εφόσον ο δικαιούχος πνευματικών δικαιωμάτων επί της φωτογραφίας συναινεί σε αυτήν, με άλλα λόγια, όταν ο καταναλωτής/ τελικός χρήστης είναι φορέας (αδειούχος) της εξουσίας δημόσιας έκθεσης της φωτογραφίας.
Μπορεί όμως να γίνει αυτό στην πράξη;
Ο χρήστης ως φορέας του δικαιώματος διά της (νόμιμης) αγοράς. Κατ’ αρχάς θα πρέπει να καταστεί σαφές ότι μόνη η αγορά του υλικού φορέα δηλαδή της μπλούζας από τον καταναλωτή/τελικό χρήστη, δε συνεπάγεται αυτομάτως και απόκτηση από αυτόν δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας που αφορούν το ενσωματωμένο έργο (φωτογραφία), εκτός αν εγγράφως έχει συμφωνηθεί το αντίθετο, όπως προβλέπει ρητά ο νόμος (άρθρο 17 Ν 2121/1993).
Όμως, αυτό είναι μάλλον αδύνατον να συμβεί δεδομένου ότι ο καταναλωτής δεν συνάπτει άδειες εκμετάλλευσης με τους εμπόρους ενδυμάτων (ακόμα και σε περιπτώσεις πώλησης μη πειρατικών ενδυμάτων), αλλά απλώς προφορικές συμβάσεις πώλησης, στις οποίες δεν υπάρχει πρόθεση συναλλαγής που να αφορά πνευματικά δικαιώματα.
Εξάλλου, ακόμα πιο απίθανο είναι να συμβληθεί ο χρήστης/καταναλωτής απευθείας με το φωτογράφο και να λάβει τα σχετικά δικαιώματα δημόσιας έκθεσης της φωτογραφίας κατ’ ευθείαν από αυτόν.
Απουσία άδειας // Κατ’ αρχήν προσβολή. Συνεπώς, στην πράξη, ο χρήστης δεν θα μπορέσει να καταστεί σχεδόν ποτέ φορέας του δικαιώματος έκθεσης της φωτογραφίας. Κατά συνέπεια, ο φωτογράφος του παραδείγματός μας, θα μπορούσε κατ’ αρχήν να αξιώσει από τον χρήστη/καταναλωτή που φοράει δημόσια την επίμαχη μπλούζα την αναγνώριση του δικαιώματός του, την άρση της προσβολής και την παράλειψή της στο μέλλον, ανεξάρτητα από το αν χρήστης διαπράττει την προσβολή υπαίτια ή όχι (υποκειμενικός σκοπός του χρήστη), δεδομένου ότι, σύμφωνα με την παραδοσιακή προσέγγιση του δικαίου πνευματικής ιδιοκτησίας, η προσβολή αξιολογείται αντικειμενικά.
Εν προκειμένω, η αξίωση για άρση προσβολής θα αντιστοιχούσε ουσιαστικά στην διακοπή της δημόσιας έκθεσης του έργου διά της αμφίεσης, και θα μπορούσε να περιλαμβάνει ως μέτρο, θεωρητικά, έως και την καταστροφή του επίμαχου ενδύματος (άρθρο 65 παρ. 1 Ν. 2121/1993).
Γ. Επιβολή δικαιωμάτων.
Βεβαίως, διαφορετικό είναι το ζήτημα της πρακτικής επιβολής των ως άνω δικαιωμάτων του φωτογράφου κατά του χρήστη. Πέραν των αυτονόητων δυσκολιών, που σχετίζονται ιδίως με τον εντοπισμό του χρήστη και τα ισχνά προσδοκώμενα οφέλη από μία τέτοια κίνηση, η δικαστική επιτυχία της προστασίας των πνευματικών δικαιωμάτων ενδέχεται να δυσχεραίνεται και για νομικούς λόγους.
Συγκρουόμενα συμφέροντα. Διότι, η επιβολή των δικαιωμάτων εκ μέρους του φωτογράφου απηχεί μία σύγκρουση συμφερόντων. Ειδικότερα, ο χρήστης/καταναλωτής θα μπορούσε να αντικρούσει τις αξιώσεις του φωτογράφου επικαλούμενος το απόλυτο και αποκλειστικό δικαίωμα κυριότητας επί του υλικού φορέα, δηλαδή της μπλούζας, η οποία μάλιστα είναι κατά βάση προορισμένη για δημόσια έκθεση και για εξυπηρέτηση πρακτικών αναγκών οι οποίες παραπλεύρως συνεπάγονται χρήση του έργου.
Αντίστοιχα, ο χρήστης θα μπορούσε να επικαλεστεί και το συνταγματικώς κατοχυρωμένο δικαίωμα έκφρασης, δεδομένου ότι η επιβολή των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας θα συνιστούσε ενδεχομένως επέμβαση στις ενδυματολογικές επιλογές του υποκειμένου.
