Kυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Νομική Βιβλιοθήκη το σύγγραμμα της Καθηγήτριας στο Τμήμα Αρχειονομίας, Βιβλιοθηκονομίας & Μουσειολογίας του Ιονίου Πανεπιστημίου Μαρίας Κανελλοπούλου-Μπότη με τίτλο «Αρχεία και Δίκαιο. Προσωπικά δεδομένα. Πνευματική ιδιοκτησία. Πολιτιστική κληρονομιά», (Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα, 2020 σσ. ΙV-XIII και 1-415, Πρόλογος: Λ. Μήτρου, ISBN: 978-960-622-996-1). Πρόκειται για το πρώτο ενιαίο σύγγραμμα που αναφέρεται στο δίκαιο των Αρχείων.
Τα Αρχεία, ως σύνολα τεκμηρίων και μαρτυριών ανθρωπογενούς δραστηριότητας συνιστούν σημαντικές πηγές πληροφοριακού πλούτου και εντάσσονται στην χορεία των ιδρυμάτων πολιτιστικής κληρονομιάς. Ο πλούτος τους απορρέει τόσο από τη συγκέντρωση και διαφύλαξη πάσης φύσεως αρχειακού υλικού, όσο και από την υπεραξία που προσδίδει στο υλικό αυτό η διευκόλυνση της πρόσβασης και πλοήγησης σε αυτό, μέσω της ορθολογικής και επιστημονικής ταξινόμησης, διαχείρισης και προβολής του.
Πέραν της προφανούς σημασίας των Αρχείων για την ερευνητική δραστηριότητα επιστημονικών κλάδων όπως η ιστορία, η λαογραφία ή η εθνολογία, τα Αρχεία αποτελούν αντικείμενο δικαιικού ενδιαφέροντος, το οποίο εκδηλώνεται ως πολύπλευρη δικαιική ρύθμιση, που καλύπτει τόσο τη σύσταση και λειτουργία τους, όσο και την πρόσληψη του υλικού και του έργου τους ως αντικείμενο έννομης προστασίας.
Αυτήν ακριβώς την πτυχή της νομικής αντιμετώπισης του υλικού των Αρχείων ως προστατευόμενο αντικείμενο πραγματεύεται διεξοδικά το υπό κρίση σύγγραμμα με τον επιβλητικό τίτλο «Αρχεία και Δίκαιο», εστιάζοντας, ύστερα από βασικές οριοθετήσεις και ορισμούς (Κεφάλαιο Ι), σε τρεις βασικούς άξονες ανάλυσης: Το δίκαιο προσωπικών δεδομένων (Κεφάλαιο ΙΙ), το δίκαιο πνευματικής ιδιοκτησίας (Κεφάλαιο ΙΙΙ) και το δίκαιο πολιτιστικής κληρονομιάς (Κεφάλαιο IV).
Ειδικότερα, στο Κεφάλαιο ΙΙ, υπό τον τίτλο «Αρχεία και Προσωπικά Δεδομένα», η συγγραφέας αναλύει την εφαρμογή του Γενικού Κανονισμού Προστασίας Δεδομένων (ΓΚΠΔ-GDPR), του ελληνικού εφαρμοστικού Ν 4624/2019 αλλά και του νέο νόμου Ν 4610/2019 για τα Γενικά Αρχεία του Κράτους, στο πλαίσιο της λειτουργίας των Αρχείων, καταγράφοντας και ερμηνεύοντας το αποτέλεσμα υπαγωγής της συνήθους δραστηριότητας των Αρχείων στο πλαίσιο προστασίας προσωπικών δεδομένων. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η ερμηνεία της επεξεργασίας δεδομένων για αρχειοθέτηση προς το δημόσιο συμφέρον και για ερευνητικούς σκοπούς, η αντιμετώπιση επεξεργασίας δεδομένων που προέρχονται από συνεντεύξεις από ιστορικούς για τους σκοπούς της προφορικής ιστορίας, αλλά και η αντιμετώπιση της συγκρουσιακής σχέσης ανάμεσα στην αρχή της ελαχιστοποίησης ή στην εφαρμογή του λεγόμενου «δικαιώματος στη λήθη» και την αποστολή του Αρχείου ως φορέα διαφύλαξης της μνήμης εις το διηνεκές.
Στο Κεφάλαιο ΙΙΙ, υπό τον τίτλο «Αρχεία και Πνευματική Ιδιοκτησία», η συγγραφέας αντιμετωπίζει την εφαρμογή του δικαίου πνευματικής ιδιοκτησίας στα Αρχεία διττώς: υπό την έποψη του Αρχείου ως Χρήστη προστατευόμενων έργων και ως Δικαιούχου πνευματικών δικαιωμάτων. Η ανάπτυξη αναφορικά με τα Αρχεία ως Δικαιούχους εστιάζει κυρίως στα μετα-προϊόντα της δραστηριότητας των Αρχείων, όπως έργα μισθωτών/υπαλλήλων των αρχείων και βάσεις δεδομένων που σχετίζονται με την καταγραφή και ταξινόμηση του υλικού, όχι όμως στις πτυχές της δευτερογενούς απόκτησης δικαιωμάτων επί υφιστάμενου αρχειακού υλικού. Εκτενέστατη και εμπεριστατωμένη είναι η ενότητα που αναλύει τη ρύθμιση των ορφανών έργων, η οποία μάλιστα παρουσιάζει και πρακτική διάσταση, μέσω της παράθεσης ενός χρήσιμου και μακροσκελούς καταλόγου προτεινόμενων βάσεων επιμελούς αναζήτησης στην Ελλάδα. Μεγάλο δε τμήμα του κεφαλαίου είναι αφιερωμένο στη στην επίδραση της Οδηγίας 790/2019 στη χρήση έργων από Αρχεία, με ειδική αναφορά και κριτική ματιά στη ρύθμιση για τα έργα που είναι μη διαθέσιμα στο εμπόριο (άρθρο 8 Οδηγίας) και στην εξαίρεση για εξόρυξη κειμένων και δεδομένων (άρθρα 3 και 4). Δεν μπορεί παρά να επικροτηθεί η κριτική σκοπιά της εισαχθείσας ρύθμισης για την εξόρυξη κειμένων και δεδομένων, υπό τον εύγλωττο τίτλο «το δικαίωμα στην ανάγνωση ως δικαίωμα στην εξόρυξη», ενώ οι εν λόγω αναλύσεις τυγχάνουν κατ’ αναλογία εφαρμογής και σε άλλους συγγενείς φορείς, όπως οι βιβλιοθήκες και τα αρχεία. Προσβλέπουμε σε δεύτερη έκδοση, η οποία θα λαμβάνει υπόψιν της και τις ρυθμίσεις του Ν 2121/1993, οι οποίες θα μεταφέρουν την Οδηγία στην ελληνική έννομη τάξη.