Έτσι, σε περίπτωση που μία τέτοια υπόθεση έφτανε στο δικαστήριο, ο εφαρμοστής του δικαίου θα καλείτο να επιλύσει το ζήτημα, σταθμίζοντας τα συγκρουόμενασυμφέροντα inconcreto, με γνώμονα την αρχή της καλής πίστης, και, ειδικότερα, τον έλεγχο καταχρηστικής άσκησης των εκατέρωθεν δικαιωμάτων, ή την αρχή της αναλογικότητας, μεταξύ άλλων [5].
Δίκαιο καταναλωτή/πώλησης. Αν παρόλα αυτά, ο φωτογράφος κινηθεί νομικά επιτυχώς κατά του χρήστη, τότε ο τελευταίος θα μπορούσε να στραφεί αναγωγικά κατά του πωλητή αναζητώντας την ευθύνη για τα νομικά ελαττώματα, ήτοι τα ανεκκαθάριστα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας, που αφορούν τη φωτογραφία που απεικονίζεται στην μπλούζα που αγόρασε.
ΙΙΙ. Επίλογος.
Στην πράξη, για λόγους πρακτικούς αλλά και για λόγους στρατηγικής, ο δικαιούχος των δικαιωμάτων επί της επίμαχης φωτογραφίας δεν θα στρεφόταν μάλλον εναντίον μεμονωμένων καταναλωτών, αλλά εναντίον των παραγωγών και διανομέων που έθεσαν τα επίμαχα παράνομα ενδύματα στην αγορά, ώστε να αναζητήσει βάσιμα και αποζημίωση.
Πάντως, η απάντηση μπορεί να ήταν διαφορετική στην περίπτωση που η φωτογραφία δεν εκτίθεται απλώς διά της αμφίεσης αλλά μεταδίδεται στο κοινό, για παράδειγμα στην περίπτωση που ένας διάσημος χρήστης φοράει την επίμαχη μπλούζα σε μία τηλεοπτική εκπομπή ή αναρτά φωτογραφία φορώντα την επίμαχη μπλούζα στην προσωπική του ιστοσελίδα ή στον υπερδημοφιλή λογαριασμό του στο Instagram.
Wearable technology // wearables in fashion.Αναμφίβολα το ερώτημα που εξετάστηκε είναι, κατά τη γνώμη μου, μία οριακή υπόθεση πνευματικής ιδιοκτησίας. Εντούτοις, λιγότερο οριακά ζητήματα αναμένεται να ανακύψουν στο μέλλον και μάλιστα με μεγαλύτερη ένταση, στο πλαίσιο ανάπτυξης των «έξυπνων» (smart) ενδυμάτων και της «φορετής τεχνολογίας» (wearabletechnology). Εδώ θα ανακύπτουν όχι μόνο ζητήματα δημόσιας έκθεσης αλλά και δημόσιας μετάδοσης και παρουσίασης έργων στο κοινό αν σκεφτεί κανείς ότι πλέον πωλούνται ρούχα με ενσωματωμένη LCD οθόνη, μέσω της οποίας δύνανται να μεταδίδονται δυνητικά δημοσίως προστατευόμενα έργα όπως οπτικοακουστικά, μουσικά και εικαστικά έργα [6].
Για την ώρα, ίσως θυμηθείτε την παρουσίαση που μόλις έκανα στην επόμενη επίσκεψή σας σε κατάστημα ρούχων ή την επόμενη φορά που θελήσετε να τυπώσετε μία φωτογραφία σε ένα T-Shirt.
[2] Άρθρο 3 παρ. 2 Ν. 2121/1993: «Δημόσια θεωρείται κάθε χρήση ή εκτέλεση ή παρουσίαση του έργου, που κάνει το έργο προσιτό σε κύκλο προσώπων ευρύτερο από το στενό κύκλο της οικογένειας και το άμεσο κοινωνικό περιβάλλον, ανεξαρτήτως από το αν τα πρόσωπα αυτού του ευρύτερου κύκλου βρίσκονται στον ίδιο ή σε διαφορετικούς χώρους.»
[3] Η εξαίρεση για τη δημόσια έκθεση εικαστικών έργων που προβλέπει το άρθρο 28 παρ. 1 Ν. 2121/1993 δεν δύναται να εφαρμοστεί στην προκείμενη περίπτωση, διότι αφορά αποκλειστικά έκθεση έργων των εικαστικών τεχνών μέσα σε μουσεία, που έχουν την κυριότητα του υλικού φορέα όπου έχει ενσωματωθεί το έργο ή στο πλαίσιο εκθέσεων που οργανώνονται σε μουσεία.
[5]Aντίστοιχος προβληματισμός ανακύπτει ιδίως στην περίπτωση έργων μοναδικής ενσωμάτωσης, όπου και σχετική νομολογία, βλ. για παράδειγμα ΜονΠρΑθ, 276/2001, ΔΕΕ, 2001, σελ. 599.
* Ο Θεόδωρος Χίου είναι δικηγόρος, διδάκτωρ νομικής Παν/μίου Στρασβούργου και ειδικός σύμβουλος σε θέματα δικαιωμάτων πνευματικής και βιομηχανικής ιδιοκτησίας (theodoros.chiou@iprights.gr).
Σημείωση: Το παρόν άρθρο αποτελεί μία εισαγωγή για τα πνευματικά δικαιώματα των φωτογράφων στο χώρο της μόδας, αλλά παραλείπει τις λεπτομέρειες. Απευθυνθείτε στο δικηγόρο σας για να λάβετε εξειδικευμένες συμβουλές.
Aπό αριστερά προς δεξιά: Π. Τσιαβός (όρθιος), K. Αμπατζής, Κ. Μαργέλλου, Θ. Καρούνος, Θ. Χίου, Δ. Οικονόμου
Oι ανοιχτές άδειες (openlicences) είναι περισσότερο συνδεδεμένες με το δίκαιο πνευματικής ιδιοκτησίας. Εντούτοις, τα τελευταία χρόνια η χρήση τους εξαπλώνεται ολοένα και περισσότερο στο πεδίο της Βιομηχανικής Ιδιοκτησίας (ΒΙ), δηλαδή στο δίκαιο που προστατεύει, μέσω συγκεκριμένων τίτλων προστασίας, αισθητικές και τεχνικές δημιουργίες, όπως design, εφευρέσεις, κ. ά.
Η παρούσα εισήγησή αποτελεί μία εισαγωγή στην προβληματική των ανοιχτών αδειών ως νομικό ένδυμα ανοιχτής καινοτομίας στη Βιομηχανική Ιδιοκτησία.
Στις παρακάτω γραμμές θα προσπαθήσω:
να εξηγήσω τι είναι ανοιχτές άδειες (Ι)
να χαρτογραφήσω το τοπίο των ανοιχτών αδειών στη ΒΙ (ΙΙ)
να αξιολογήσω την αλληλεπίδραση ανοιχτών αδειών και ΒΙ (ΙΙΙ)
να προβάλλω κάποιες συμπερασματικές σκέψεις-προτάσεις για την επόμενη μέρα (IV).
Ι. ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΑΝΟΙΧΤΕΣ ΑΔΕΙΕΣ;
Οι ανοιχτές άδειες είναι ένα ιδιαίτερο είδος αδειών εκμετάλλευσης δικαιωμάτων Διανοητικής Ιδιοκτησίας (ΔΙ), δηλαδή αδειών που παρέχονται από το δικαιούχο ΔΙ σε τρίτους για τη χρήση ή εκμετάλλευση ενός προστατευόμενου αντικειμένου. Πρόκειται για τυποποιημένες πρότυπες συμβάσεις προσχώρησης, οι οποίες διαμορφώνονται από κάποιον φορέα ή κοινότητα.
Οι εν λόγω άδειες ονομάζονται «ανοιχτές», διότι διαπνέονται από την ιδέα ότι η διάδοση της δημιουργίας, της τέχνης, της πληροφορίας και της γνώσης εν γένει και η πρόσβαση σε αυτές δεν θα πρέπει να εμποδίζεται από το μονοπωλιακό δικαίωμα διανοητικής ιδιοκτησίας ή άλλο δικαίωμα. Στην ουσία, λειτουργούν ως εργαλεία τα οποία δια της συμβατικής οδού, «ανοίγουν» το κλειστό μονοπώλιο που παρέχει η Διανοητική Ιδιοκτησία (IntellectualProperty). Ως εκ τούτου, οι ανοιχτές άδειες αποτελούν το κύριο όχημα και το νομικό ένδυμα της ανοιχτής δημιουργίας και καινοτομίας.
Ειδικότερα, ο δικαιούχος ΔΙ, επιλέγοντας μία ανοιχτή άδεια, επιφυλάσσει στον εαυτό του ορισμένες μόνο εξουσίες («somerightsreserved» αντί για το «allrightsreserved» μοντέλο) από αυτές που εμπεριέχονται στο μονοπωλιακό του δικαίωμα και επιτρέπει, ως αδειοδότης [licensor]/παραχωρών την άδεια, κατ’ ελάχιστο, «ελεύθερη» και δωρεάν (δημόσια) χρήση του αντικειμένου προστασίας σε απροσδιόριστο αριθμό χρηστών, παρέχοντας περισσότερες ελευθερίες χρήσης από αυτές που επιτρέπει η νομοθεσία ΔΙ και από αυτές που συνήθως παρέχονται με τις παραδοσιακές άδειες εκμετάλλευσης.
Λόγω των χαρακτηριστικών αυτών, η «ανοιχτή» αδειοδότηση («open licensing» ή «free licencing») θεωρείται ένας εναλλακτικός τρόπος διαχείρισης δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας σε σχέση με την παραδοσιακή αδειοδότηση.
II. ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗ ΑΝΟΙΧΤΩΝ ΑΔΕΙΩΝ ΣΤΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ
Οι ανοιχτές άδειες αφορούν τη ΒΙ καθώς χρησιμοποιούνται για τη διάδοση και εκμετάλλευση αντικειμένων τα οποία βρίσκονται τόσο στην περιφέρεια όσο και στον πυρήνα του πεδίου της.