Τέλος, στο Κεφάλαιο ΙV, υπό τον τίτλο «Αρχεία και Πολιτιστική Κληρονομιά», η συγγραφέας εμβαθύνει στην τομή ανάμεσα στα Αρχεία και το δίκαιο πολιτιστικής κληρονομιάς, με έναυσμα τη διάταξη του άρθρου 160 παρ. 3 Ν 4610/2019, δυνάμει της οποίας τόσο τα αρχεία, ως σύνολο υλικού, όσο και το αρχειακό υλικό αφ’ εαυτό, αποτελούν μέρος της εθνικής πολιτιστικής κληρονομιάς και κατ’ επέκταση απολαμβάνουν της σχετικής έννομης προστασίας. Η ανάλυση περιλαμβάνει ιδίως διαλεκτική έποψη των διατάξεων των Ν 4610/2019 και 3028/2002, ερμηνευτική προσέγγιση των αρχείων ως μνημείων καθώς και επιμέρους ενότητα για τη φορολογική αντιμετώπισή τους, υπό δικαιοσυγκριτική μάλιστα οπτική.
Εν κατακλείδι, το υπό κρίση σύγγραμμα καλύπτει ένα σημαντικό βιβλιογραφικό κενό με προσέγγιση διατομεακή, πλουραλιστική και διαλεκτική, ικανοποιώντας την ανάγκη για ευσύνοπτη και εμβριθή ερμηνεία και ανάλυση του αμαλγάματος στο οποίο αντιστοιχεί το δίκαιο των Αρχείων, το οποίο περιλαμβάνει ρυθμίσεις από διάφορους κλάδους του δικαίου της πληροφορίας. Η κυκλοφορία δε του συγγράμματος είναι εξαιρετικά επίκαιρη κατά την τρέχουσα συγκυρία, όπως αυτή διαμορφώνεται από την πρόσφατη θέση σε ισχύ του νέου ad hoc νόμου για τα Αρχεία (Ν 4610/2019) όσο και νέων νομοθετημάτων με ειδικές πρόνοιες για τα Αρχεία, τόσο στο πεδίο της προστασίας των προσωπικών δεδομένων, όσο και της πνευματικής ιδιοκτησίας. Πρόκειται για ένα έργο αναφοράς για τους νομικούς αλλά και τους επαγγελματίες του κλάδου των Αρχείων, το οποίο αναδεικνύει την προστατευτική σχέση μεταξύ Δικαίου και Αρχείων, στο πλαίσιο της οποίας το Αρχείο προτάσσεται και αναβαθμίζεται σε υποκείμενο προστασίας.
Δικηγόρος (Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.),
εκλεγμένος Μεταδιδακτορικός Ερευνητής στη Νομική Σχολή Αθηνών (τομέας Αστικού Δικαίου) και
Διδάσκων στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής, Τμήμα Βιβλιοθηκονομίας, Αρχειονομίας και Συστημάτων Πληροφόρησης
Φωτογραφία: Νομική Βιβλιοθήκη
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ:
ΝΕΟΣ ΤΟΜΟΣ: ΑΡΧΕΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΕΣ ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ
ΗΜΕΡΙΔΑ: ΑΡΧΕΙΑ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΩΝ - ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ
ΗΜΕΡΙΔΑ: ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ, ΑΡΧΕΙΑ ΚΑΙ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ
ΑΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΓΙΑ ΤΟ ΔΙΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ "ΠΑΙΔΙ & ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑ-INFOKID 2017"
Γράφει ο Δρ. Θεόδωρος Χίου*
Η νέα Ευρωπαϊκή Οδηγία 2019/790 για τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας και τα συγγενικά δικαιώματα στην ψηφιακή ενιαία αγορά (Digital Single Market Directive – DSM) η οποία τέθηκε σε ισχύ τον περασμένo Μάιο, έγινε γνωστή στο ευρύ κοινό κυρίως λόγω των διατάξεων που αφορούν την ανάρτηση προστατευόμενου περιεχομένου σε πλατφόρμες διαμοιρασμού όπως το Youtube και την εισαγωγή νέου συγγενικού δικαιώματος υπέρ των εκδοτών τύπου για διαδικτυακές χρήσης των εκδόσεών τους (τέως άρθρα 13 και 15). Λιγότερο γνωστή (αλλά εξίσου σημαντική) είναι η ενότητα της Οδηγίας που περιέχει μέτρα για την εξασφάλιση ευρύτερης πρόσβασης σε περιεχόμενο τέχνης και πολιτισμού εντός της ενιαίας ψηφιακής αγοράς της ΕΕ.
Το άρθρο 14 της Οδηγίας 2019/790 και ο Δημόσιος Τομέας (Public Domain) στο προσκήνιο.
Σε αυτήν την ενότητα εντάσσεται και η διάταξη του άρθρου 14, η οποία επιδιώκει να διευκολύνει τη χρήση έργων, των οποίων η διάρκεια προστασίας από πνευματικά δικαιώματα έχει λήξει και ανήκουν, πλέον, στο Δημόσιο Τομέα (public domain) [1].
Σύμφωνα με τη εν λόγω διάταξη η οποία τιτλοφορείται «Έργα εικαστικών τεχνών που έχουν καταστεί κοινό κτήμα»:
«όταν έχει λήξει η διάρκεια προστασίας ενός έργου εικαστικών τεχνών, κάθε υλικό που προκύπτει από πράξη αναπαραγωγής του εν λόγω έργου δεν υπόκειται σε δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας ή συγγενικά δικαιώματα, εκτός εάν το υλικό που προκύπτει από την εν λόγω πράξη αναπαραγωγής είναι πρωτότυπο υπό την έννοια ότι αποτελεί προσωπική πνευματική δημιουργία του δημιουργού.»
Ratio της ρύθμισης.
Ως γνωστόν, κάθε έργο (πχ. κείμενο, φωτογραφία, μουσική σύνθεση, έργο εικαστικών τεχνών κλπ.) καθίσταται κοινό κτήμα μετά την πάροδο 70 ετών από το θάνατο του δημιουργού του. Μετά τη λήξη της προστασίας από πνευματικά δικαιώματα, τα έργα μπορούν να τύχουν ελεύθερης χρήσης, αναπαραγωγής και εκμετάλλευσης από τον καθένα, ακόμα και για εμπορικό σκοπό, χωρίς την ανάγκη προηγούμενης λήψης άδειας.
Εντούτοις, σε ορισμένα κράτη μέλη είναι δυνατή η επίκληση πνευματικών ή συγγενικών δικαιωμάτων επί των ψηφιοποιημένων αντιγράφων και απεικονίσεων των έργων αυτών, όπως π.χ. επί ψηφιακών φωτογραφιών έργων, που απεικονίζουν ή αναπαράγουν με άλλο τρόπο τα μη προστατευόμενα έργα από του δημιουργούς των εν λόγω αντιγράφων.
Ως εκ τούτου, θεωρήθηκε ότι η δημιουργία μονοπωλίου επί των εν λόγω αναπαραγωγών υπονομεύει το καθεστώς του Δημόσιου Τομέα και ότι οι διαφορές μεταξύ των εθνικών νομοθεσιών περί πνευματικής ιδιοκτησίας που διέπουν την προστασία των εν λόγω αναπαραγωγών δημιουργούν ανασφάλεια δικαίου και επηρεάζουν τη διασυνοριακή διάδοση έργων εικαστικών τεχνών που έχουν καταστεί κοινό κτήμα.
Περιφρούρηση του Δημόσιου Τομέα.
Σε απάντηση της ανωτέρω πρόκλησης, η διάταξη του άρθρου 14 εισάγει έναν ελάχιστο κοινό παρονομαστή Δημοσίου Τομέα σε Ευρωπαϊκό επίπεδο και θέτει ένα νομικό φραγμό στη μονοπώληση των αναπαραγωγών μη προστατευόμενων πλέον έργων, κρίνοντας ότι η προστασία των αναπαραγωγών έργων που ανήκουν στο Δημόσιο Τομέα μέσω δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας ή συγγενικών δικαιωμάτων δεν συνάδει με τη λήξη της προστασίας των πνευματικών δικαιωμάτων [2].
Αυτό καθίσταται δυνατό με την κατά πλάσμα δικαίου προβλεπόμενη αδυναμία απόκτησης πνευματικών ή συγγενικών δικαιωμάτων επί «κάθε υλικού» που προκύπτει από «πράξη αναπαραγωγής» και αναπαράγει μη προστατευόμενο έργο εικαστικών τεχνών. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, οι παράγωγες ψηφιακές απεικονίσεις (π.χ. φωτογραφίες ενός έργου) ή άλλες αναπαραγωγές (π.χ. τρισδιάστατα αντίγραφα) των κοινόχρηστων πλέον έργων τίθενται εκτός του πεδίου προστασίας από το δίκαιο πνευματικής ιδιοκτησίας.
Διπλή οριοθέτηση: εικαστικά έργα και πιστές αναπαραγωγές.
Πάντως, η ανωτέρω ρύθμιση υπόκειται σε δύο βασικούς περιορισμούς:
Τούτο σημαίνει ότι αφενός η διάταξη δεν εφαρμόζεται σε έργα πέραν των εικαστικών τεχνών, όπως πχ. κείμενα, μουσικές συνθέσεις κλπ. Το υλικό που προκύπτει από τα εν λόγω έργα θα δύναται να προστατεύεται από πνευματικά ή συγγενικά δικαιώματα (πχ. εκδοτικά ή παραγωγού και εκτελεστών), εφόσον η σχετική εθνική νομοθεσία το προβλέπει.
Αφετέρου, το υλικό που αναπαράγει εικαστικά έργα που ανήκουν στο κοινό κτήμα δεν θα υπόκειται σε καθεστώς «παρόμοιας διανομής», αλλά στο σύνηθες καθεστώς προστασίας πνευματικών δικαιωμάτων εφόσον χαρακτηρίζεται από πρωτοτυπία, δηλαδή, κατά τη ρητή υπόμνηση της διάταξης, αποτελεί προσωπική πνευματική δημιουργία του δημιουργού του.
Ως πρωτότυπες αναπαραγωγές μη προστατευόμενων έργων θα πρέπει μάλλον να θεωρήσουμε τις αποκαταστικές ψηφιοποιήσεις κοινόχρηστων εικαστικών έργων, τη δημιουργία σύνθετων έργων με βάση μη προστατευόμενα έργα (π.χ. κολλάζ) ή ακόμα τις δημιουργικές προσαρμογές ή μετατροπές τους (πχ. αλλαγή τεχνοτροπίας) .
Μία πρώτη αξιολόγηση της διάταξης.
Η διάταξη του άρθρου 14 είναι σημαντική στο βαθμό που εισάγει μία ρύθμιση πανευρωπαϊκής εφαρμογής που αναγνωρίζει την περιφρούρηση και προστασία του Δημοσίου Τομέα. Η δικαιοπολιτική στάθμιση που επιτυγχάνει τάσσεται υπέρ των συμφερόντων των χρηστών για προώθηση του πολιτισμού και της πρόσβασης στην πολιτιστική κληρονομιά, ιδίως στο ψηφιακό περιβάλλον [4], τουλάχιστον στον τομέα των έργων των εικαστικών τεχνών.
Στην πράξη, η νέα διάταξη διασφαλίζει ότι οι ψηφιακές πιστές απεικονίσεις εικαστικών έργων που ανήκουν στο κοινό κτήμα, όπως αυτές που είναι αναρτημένες στο διαδίκτυο ή αναμένεται να αναρτηθούν πχ. σε ψηφιακό αποθετήριο ή στην ιστοσελίδα ενός φορέα πολιτιστικής κληρονομιάς, θα μπορούν να χρησιμοποιηθούν ελεύθερα από το κοινό, για οποιοδήποτε σκοπό, ακόμα και εμπορικό, χωρίς όμως να αποκλείεται η εμπορική εκμετάλλευσή τους από τον εν λόγω φορέα [5].
Πάντως, η εισαγόμενη περιφρούρηση του Δημοσίου Τομέα είναι de minimis και χωρίς πρόβλεψη μέτρων επιβολής σε περίπτωση υπονόμευσής της. Στην πραγματικότητα, η αξιολόγηση της «πιστότητας» της αντιγραφής ή, αντιστρόφως, της πρωτοτυπίας του παράγωγου έργου απεικόνισης αναμένεται να αποτελέσει τον κρίσιμο σταθμιστικό παράγοντα για τη αναγνώριση ή όχι πνευματικών δικαιωμάτων επί παράγωγου ψηφιοποιημένου υλικού που αναπαράγει έργα του κοινού κτήματος. Η ρητή αναφορά στο (μάλλον χαμηλό) ευρωπαϊκό κριτήριο της πρωτοτυπίας ενδεχομένως να παρέχει ερείσματα για μία συσταλτική προσέγγιση περί της πιστότητας του αντιγράφου.
Προοπτικές για τη χρήση απεικονίσεων μνημείων που ανήκουν στην ελληνική πολιτιστική κληρονομιά.
Τελικό στάδιο για την πλήρη θετικοποίηση της διάταξης του άρθρου 14 είναι η μεταφορά της στις εσωτερικές έννομες τάξεις όλων των κρατών-μελών της ΕΕ μέχρι τον Ιούνιο του 2021.
Η προσέγγιση του εθνικού νομοθέτη αναφορικά με την έννοια του «έργου εικαστικών τεχνών», η οποία δεν ορίζεται εντός της Οδηγίας, θα καθορίσει το τελικό πεδίο εφαρμογής της διάταξης. Ειδικότερα όσον αφορά την μεταφορά στην ελληνική έννομη τάξη, υπενθυμίζεται ότι σύμφωνα με το νομοθετικό προηγούμενο του άρθρου 2 παρ. 1 ν. 2121/1993, στα έργα των εικαστικών τεχνών περιλαμβάνονται τα σχέδια, τα έργα ζωγραφικής και γλυπτικής, τα χαρακτικά έργα και οι λιθογραφίες, αλλά όχι οι φωτογραφίες.
Περαιτέρω, η εισαγωγή της διάταξης του άρθρου 14 στην Οδηγία 2019/790 και η επικείμενη μεταφορά της αναπόφευκτα δημιουργεί σχέση έντασης με το ιδιόρρυθμο δικαίωμα του Δημοσίου επί της πολιτιστικής κληρονομιάς που προβλέπει ο ν. 3028/2002 για την προστασία των Αρχαιοτήτων και εν γένει της Πολιτιστικής Κληρονομιάς.