Α_ΟΙ ΑΝΟΙΧΤΕΣ ΑΔΕΙΕΣ ΣΤΗΝ «ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ» ΤΗΣ ΒΙ
1_ΛΟΓΙΣΜΙΚΟ
Οι ανοιχτές άδειες εμφανίστηκαν αρχικά στο χώρο του λογισμικού, όπου αναπτύχθηκαν σημαντικά και οδήγησαν στη δημιουργία και προσφορά ελεύθερου λογισμικού (Free Software) και λογισμικού ανοιχτού κώδικα (ή FLOSS (Free/Libre/Open Source software).Το λογισμικό, σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά πρότυπα δικαίου ευρεσιτεχνίας δεν είναι αφ’ εαυτό αντικείμενο προστασίας από τίτλο βιομηχανικής ιδιοκτησίας αλλά δύναται υπό προϋποθέσεις να προστατευθεί με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας, εφόσον προσφέρει μία τεχνική συμβολή στην επίλυση ενός τεχνικού προβλήματος και υπερβαίνει τον απλό προγραμματισμό.
Υπάρχουν πολλοί τύποι προτεινόμενων ανοιχτών αδειών και αδειών ανοιχτού κώδικα ειδικά στο πεδίο του λογισμικού, οι οποίες διαφοροποιούνται ανάλογα με τα δικαιώματα που παρέχουν στους χρήστες. Μία από τις πιο σημαντικές και ευρέως διαδεδομένες ανοιχτές άδειες λογισμικού είναι η GNUGPLgeneralpubliclicence, η οποία διαμορφώθηκε από την FreeSoftwareFoundation.
Πρόκειται για μία freesoftware άδεια η οποία καθιστά απολύτως ελεύθερη και δωρεάν τη χρήση, μελέτη, αντιγραφή, τροποποίηση και αναδιανομή λογισμικού με ή χωρίς αλλαγές ή βελτιώσεις για όλους τους χρήστες.
2_ΔΕΔΟΜΕΝΑ
Άλλες ανοιχτές άδειες επιτρέπουν ελεύθερη διάδοση, πρόσβαση και χρήση δεδομένων με ευρεία έννοια, δηλαδή στοιχεία, πληροφορίες, βάσεις δεδομένων, επιστημονικά δεδομένα που παράγονται από φορείς του Δημοσίου την Ερευνητική Κοινότητα, Πανεπιστήμια ή άλλους φορείς και τα οποία προστατεύονται από πνευματικά ή άλλα δικαιώματα.
Τα «δεδομένα» αν και δεν αποτελούν αφ’ εαυτά αντικείμενο τίτλων βιομηχανικής ιδιοκτησίας, αφορούν τη ΒΙ διότι αποτελούν συχνά χρήσιμο εργαλείο για την παραγωγή καινοτομίας στα πρώτα στάδια ανάπτυξης.
Ένα παράδειγμα Άδειας Ανοικτών Δεδομένων είναι OpenDataCommons / OpenDatabaseLicense) v 1.0 που ανέπτυξε η OpenKnowledgeFoundation. Η εν λόγω άδεια επιτρέπει το «άνοιγμα» συνόλων δεδομένων για ελεύθερη χρήση και διάδοση από τρίτους.
Β_ΟΙ ΑΝΟΙΧΤΕΣ ΑΔΕΙΕΣ ΣΤΟΝ ΠΥΡΗΝΑ ΤΗΣ ΒΙ
Οι ανοιχτές άδειες αφορούν και αντικείμενα τα οποία βρίσκονται στον πυρήνα της βιομηχανικής ιδιοκτησίας, δηλαδή, αισθητικές και τεχνικές δημιουργίες.
1_DESIGN
Αρκετά διαδεδομένες είναι και οι ανοιχτές άδειες που εφαρμόζονται σε αισθητικές δημιουργίες, αντικείμενο του δικαίου σχεδίων και υποδειγμάτων.
Οι άδειες Creative Commons αποτελούν το αντιπροσωπευτικότερο παράδειγμα «ανοιχτών αδειών» για διαφόρων τύπων προστατευόμενο περιεχόμενο και ιδίως για αισθητικές δημιουργίες. Δύνανται να χρησιμοποιηθούν για περιεχόμενο όπως κείμενα, επιστημονικές μελέτες, φωτογραφίες, εικαστικά, σχέδια και μοντέλα, αντικείμενα δηλαδή που εντάσσονται (και) στο πεδίο προστασίας των σχεδίων και υποδειγμάτων της βιομηχανικής ιδιοκτησίας.
Οι εν λόγω άδειες προτάθηκαν αρχικά το 2001 από τον καθηγητή Lawrence Lessig. Σήμερα, οι ισχύουσες άδειες (έκδοση 4.0) αναπτύχθηκαν από το Creative Commons corporation.
Το περιεχόμενο της βασικής άδειας είναι τυποποιημένο σε έξι παραλλαγές, ανάλογα με τα δικαιώματα που επιθυμεί ο δημιουργός να παραχωρήσει στους χρήστες: Αttribution 4.0 International, Attribution-ShareAlike 4.0 International, Attribution-NoDerivatives 4.0, Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International, Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0, Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International.