Ως γνωστόν, σύμφωνα με το άρθρο 46 παρ. 4 του ανωτέρω νόμου, όπως αυτό ισχύει μετά την πρόσφατη τροποποίησή του [6], σε συνδυασμό με την εξίσου πρόσφατη εκτελεστική Κοινή Υπουργική Απόφαση υπ’ αρ. 356481/254593/7509/2927/2019 [7], η παραγωγή και αναπαραγωγή, με οποιονδήποτε τρόπο και μέσο, κάθε είδους αντιγράφων και απεικονίσεων μνημείων (πχ. ψηφιακών απεικονίσεων που αναρτώνται στο διαδίκτυο), που ανήκουν στο δημόσιο και βρίσκονται σε αρχαιολογικούς χώρους και ιστορικούς τόπους ή είναι μεμονωμένα, καθώς και κινητών που βρίσκονται σε μουσεία ή συλλογές του Δημοσίου, προϋποθέτει υποχρεωτικά τη λήψη προγενέστερης άδειας από το Υπουργείο Πολιτισμού και, εφόσον αυτές πραγματοποιούνται ιδίως για άμεσο ή έμμεσο οικονομικό ή εμπορικό σκοπό, την καταβολή του αντίστοιχου τέλους στο Τ.Α.Π. πριν από την πραγματοποίηση οποιασδήποτε χρήσης αυτών των αντιγράφων και απεικονίσεων.
Το ανωτέρω καθεστώς χρήσης (πιστών) αναπαραγωγών μνημείων του Δημοσίου, στα οποία συμπεριλαμβάνονται και έργα των εικαστικών τεχνών, όπως γλυπτά, τοιχογραφίες, λιθογραφίες, αγιογραφίες κλπ., αν τυπικά και δεν ερείδεται σε πνευματικό ή συγγενικό δικαίωμα υπέρ του Δημοσίου, φαίνεται prima facie να παρουσιάζει προβλήματα συμβατότητας με το νέο ενωσιακό δίκαιο.
Διότι, η υποχρεωτική λήψη προηγούμενης άδειας για τη δημιουργία και χρήση πιστών αναπαραγωγών έργων εικαστικών τεχνών που συνιστούν μνημεία του Δημοσίου και έχουν εξ ορισμού καταστεί, ως έργα, κοινό κτήμα, δεν συνάδει με την εισαγόμενη περιφρούρηση του Δημόσιου Τομέα και την τελολογία του άρθρου 14 της Οδηγίας 2019/790, δυνάμει της οποίας «όλοι οι χρήστες θα έχουν τη δυνατότητα να διαδίδουν επιγραμμικά, με πλήρη ασφάλεια δικαίου, αντίγραφα έργων τέχνης που έχουν καταστεί κοινό κτήμα» [8].
Η μεταφορά της επίμαχης διάταξης στην εσωτερική έννομη τάξη, η οποία θα μπορούσε να αποτελέσει σημαντική ευκαιρία για την προώθηση της πρόσβασης και της διαθεσιμότητας της ελληνικής πολιτιστικής κληρονομιάς στο ψηφιακό περιβάλλον, αναμένεται λοιπόν με ενδιαφέρον.
* Δικηγόρος Πνευματικών δικαιωμάτων, Ψηφιακών Τεχνολογιών και Καινοτομίας (Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.), εκλεγμένος Μεταδιδακτορικός Ερευνητής στη Νομική Σχολή Αθηνών και Διδάσκων στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής.
Το ως άνω κείμενο δημοσιεύτηκε αρχικά στο blog του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης http://blog.openaccess.gr/?p=4503.
[1] Αιτ. σκ. 3 Οδηγίας.
[2] Αιτ. σκ. 51 Οδηγίας.
[3] Βλ. αιτ. σκ. 53 Οδηγίας.
[4] Εμμέσως, αιτ. σκ. 53 Οδηγίας.
[5] Βλ. αιτ. σκ. 53 in fine: «Όλα τα ανωτέρω δεν θα πρέπει να εμποδίζουν τα ιδρύματα πολιτιστικής κληρονομιάς να πωλούν αναπαραγωγές, όπως ταχυδρομικές κάρτες.»
[6] Με το άρθρο 15 Ν. 4598/2019, ΦΕΚ Α’ 36/1.3.2019.
[7] ΦΕΚ 2812/Β/4-7-2019.
[8] Ευρωπαϊκή Επιτροπή – Δελτίο Τύπου, Ερωτήσεις και Απαντήσεις – Υπερψήφιση εκσυγχρονισμένων κανόνων, κατάλληλων για την ψηφιακή εποχή, από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, Βρυξέλλες, 26 Μαρτίου 2019, διαθέσιμο στο: http://europa.eu/rapid/press-release_MEMO-19-1849_el.htm.
Photo credits: opensource.com | Licensed under CC BY- SA
Γράφει ο Θεόδωρος Χίου*
Η πανδημία του Covid-19.
Η αντιμετώπιση της τρέχουσας πανδημίας του νέου κορωνοϊού Covid-19, τόσο παγκοσμίως όσο και στη χώρα μας, έχει οδηγήσει στη λήψη μέτρων πρωτόγνωρων, που έχουν επηρεάσει την κοινωνική και οικονομική ζωή έντονα και ποικιλοτρόπως.
Τα μέτρα αντιμετώπισης ελήφθησαν στην Ελλάδα ήδη από το μήνα Φεβρουάριο, αρχής γενομένης με την από 25.2.2020 Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου «Κατεπείγοντα μέτρα αποφυγής και περιορισμού της διάδοσης κορωνοϊού» (ΦΕΚ Α' 42/25-02-2020), όπως κυρώθηκε με το άρθρο 1 του ν. 4682/2020.
Η αναστολή λειτουργίας των βιβλιοθηκών.
Στο πλαίσιο των εν λόγω μέτρων, αποφασίστηκε, μεταξύ άλλων, η μερική αναστολή λειτουργίας των δημοσίως προσβάσιμων βιβλιοθηκών, η οποία, σύμφωνα με εφαρμογή εκτελεστικών Κοινών Υπουργικών Αποφάσεων, περιλαμβάνει απαγόρευση λειτουργίας αναγνωστηρίων, αιθουσών πολυμέσων και εν γένει κάθε χώρου συνάθροισης κοινού σε αυτές τις βιβλιοθήκες, κατ’ αρχήν έως τις 31.05.2020 [1]. Η ανωτέρω απαγόρευση εφαρμόζεται μεταξύ άλλων σε βιβλιοθήκες σχολικών μονάδων, ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες και βιβλιοθήκες έτερων εκπαιδευτικών δομών, φορέων και ιδρυμάτων, δημοσίων και ιδιωτικών, όπως Εθνική Βιβλιοθήκη, η βιβλιοθήκη του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών κ. ά.
Η αναστολή λειτουργίας βιβλιοθηκών υπό τους ανωτέρω όρους θίγει δύο θεμελιώδεις λειτουργίες τους:
(α) τη χρήση των αναγνωστηρίων και, κατ’ επέκταση
(i) την επιτόπια ανάγνωση υλικού και
(ii) τη φωτοτύπηση, σκανάρισμα, φωτογράφιση κλπ. δηλαδή την ιδιωτική αναπαραγωγή υλικού.
(β) το δημόσιο δανεισμό υλικού.
Η επίδραση στην ακαδημαϊκή (και όχι μόνο) διαδικασία.
Η αναστολή της λειτουργίας των βιβλιοθηκών έπληξε καίρια ιδίως την ερευνητική και εκπαιδευτική διαδικασία των ακαδημαϊκών ιδρυμάτων, αλλά και ορισμένους επαγγελματικούς κλάδους, όπως πχ. τους δικηγόρους. Διότι, η πρόσβαση σε μη ψηφιακώς προσβάσιμο υλικό βιβλιοθηκών (βιβλία, έντυπα, περιοδικά των συλλογών κλπ) κατέστη εκ των πραγμάτων ανέφικτη.
Κατ’ αποτέλεσμα, η ανάγκη για πρόσβαση σε πληροφορία και γνώση κατά την τρέχουσα περίοδο ικανοποιείται πλέον μέσω:
(α) χρήσης ίδιων μέσων του εκάστοτε χρήστη (φοιτητή, ερευνητή κλπ), στα οποία συμπεριλαμβάνονται η προσωπική βιβλιοθήκη ή προσωπικές ψηφιακές συνδρομές σε βάσεις δεδομένων,
(β) πρόσβασης στο ψηφιοποιημένο υλικό που παρέχουν οι βιβλιοθήκες σε εγγεγραμμένους χρήστες ή στο ευρύ κοινό (το οποίο κατόπιν ενεργειών εκδοτών διευρύνθηκε σε ορισμένες περιπτώσεις λόγω των έκτακτων συνθηκών),
(γ) ελεύθερων πηγών διαδικτύου, στις οποίες περιλαμβάνονται και ελεύθερες βάσεις δεδομένων επιστημονικού ενδιαφέροντος (όπως πχ. το SSRN).
H υποκατάσταση του φάσματος διαθέσιμου υλικού βιβλιοθηκών από τις ανωτέρω διεξόδους πρόσβασης ασφαλώς δεν ήταν ούτε πλήρης, ούτε ικανοποιητική, δεδομένου ότι:
(α) δεν διαθέτουν όλοι οι χρήστες πρόσβαση στους ίδιους πληροφοριακούς πόρους,
(β) το παρεχόμενο ή διαθέσιμο ψηφιακό και διαδικτυακό περιεχόμενο είναι συνήθως πιο περιορισμένο σε σχέση με τους πλήρεις καταλόγους των βιβλιοθηκών.
(γ) το ψηφιακώς παρεχόμενο υλικό από ορισμένες βιβλιοθήκες δεν είναι διαθέσιμο για όλες τις κατηγορίες χρηστών τους (π.χ. πρόσβαση μόνο για μεταπτυχιακούς φοιτητές)
Η προσαρμογή της λειτουργίας των βιβλιοθηκών και ο σεβασμός στην πνευματική ιδιοκτησία.
Το πληροφοριακό κενό και η αρνητική επίδραση που επιφέρει η περιστολή των ανωτέρω θεμελιωδών λειτουργιών των βιβλιοθηκών για λόγους διασφάλισης της δημόσιας υγείας ώθησαν τις Βιβλιοθήκες να αναδιοργανώσουν το μοντέλο παροχής των υπηρεσιών τους, με σκοπό την όσο το δυνατόν αποτελεσματικότερη εξ αποστάσεως υποστήριξη των πληροφοριακών αναγκών των χρηστών τους.
Σχετικές είναι οι ακόλουθες ανακοινώσεις βιβλιοθηκών, τις οποίες ενδεικτικώς παραθέτουμε:
«Παρέχεται δυνατότητα επικοινωνίας των χρηστών με το προσωπικό της Βιβλιοθήκης τις εργάσιμες ημέρες […] και υποστηρίζουμε καθημερινά πολλά αιτήματα φοιτητών με σεβασμό στη ισχύουσα νομοθεσία της Πνευματικής Ιδιοκτησίας.»
[Βιβλιοθήκη Νομικής Σχολής ΕΚΠΑ]
[…] Για περιπτώσεις που παρίσταται ανάγκη, το προσωπικό της Βιβλιοθήκης θα είναι στη διάθεση των δικηγόρων για αποστολή ψηφιοποιημένου υλικού κατόπιν αιτήματός τους […]. Τηρουμένης της νομοθεσίας περί πνευματικών δικαιωμάτων, που διέπει το έντυπο και ηλεκτρονικό υλικό της συλλογής της Βιβλιοθήκης του Δ.Σ.Α., θα προσπαθήσουμε να εξυπηρετήσουμε κατά το μέγιστο δυνατό τις πληροφοριακές ανάγκες που θα προκύψουν.
[Βιβλιοθήκη Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών]
«Εξ αποστάσεως» ιδιωτική αναπαραγωγή από βιβλιοθήκες για λογαριασμό χρηστών;
Η εξ αποστάσεως ικανοποίηση πληροφοριακών αναγκών (εννοείται για ιδιωτική χρήση του αιτούντος), σε συνδυασμό με την υπόμνηση της εφαρμογής του δικαίου πνευματικής ιδιοκτησίας στις ανωτέρω ανακοινώσεις, μας υπενθύμισε, (ίσως στην πιο ακραιφνή εκδοχή του), ένα παλαιό και εριζόμενο ζήτημα, το οποίο σχετίζεται με την εφαρμογή της εξαίρεσης της ιδιωτικής αναπαραγωγής στο χώρο των βιβλιοθηκών.
Eιδικότερα ερωτάται:
Πώς θα μπορούσε να υποκατασταθεί η ανάγνωση και ιδίως η διενέργεια (ψηφιακής ή μη) ιδιωτικής αναπαραγωγής υλικού της βιβλιοθήκης, η οποία υπό κανονικές συνθήκες πραγματοποιείται στο χώρο και τα τερματικά των βιβλιοθηκών, στην περίπτωση που ο χρήστης δεν δύναται να αποκτά στη φυσική κατοχή του το εν λόγω υλικό; Και ειδικότερα, θα νοείται ιδιωτική αναπαραγωγή, όταν για τη διενέργειά της μεσολαβεί τρίτο («παρένθετο») πρόσωπο;
Η απάντηση προκύπτει από ερμηνεία του άρθρου 18 § 1 Ν 2121/1993 που θεσπίζει την εξαίρεση ιδιωτικής αναπαραγωγής, σύμφωνα με το οποίο: «[…] επιτρέπεται, χωρίς την άδεια του δημιουργού και χωρίς αμοιβή, η αναπαραγωγή ενός έργου που έχει νομίμως δημοσιευθεί, εφόσον η αναπαραγωγή γίνεται για ιδιωτική χρήση εκείνου που την κάνει.»
Ερμηνευτικές προσεγγίσεις.
Η εν λόγω διάταξη έχει λάβει δύο διαφορετικές ερμηνείες. Σύμφωνα με μία μειοψηφούσα άποψη, για την εφαρμογή της εξαίρεσης ιδιωτικής αναπαραγωγής και δεδομένου ότι ο σκοπός της αναπαραγωγής έγκειται στην ιδιωτική χρήση, είναι αδιάφορο το αν προβαίνει ο ίδιος ο χρήστης στην αναπαραγωγή ενός έργου (πχ. φωτογραφίζοντας τις σελίδες του βιβλίου ή φωτοτυπώντας ο ίδιος έργα στα φωτοτυπικά μηχανήματα της βιβλιοθήκης) ή αν χρησιμοποιεί τρίτο (πχ. τον υπάλληλο της βιβλιοθήκης), ο οποίος ενεργεί υπό τις οδηγίες και εντολές του χρήστη [2].