Oι άδειες συχνά συνοδεύουν τα ψηφιακά αρχεία 2d ή 3d εκτύπωσης, τα οποία είναι ελεύθερα διαθέσιμα για κατέβασμα από το διαδίκτυο.
2_ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΕΣ
H ιδέα της ανοιχτότητας μεταδόθηκε και στον στο χώρο των αμιγώς τεχνικών και τεχνολογικών δημιουργιών, δηλαδή κυρίως στον τομέα των εφευρέσεων/διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας, όπου παρατηρείται η διαμόρφωση ανοιχτών αδειών και μηχανισμών ανοιχτής πρόσβασης με αντικείμενο τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας αφ’ εαυτά.
H ανοιχτή αδειοδότηση και εδώ αποσκοπεί στην κάμψη του έντονου μονοπωλιακού χαρακτήρα των δικαιωμάτων, διασφαλίζοντας διευρυμένη πρόσβαση σε καινοτομία ή αποτρέποντας τον αποκλεισμό σε αυτήν. Συχνά αναπτύσσεται εντός συγκεκριμένων βιομηχανιών ή τεχνολογικών κλάδων.
Οι πρακτικές ανοιχτής αδειοδότησης παρουσιάζουν διαβαθμίσεις, ανάλογα με το βαθμό κάμψης του μονοπωλιακού χαρακτήρα που επιδιώκεται κάθε φορά.
-FRANDLicensing
Ως παράδειγμα «ήπια» «ανοιχτής» αδειοδότησης αναφέρουμε την αδειοδότηση FRAND. Οι οργανισμοί προτυποποίησης τεχνολογιών σε ορισμένους τομείς όπως αυτόν των Συστημάτων Επικοινωνίας και Πληροφορικής, απαιτούν συχνά από τους κατόχους ευρεσιτεχνιών που είναι ή πρόκειται να καταστούν ουσιώδεις για τη θέση σε εφαρμογή του εκάστοτε τεχνολογικού προτύπου, να δεσμεύονται ότι θα παρέχουν άδειες για τη χρήση των εφευρέσεων αυτών από τρίτους με όρους δίκαιους, εύλογους και χωρίς διακρίσεις (Fair, Reasonable, Non-DiscriminatoryLicensing). Mε τον τρόπο αυτό επιδιώκεται η πρόσβαση στην ουσιώδη εφεύρεση από όποιον προτίθεται να κάνει χρήση αυτής σε τεχνολογική εφαρμογή που θα αναπτύξει.
-Patent Left ήτεχνολογικάκοινά [technology commons]
Περαιτέρω, έχει αναπτυχθεί σε ορισμένους τομείς καινοτομίας, όπως η βιολογία και η βιοτεχνολογία, η πρακτική της παραχώρησης εν στενή εννοία ανοικτών αδειών (ή αλλιώς Patentleft/ copyleft-stylepatentlicence), οι οποίες προσομοιάζουν στις ανοιχτές άδειες λογισμικού που είδαμε πιο πριν.
Οι άδειες αυτές διευρύνουν το πεδίο ελεύθερης χρήσης που παρέχει το μονοπώλιο του διπλώματος ευρεσιτεχνίας και επιτρέπουν δωρεάν χρήση μίας ευρεσιτεχνίας, υπό την προϋπόθεση ότι ο αδειούχος ο οποίος αναπτύσσει παράγωγη τεχνολογία με βάση την εν λόγω ευρεσιτεχνία, θα πρέπει να την διαθέσει υπό τους ίδιους όρους [sharealiketechnology]. H χρήση των εν λόγω αδειών οδηγεί στη δημιουργία technologycommons, κατ’ αντιστοιχία με τα creativecommons του τομέα των αισθητικών/καλλιτεχνικών δημιουργιών.
-Patent Pools Schemes
Τέλος, η ανοιχτή αδειοδότηση λαμβάνει τη μορφή μηχανισμών που επιτρέπουν τη δημιουργία κοινοτήτων ή δικτύων καινοτομίας μεταξύ ομότιμων μελών που είναι κάτοχοι διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας, και τα οποία μέλη μοιράζονται μεταξύ τους αμοιβαία τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας που διαθέτουν, παρέχοντας ανοιχτές άδειες προς το σύνολο της κοινότητας. Με τον τρόπο αυτό δημιουργείται πεδίο ανοιχτής καινοτομίας εντός του δικτύου, με την έννοια ότι κάθε μέλος έχει ελεύθερη πρόσβαση στις εφευρέσεις των υπόλοιπων μελών του δικτύου.
Αυτοί οι μηχανισμοί είναι γενικώς γνωστοί με τον όρο openpatentpools.
Ένα παράδειγμα τυπικού ανοιχτού τεχνολογικού patentpool αποτελεί ο μηχανισμός του «DefensivePatentLicence» (DPL). ToDefensivePatentLicence δημιουργεί μία κοινότητα/δίκτυο καινοτομίας στο οποίο οποιοσδήποτε δικαιούχος ευρεσιτεχνίας είναι ελεύθερος να εισέλθει. Με το που εισέρχεται, δεσμεύεται αυτομάτως να παραχωρήσει ανοιχτή άδεια για όλα τα διπλώματα Ευρεσιτεχνίας που διαθέτει προς όφελος του pool και αντίστοιχα, να λάβει άδεια από κάθε άλλο μέλος του pool. Στην ουσία πρόκειται για διαμοιρασμό πατεντών με ανοιχτές άδειες εντός ενός δικτύου.
Διαφορετική λογική παρουσιάζει το Δίκτυο «LicenseonTransfer» (LoT). Πρόκειται πάλι για μία κοινότητα επιχειρήσεων καινοτομικά ενεργών τα μέλη της οποίας δεσμεύονται να καθιστούν ανοιχτές τις ευρεσιτεχνίες τους για το δίκτυο κάθε φορά που τις μεταβιβάζουν σε κάποιον τρίτο, εκτός δικτύου. Με άλλα λόγια, μία ανοιχτή άδεια ενεργοποιείται προς όφελος όλων των μελών του δικτύου όταν μεταβιβάζεται ένα δίπλωμα ευρεσιτεχνίας.
ΙΙI. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΑΝΟΙΧΤΩΝ ΑΔΕΙΩΝ ΣΤΗ ΒI
Έχοντας εξετάσει το πλέγμα των ανοιχτών αδειών που αφορούν τη βιομηχανική ιδιοκτησία, μπορούμε να προβούμε σε μία προκαταρκτική αξιολόγηση της επενέργειας των εν λόγω αδειών στην ανάπτυξη και προστασία της καινοτομίας.
Α_ΟΙ AΝΟΙΧΤΕΣ ΑΔΕΙΕΣ ΩΣ ΕΥΚΑΙΡΙΑ
Η ανοιχτή αδειοδότηση μπορεί να αποτελέσει ευκαιρία για το πεδίο της βιομηχανικής ιδιοκτησίας, για τουλάχιστον τρεις λόγους:
1. Επιτάχυνση Καινοτομίας
Η καινοτομία χρειάζεται δημιουργικούς και τεχνολογικούς πόρους και εργαλεία με όσο το δυνατόν ευκολότερη και γρηγορότερη ροή προς και από αυτά. Οι ανοιχτές άδειες, μειώνουν τα εμπόδια πρόσβασης, καθιστώντας ευκολότερη τη σύνδεση ανάμεσα σε αυτούς που αναζητούν καινοτομία και σε αυτούς που παρέχουν καινοτόμες λύσεις.
Έτσι ενισχύουν την παραγωγή καινοτομίας αφού επιτρέπουν πρόσβαση αφενός σε εργαλεία που είναι απαραίτητα κατά το στάδιο ανάπτυξης αντικειμένων προστασίας ΒΙ με τη χρήση ανοιχτού λογισμικού, ανοιχτών δεδομένων και περιεχομένου.
Αφετέρου, διευκολύνουν την παράγωγη καινοτομία, η οποία στηρίζεται σε προϋπάρχουσα ανοιχτή καινοτομία, όπως οι ευρεσιτεχνίες υπό άδειες patentleft.
Σε μία χώρα με αρνητικό ισοζύγιο καινοτομίας όπως η Ελλάδα, η διευρυμένη πρόσβαση σε έξωθεν παραγόμενη καινοτομία αναμένεται να επιταχύνει την εγχώρια παραγωγή καινοτομίας.
2. Διεύρυνση αναπτυσσόντων: Ροή καινοτομίας από και προς SMEs/startups
Προς την ίδια κατεύθυνση, η ευκολία πρόσβασης επιτρέπει και σε μικρούς παίχτες όπως μικρομεσαίες επιχειρήσεις ή startupεπιχειρήσεις, αφενός να παράγουν καινοτομία χρησιμοποιώντας ανοιχτά εργαλεία και αφετέρου να επωφελούνται από την ανοιχτή καινοτομία που διαδίδεται μέσω ανοιχτών αδειών, γενόμενοι αδειούχοι ανοιχτών αδειών ή συμμετέχοντας σε patentpools διαμοιρασμού ευρεσιτεχνιών και σε τεχνολογικά κοινά.
Εξάλλου, με τη χρήση ανοιχτών αδειών αποφεύγονται έξοδα για λήψη αδειών και αλλά και δικαστικές διαμάχες. Επίσης, η συμμετοχή σε δίκτυο καινοτομίας δύναται να αποτελέσει κίνητρο για απόκτηση διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας (πχ. για τη συμμετοχή σε κάποιο patentpool).
3. Aντιμετώπιση παθογενειών του συστήματος ΒΙ.
Οι ανοιχτές άδειες δύνανται επίσης να δώσουν λύση για ορισμένα εγγενή προβλήματα της Bιομηχανικής Iδιοκτησίας, ιδίως στο χώρο των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας.