Αντιθέτως, σύμφωνα με την μάλλον κρατούσα στη θεωρία γνώμη, η οποία υποστηρίζεται και από την αιτιολογική έκθεση του Ν. 2121/1993 [3], η ιδιωτική αναπαραγωγή πρέπει να πραγματοποιείται από τον ίδιο το χρήστη. Κατά συνέπεια, η αναπαραγωγή που γίνεται με μεσολάβηση τρίτου προσώπου δεν νοείται ως ιδιωτική και δεν καλύπτεται από την εξαίρεση του άρθρου 18 § 1.
Υπό το φως της κρατούσας ερμηνείας, μια «εξ αποστάσεως» ιδιωτική αναπαραγωγή, δεν θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι καλύπτεται από τη διάταξη του άρθρου 18 § 1, ακόμα και αν πληρούνται και οι λοιπές προϋποθέσεις του εν λόγω άρθρου (έργο νομίμως δημοσιευθέν και αναπαραγωγή που δεν εμποδίζει την κανονική εκμετάλλευση του έργου ούτε βλάπτει τα νόμιμα συμφέροντα των δημιουργών-πράγμα που συνεπάγεται συνήθως την αναπαραγωγή μέρους μόνο του έργου). Διότι, όχι μόνο μεσολαβεί παρένθετο πρόσωπο για τη διενέργειά της (κάποιος υπάλληλος της βιβλιοθήκης), αλλά διενεργείται και πράξη διάθεσης του αναπαραχθέντος τμήματος έργου (αποστολή του αναπαραχθέντος έργου, μέσω email ή μέσω φαξ), η οποία δεν περιλαμβάνεται ούτως ή άλλως στον κανόνα του άρθρου 18 § 1 Ν. 2121/1993.
Η απάντηση δεν θα διαφοροποιούνταν σε περίπτωση επίκλησης των έκτακτων δυσχερειών που προξένησε η πανδημία στην πρόσβαση στη γνώση και την πληροφορία μέσω των βιβλιοθηκών, δεδομένου ότι «δίκαιο ανάγκης» στην πνευματική ιδιοκτησία δεν υφίσταται.
Έτσι, νομιμοποιητική διέξοδο υπέρ του ανωτέρω δείγματος ανακοινωθείσας πρακτικής βιβλιοθηκών θα παρέχει μόνο μία διασταλτική ερμηνεία της μη κρατούσας θέσης, δυνάμει της οποίας η παραγγελία και λήψη του αναπαραχθέντος (τμήματος) έργου, δεν θα προϋποθέτει απαραιτήτως φυσική παρουσία ή εγγύτητα του χρήστη σε κανένα στάδιο της διενέργειάς της, εφόσον πραγματοποιείται με σκοπό την ιδιωτική χρήση εκ μέρους του χρήστη (παρένθετη και απομακρυσμένη ιδιωτική αναπαραγωγή). Σε αυτή την περίπτωση πάντως, θα απαιτείται η μετέπειτα ολοσχερής διαγραφή οποιουδήποτε αντιγράφου δημιουργείται από τη βιβλιοθήκη κατά τη διαδικασία ικανοποίησης του αιτήματος του χρήστη.
Όμως αυτή η ερμηνεία θα αντίκειται πιθανώς στην αρχή της συσταλτικής ερμηνείας των εξαιρέσεων που διέπει το σύστημά μας και η εφαρμογή της εξαίρεσης ιδιωτικής αναπαραγωγής στην ανωτέρω περίπτωση δεν θα διέλθει με ευκολία τη βάσανο του τέστ των τριών σταδίων του άρθρου 28Γ Ν. 2121/1993.
Το μέλλον: Εξ αποστάσεως ικανοποίηση πληροφοριακών αναγκών βάσει συμφωνιών με προνομιακούς όρους.
Προς τη διέξοδο της διασταλτικής ερμηνείας των εξαιρέσεων φαίνεται μάλλον να κατευθύνεται και η Διεθνής Ένωση Κοινοπραξιών Βιβλιοθηκών η οποία, με ανακοίνωσή της ενόψει της πανδημίας, ζητά από τους εκδότες «να επιτρέπουν στο μέγιστο βαθμό τις εξαιρέσεις για τα πνευματικά δικαιώματα, ακόμη και αν αυτό δεν επιτρέπεται βάσει συμβολαίου, για να μπορούν τα Ιδρύματα να συνεχίζουν την εκπαιδευτική αποστολή τους και εξ αποστάσεως» [4].
Πάντως, ο πλέον ασφαλής από νομικής απόψεως τρόπος για την εξ αποστάσεως ικανοποίηση των πληροφοριακών αναγκών των χρηστών υπό το ισχύον πλαίσιο πνευματικής ιδιοκτησίας, είναι η υπογραφή συμφωνιών μεταξύ δικαιούχων (κυρίως εκδοτών ή του αρμόδιου ΟΣΔ) και βιβλιοθηκών, δυνάμει των οποίων θα καλύπτεται ρητώς η ανωτέρω δυνατότητα αποστολής αναπαραχθέντων τμημάτων έργων από τις βιβλιοθήκες προς τους χρήστες για ιδιωτική τους χρήση.
Δεν είναι βέβαιο ότι τέτοιου είδους συμφωνίες θα επιτευχθούν σύντομα. Εντούτοις, είναι αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι, με αφορμή την πανδημία, αναδείχθηκε (ή, καλύτερα, κατέστη σε όλους εμφανής) η σημασία των βιβλιοθηκών ως οργανισμών που προωθούν την πρόσβαση στην πληροφορία και τη γνώση και υποστηρίζουν τη διδασκαλία και την έρευνα, ιδίως στο Ακαδημαϊκό περιβάλλον.
Ο θεμελιώδης αυτός ρόλος τους θα πρέπει να ληφθεί δεόντως υπόψιν στο πλαίσιο επιδίωξης συμφωνιών με τους δικαιούχους, με σκοπό τη διαμόρφωση προνομιακών αμοιβολογίων για παροχή απομακρυσμένης ικανοποίησης πληροφοριακών αναγκών των χρηστών (σε συνδυασμό με τη διασφάλιση της απομακρυσμένης πρόσβασης των χρηστών σε συνδρομητικές βάσεις δεδομένων που διαθέτει η βιβλιοθήκη).
Η νόμιμη εξ αποστάσεως πρόσβαση των χρηστών στους πληροφοριακούς πόρους των βιβλιοθηκών με εφάμιλλους όρους ποιότητας και έκτασης σε σχέση με τη δια ζώσης πρόσβαση, ακόμα και σε περιόδους «καραντίνας», αποτελεί μείζον διακύβευμα, ιδίως αν λάβει κανείς υπόψιν ότι η εξ αποστάσεως ακαδημαϊκή λειτουργία αναμένεται να ενταθεί και ενδεχομένως σε μεγάλο βαθμό να παγιωθεί.