Ειδικότερα, ο μηχανισμός των ανοιχτών αδειών θα μπορούσε να ιδωθεί ως το αντίδοτο για τα sleepingpatents, δηλαδή τις ευρεσιτεχνίες που ουδέποτε έτυχαν εκμετάλλευσης και δημιούργησαν απλά ένα αναξιοποίητο μονοπώλιο, δεδομένου ότι με τη χρήση ανοιχτών αδειών θα μπορούσαν να τύχουν ευκολότερα χρήσης και εκμετάλλευσης από κάποιον τρίτο πέραν του δικαιούχου.
Παρόμοια, ορισμένοι τύποι ανοιχτής καινοτομίας, όπως το LicenceonTransferπου αναπτύξαμε πιο πριν, έχουν συσταθεί με σκοπό να περιορίσουν το φαινόμενο των patenttrolls, δηλαδή, την παρασιτική κατοχύρωση εφευρέσεων με στόχο όχι την παραγωγή προϊόντων αλλά την πρόκληση δικαστικών αγώνων.
Β_ΟΙ ΑΝΟΙΧΤΕΣ ΑΔΕΙΕΣ ΩΣ ΠΡΟΚΛΗΣΗ
Βεβαίως, οι ανοιχτές άδειες θέτουν μία σειρά νομικών προκλήσεων στο παραδοσιακό μοντέλο νομικής προστασίας που παρέχουν οι τίτλοι βιομηχανικής ιδιοκτησίας.
1. Δυσκολίες συνύπαρξης
Αυτό που χαρακτηρίζει γενικά την ανοιχτές άδειες είναι το γεγονός ότι στην πράξη πρόκειται για μη ανακλητές άδειες. Έτσι όταν για οποιαδήποτε αιτία, επιδιώκεται η μεταπήδηση από ανοιχτό σε παραδοσιακό κλειστό σύστημα προστασίας, ανακύπτουν ορισμένα προβλήματα.
Για παράδειγμα, ένας σχεδιαστής που διανέμει τα σχέδια ή υποδείγματα με ανοιχτές άδειες CreativeCommons (CC)και για κάποιο λόγο παύει να επιθυμεί πλέον την ανοιχτή διανομή των σχεδίων, με δυσκολία θα μπορέσει να αποτρέψει τη διαμορφωθείσα κατάσταση. Διότι η προβλεπόμενη διακοπή ανοιχτής αδειοδότησης ενός αντικειμένου, σύμφωνα με το άρθρο 6(c) των αδειών CC, επιφέρει αποτελέσματα μόνο για το μέλλον και δεν επιφέρει αυτομάτως τη λύση των μέχρι τούδε συναφθεισών άδειων CC με χρήστες για τα αντίγραφα σχεδίων και υποδειγμάτων που συνοδεύουν.
Εξάλλου, μετά την ανοιχτή κυκλοφορία των σχεδίων ή υποδειγμάτων, με δυσκολία θα πληρούνται οι προϋποθέσεις του «νέου» για την καταχώριση με σχέδιο ή υπόδειγμα σύμφωνα με το άρθρο 12 παρ. 3 πδ. 259/1997.
2. Eγγενή νομικά ζητήματα ανοιχτών αδειών
- Συμβατότητα
Ένα άλλο ζήτημα που αφορά τις ανοιχτές άδειες είναι το ζήτημα της συμβατότητας των όρων τους με το ελληνικό δίκαιο συμβάσεων και το ελληνικό δίκαιο ΔΙ, διότι έχουν καταρτιστεί με βάση αλλοδαπά δίκαια και ιδίως το αμερικάνικο. Αυτό σημαίνει ότι κατά την εφαρμογή τους, ενδέχεται να ανακύψουν ζητήματα ερμηνείας ή ακόμα και εφαρμοσιμότητας ορισμένων όρων. Αντίστοιχα ζητήματα έχουν αντιμετωπιστεί σποραδικά από δικαστήρια άλλων κρατών αλλά πρόκειται στην ουσία αχαρτογράφητα νερά τουλάχιστον για την ελληνική πραγματικότητα.
- Όρια μηχανισμού
Οι ανοιχτές άδειες δεν είναι κατασκευασμένες για καταστάσεις διαμάχης. Η επιβολή των όρων απαιτεί επίκληση του κλειστού μοντέλου. Για παράδειγμα, η λειτουργία των ανοιχτών patentpools που εξετάσαμε πιο πριν, προϋποθέτει την ύπαρξη τίτλου ΒΙ (δίπλωμα ευρεσιτεχνίας).
Εξάλλου, οι ανοιχτές άδειες εμπεριέχουν συνήθως ρήτρα περί αποποίησης ευθύνης του παρέχοντος την άδεια έναντι του αδειούχου, αναφορικά με το καθεστώς και τις ιδιότητες του αδειοδοτούμενου αντικειμένου και ιδίως το ιδιοκτησιακό του καθεστώς και την μη προσβολή δικαιωμάτων τρίτων ενώ προβλέπουν αποποίηση οποιασδήποτε ευθύνης για αποζημίωση, κάτι που θίγει την ασφάλεια των συναλλαγών.
Έτσι, το παραδοσιακό κλειστό μοντέλο προστασίας και επιβολής αποκλειστικών δικαιωμάτων παραμένει πάντα σε εφεδρεία.
ΙΙΙ. WHAT (should be)NEXT?
Κλείνοντας την παρούσα εισήγηση, κρίνω σκόπιμο να κάνω κάποιες συμπερασματικές σκέψεις για την αντιμετώπιση της χρήσης και της λειτουργίας των ανοιχτών αδειών στη βιομηχανική ιδιοκτησία κυρίως σε θεσμικό/ρυθμιστικό επίπεδο.
1. ΕΞΟΙΚΕΙΩΣΗ ΜΕ ΑΝΟΙΧΤΕΣ ΑΔΕΙΕΣ
Κατ’ αρχάς παρίσταται αναγκαίο να επιτευχθεί όσο το δυνατόν μεγαλύτερη εξοικείωση και κατανόηση της λειτουργίας των ανοιχτών αδειών από όλα τα εμπλεκόμενα μέρη στον τομέα της καινοτομίας και ιδίως του συσχετισμού τους με το παραδοσιακό μοντέλο προστασίας της ΒΙ.
Ως προς αυτό, συνίσταται η υιοθέτηση μίας πραγματιστικής προσέγγισης απέναντι στο ανοιχτό μοντέλο αδειοδότησης, το οποίο θα πρέπει να φανερώνεται ως εργαλείο το οποίο δύναται να λειτουργεί συμπληρωματικά ή παραπληρωματικά σε σχέση με την παραδοσιακή Βιομηχανική Ιδιοκτησία.
Άλλωστε, η ανοιχτή καινοτομία δεν είναι το αντίθετο της παραδοσιακής βιομηχανικής ιδιοκτησίας. Αντιθέτως, το ανοιχτό μοντέλο ετεροπροσδιορίζεται, διότι στηρίζεται εξ ορισμού στην ύπαρξη του κλειστού.
2. ΜΕΛΕΤΗ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΑΝΟΙΧΤΩΝ ΑΔΕΙΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Κρίνεται χρήσιμο να πραγματοποιηθούν μελέτες από οικονομική και νομική σκοπιά ώστε, αφενός, να εκτιμηθεί η προσδοκώμενη συμβολή των ανοιχτών αδειών στην ελληνική αγορά καινοτομίας και ο εντοπισμός των προσφορότερων βιομηχανιών για χρήση ανοιχτών αδειών, για ανάπτυξη patentpools κλπ.
Αφετέρου, να μελετηθούν τα νομικά διακυβεύματα που αναφύονται λόγω συνύπαρξης ανοιχτού με κλειστό μοντέλο, από νομικής άποψης, να βρεθεί η κατάλληλη φόρμουλα συνύπαρξης, να δημιουργηθεί η κατάλληλη υποδοχή για τις ανοιχτές άδειες στο δίκαιο της ΒΙ αλλά και να συνταχθούν ενδεχομένως ελληνοποιημένες ανοιχτές άδειες καινοτομίας.
3. ΧΑΡΑΞΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΒΙ ΓΙΑ 21Ο ΑΙΩΝΑ
Η χάραξη στρατηγικής προστασίας καινοτομίας για τον 21ο αιώνα θα πρέπει να περιλαμβάνει τις ανοιχτές άδειες, ως ένα ακόμα θεσμικά αναγνωρισμένο και προτεινόμενο όπλο στη φαρέτρα των αναπτυσσόντων.
Σε κάθε περίπτωση, ο στόχος της στρατηγικής θα πρέπει να είναι η αρμονική συνύπαρξη των δύο μοντέλων με απώτερο σκοπό τη βέλτιστη προώθηση της καινοτομίας. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι κάποιος θα μπορούσε να βρει ένα σπόρο για θεσμοθέτηση patentpools στο άρθρο 12 παρ. 5 1733/1987 σχετικά με τη δήλωση-πρόσκληση παραχώρησης μη αποκλειστικών αδειών.
Η βιομηχανική ιδιοκτησία είναι το κατ’ εξοχήν δίκαιο καινοτομίας και σκοπός του Ο.Β.Ι. είναι η συμβολή στην τεχνολογική και βιομηχανική ανάπτυξη της χώρας (άρθρο 1 παρ. 2 Ν. 1733/1987).
Συνεπώς, θεωρώ ότι η παρούσα συνάντηση υπό τη διοργάνωση του ΟΒΙ είναι ένα βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση.
* Ο Θεόδωρος Χίου είναι δικηγόρος, διδάκτωρ νομικής Παν/μίου Στρασβούργου και ειδικός σύμβουλος σε θέματα δικαιωμάτων πνευματικής και βιομηχανικής ιδιοκτησίας.
Το παρόν άρθρο αποτελεί μία εισαγωγή για τις ανοιχτές άδειες αλλά δεν παραλείπει τις λεπτομέρειες. Απευθυνθείτε στο δικηγόρο σας για να ανακαλύψετε ποια άδεια ενδείκνυται για εσάς.
Ιmage: 