*Ο Δρ. Θεόδωρος Χίου είναι Δικηγόρος Πνευματικών δικαιωμάτων, Ψηφιακών Τεχνολογιών και Καινοτομίας (Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.), εκλεγμένος Μεταδιδακτορικός Ερευνητής στη Νομική Σχολή Αθηνών (τομέας Αστικού Δικαίου) και Διδάσκων στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής, Τμήμα Βιβλιοθηκονομίας, Αρχειονομίας και Συστημάτων Πληροφόρησης.
Υποσημειώσεις.
[1] ΚΥΑ υπ’ αρ. Δ1α/ΓΠ.οικ. 16838/2020 (ΦΕΚ Β' 783/10-03-2020) με τίτλο: Επιβολή του μέτρου της προσωρινής απαγόρευσης λειτουργίας των βρεφονηπιακών και παιδικών σταθμών, νηπιαγωγείων, σχολικών μονάδων, ανωτάτων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, κέντρων ξένων γλωσσών, φροντιστηρίων και πάσης φύσεως εκπαιδευτικών δομών, φορέων και ιδρυμάτων, δημοσίων και ιδιωτικών, κάθε τύπου και βαθμού της χώρας για το χρονικό διάστημα από 11.3.2020 έως και 24.3.2020, η οποία αντικαταστάθηκε από την Κοινή Υπουργική Απόφαση ΔΙα/ΓΠ.οικ. 20021/2020 (ΦΕΚ 956/Β/21-3-2020) με ισχύ από 21.3.2020 έως και 10.4.2020 και παρατάθηκε με την Δ1α/ΓΠ.οικ. 24343/10.4.2020, έως και τις 10.5.2020 και προσφάτως με την υπ’ αριθμ. Δ1α/ΓΠ.οικ. 28237 (ΦΕΚ B’ 1699/05.05.2020) έως 31.05.2020.
[2] Μ.-Θ. Μαρίνος, Πνευματική Ιδιοκτησία, Εκδ. Σάκκουλας, 2004, σελ. 223⸱ ο ίδιος, «Μερικές παρατηρήσεις για τη θέση των παραδοσιακών δημόσιων βιβλιοθηκών και των δημόσιων ψηφιακών βιβλιοθηκών στο σύστημα του ν. 2121/1993», ΕλλΔνη 1998, σελ. 1483 επ. και ιδίως σελ. 1487⸱ με επιφυλάξεις Α. Παπαδοπούλου, «Η φωτοτυπική αναπαραγωγή από βιβλιοθήκες και προβλήματα πνευματικής ιδιοκτησίας», ΔΕΕ, 2006, σελ. 345⸱ με λιγότερες επιφυλάξεις Κ. Χριστοδούλου, Πνευματική Ιδιοκτησία, Νομική Βιβλιοθήκη, 2018, σελ. 156.
[3] Δ. Καλλινίκου, Πνευματική Ιδιοκτησία και Βιβλιοθήκες, 2007, σελ. 70⸱ Γ.-Α. Ζάννος, Άρθρο 18 σε Λ. Κοτσίρης, Ε. Σταματούδη (επιμ.), Νόμος για την Πνευματική Ιδιοκτησία. Κατ’ άρθρον ερμηνεία, Εκδόσεις Σάκκουλα Αθήνα Θεσαλονίκη, 2009, σελ. 478 ⸱ Α. Μάνθος, Πνευματική Ιδιοκτησία, Νομική Βιβλιοθήκη 2015, σελ. 221⸱ Εισ. Έκθεση Ν. 2121/1993, σελ. 4: «[…] τάσσεται η προϋπόθεση ότι η αναπαραγωγή πρέπει να γίνεται από τον ίδιο το χρήστη.»
[4] https://www.heal-link.gr/%CF%88%CE%AE%CF%86%CE%B9%CF%83%CE%BC%CE%B1-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CE%B4%CE%B9%CE%B5%CE%B8%CE%BD%CE%BF%CF%8D%CF%82-%CE%AD%CE%BD%CF%89%CF%83%CE%B7%CF%82-%CE%BA%CE%BF%CE%B9%CE%BD%CE%BF%CF%80%CF%81%CE%B1/
Photo credits: Background vector created by katemangostar - www.freepik.com
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ:
ΑΝΑΣΤΟΛΗ ΣΥΝΕΔΡΙΑΣΕΩΝ ΚΑΙ ΑΝΑΒΟΛΗ ΔΙΚΑΣΙΜΩΝ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΣΗΜΑΤΩΝ ΑΠΡΙΛΙΟΥ-ΜΑΪΟΥ ΛΟΓΩ COVID-19 ...
ΑΝΑΣΤΟΛΗ ΠΡΟΘΕΣΜΙΩΝ ΣΤΟΝ ΟΒΙ ΛΟΓΩ COVID-19 ...
ΗΜΕΡΙΔΑ: ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ, ΑΡΧΕΙΑ ΚΑΙ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ
ΗΜΕΡΙΔΑ: ΑΡΧΕΙΑ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΩΝ - ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ
H αφίσα του WIPO για την Παγκόσμια Ημέρα Διανοητικής Ιδιοκτησίας 2019
Γράφει ο Θεόδωρος Χίου*
Η 26η Απριλίου κάθε έτους έχει καθιερωθεί διεθνώς ως η Παγκόσμια Ημέρα Διανοητικής Ιδιοκτησίας. Η ημέρα αυτή αποσκοπεί στην ευαισθητοποίηση του κοινού για τη χρησιμότητα και τη συμβολή της πνευματικής ιδιοκτησίας, των ευρεσιτεχνιών (πατέντες), των σημάτων και των σχεδίων στην καθημερινή ζωή. Παράλληλα υπενθυμίζει τη σημασία προστασίας της δημιουργικότητας και της καινοτομίας αλλά και την ανάγκη σεβασμού των δικαιωμάτων που αναγνωρίζονται από το δίκαιο διανοητικής ιδιοκτησίας στους δημιουργούς, εφευρέτες, ερευνητές και λοιπούς καινοτόμους φορείς ως αντάλλαγμα για την προσφορά τους στην ολότητα.
Για το 2019, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Διανοητικής Ιδιοκτησίας επέλεξε να αφιερώσει την ημέρα στον κόσμο του αθλητισμού και τα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας που συνδέονται με αυτόν, υπό τον τίτλο εκστρατείας: Reach for Gold: IP and Sports.
Στο πλαίσιο του εορτασμού της ημέρας αυτής διοργανώθηκε από την ΕΣΗΜΕΤ ομώνυμη διμερής επιστημονική συνάντηση στη Θεσσαλονίκη, στις 23 και 24 Απριλίου 2019, η οποία τέθηκε υπό την αιγίδα του ΟΠΙ, μεταξύ άλλων φορέων.
Ο όρος «Διανοητική Ιδιοκτησία» και η ένταξή του στην ελληνική έννομη τάξη.
Ο εορτασμός της 26ης Απριλίου υπενθυμίζει την ανάγκη συστηματικής ενοποίησης του κλάδου στην Ελλάδα, τόσο σε επίπεδο νομοθετικής κωδικοποίησης, όσο, κυρίως, σε επίπεδο φορέων και πολιτικών. Πράγματι, ο όρος «Διανοητική Ιδιοκτησία», ο οποίος υπενθυμίζουμε έχει καθιερωθεί νομοθετικά στη χώρα μας με τη διάταξη του άρθρου 8 παρ. 18 του Ν. 2557/1997, προτάσσει την οριζόντια -αλλά όχι ισοπεδωτική- προσέγγιση της πνευματικής και βιομηχανικής ιδιοκτησίας. Εντούτοις, σε αντίθεση με τους ευρύτατα αναγνωρίσιμους όρους της πνευματικής και βιομηχανικής ιδιοκτησίας, η εμπαίδωση του όρου «διανοητική ιδιοκτησία» στην ελληνική έννομη τάξη είναι ακόμα και σήμερα αρκετά περιορισμένη. Επίσης, η ως επί το πλείστον διακριτή προσέγγιση των επιμέρους άυλων αγαθών στη θεωρία, η απουσία ενιαίας προσέγγισης του κλάδου στη νομική εκπαίδευση (με εξαίρεση ίσως το μάθημα «Εμπορικό Δίκαιο – Δίκαιο Διανοητικής Ιδιοκτησίας» της νομικής σχολής του ΑΠΘ) και η τριχοτόμηση των αρμόδιων φορέων σε διοικητικό επίπεδο, μεταξύ άλλων, μαρτυρούν έναν μάλλον κατακερματισμένο κλάδο.
Από το «ΕΣυΔΙ» στο «ΕΣυΒΙ».
Βεβαίως, ήδη από πέρυσι παρατηρείται μία τάση αναβάθμισης της οριζόντιας αντιμετώπισης του δικαίου διανοητικής ιδιοκτησίας, ιδίως σε επίπεδο πολιτικών και φορέων. Εντούτοις, οι προσδοκίες για οριζόντια προσέγγιση ματαιώθηκαν μερικώς πρόσφατα.
Ειδικότερα, η εκ μέρους του ΟΒΙ πρωτοβουλία για τη θεσμοθέτηση Εθνικού Συμβουλίου για τη Διανοητική Ιδιοκτησία (ΟΒΙ, εμπορικά σήματα, ΟΠΙ, ΓΕ, φυτικές ποικιλίες) εγκαταλείφθηκε στο πλαίσιο της νομοθετικής διαδικασίας εντός της Βουλής, προς όφελος της δημιουργίας ενός φορέα συντονισμού που καλύπτει μόνον το χώρο της Βιομηχανικής Ιδιοκτησίας.
Πράγματι, ενώ η αρχική εκδοχή του σχετικού σχεδίου νόμου του Υπουργείου Οικονομίας και Ανάπτυξης (ημ. κατάθεσης: 7/3/2019) προέβλεπε τη δημιουργία Εθνικού Συμβουλίου Διανοητικής Ιδιοκτησίας (ΕΣυΔΙ), ο ψηφισθείς Ν. 4605/2019 (ΦΕΚ Α' 52.1.4.2019) προβλέπει (μεταξύ πολλών άλλων ρυθμίσεων: βλ. εδώ και εδώ) Κεφάλαιο με τίτλο «ΡΥΘΜΙΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΝΟΗΤΙΚΗ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ» (άρθρα 2-8), με τις ρυθμίσεις του οποίου συστήνεται Εθνικό Συμβούλιο Βιομηχανικής Ιδιοκτησίας (ΕΣυΒΙ) και εισάγονται (καινοτόμες) μεταβολές στη νομοθεσία περί ευρεσιτεχνιών (Ν. 1733/1987).
Το ΕΣυΒΙ.
Σύμφωνα με το άρθρο 2 του ν. 4605/2019 το Εθνικό Συμβούλιο Βιομηχανικής Ιδιοκτησίας (ΕΣυΒι) αποτελεί φορέα του Υπουργείου Οικονομίας και Ανάπτυξης στο οποίο συμμετέχουν ως μέλη
α) ο Γενικός Γραμματέας Βιομηχανίας, β) ο Γενικός Γραμματέας Εμπορίου και Προστασίας Καταναλωτή, γ) ο Γενικός Γραμματέας Έρευνας και Τεχνολογίας, δ) ο Γενικός Γραμματέας Περιβάλλοντος και Ενέργειας, ε) ο Γενικός Γραμματέας του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, στ) ο Ειδικός Γραμματέας του Σώματος Δίωξης Οικονομικού Εγκλήματος (ΣΔΟΕ), ζ) ο Πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου του Οργανισμού Βιομηχανικής Ιδιοκτησίας και ο Γενικός Διευθυντής του Οργανισμού Βιομηχανικής Ιδιοκτησίας.
Το ΕΣυΒι είναι όργανο συντονιστικό και έχει ως έργο:
α) την καταγραφή των πρωτοβουλιών και δράσεων των Υπουργείων και εποπτευόμενων φορέων που είναι αρμόδιοι για τη ρύθμιση, την εποπτεία, την προώθηση και την προστασία της βιομηχανικής ιδιοκτησίας στην Ελλάδα,
β) τη χάραξη μίας ολοκληρωμένης στρατηγικής για τη βιομηχανική ιδιοκτησία στην Ελλάδα,
γ) τον συντονισμό των δράσεων και πρωτοβουλιών των αρμοδίων Υπουργείων και φορέων σύμφωνα με την ανωτέρω στρατηγική,
δ) την επεξεργασία προτάσεων για την εφαρμογή ενωσιακών και διεθνών ρυθμίσεων, δράσεων, πολιτικών και προτύπων και την υιοθέτηση σχετικών βελτίστων πρακτικών,
ε) την επεξεργασία προτάσεων για δράσεις ενημέρωσης του κοινού για τη βιομηχανική ιδιοκτησία,
στ) την παρακολούθηση και καταγραφή των οικονομικών και κοινωνικών συνεπειών των ρυθμίσεων βιοχανικής ιδιοκτησίας στην Ελλάδα, ιδίως με τη δημιουργία σχετικών δεικτών.
Η χαμένη ευκαιρία.
Η σύσταση του ανωτέρω συντονιστικού φορέα αποτιμάται ως θετική εξέλιξη προς τη μείωση του διοικητικού κατακερματισμού του κλάδου της Βιομηχανικής Ιδιοκτησίας. Όμως, η μη συμπερίληψη του αρμόδιου φορέα για την Πνευματική Ιδιοκτησία (ΟΠΙ) στο νεότευκτο Συμβούλιο καθιστά ανολοκλήρωτη την προσπάθεια για θεμελίωση και εμπέδωση ενός συστηματικά ενοποιημένου κλάδου Διανοητικής Ιδιοκτησίας στην Ελλάδα.
Αντί για ημέρα υπενθύμισης μιας χαμένης ευκαιρίας, ας εκλάβουμε την Παγκόσμια Ημέρα Διανοητικής Ιδιοκτησίας 2019 ως υπενθύμιση σκέψης και δράσης, προς την εκπλήρωση του οράματος που ο Καθηγητής Γ. Κουμάντος εξέφραζε ήδη πριν είκοσι πέντε χρόνια, ευχόμενοι την μη εγκατάλειψη των πρωτοβουλιών για θεσμικό συντονισμό, διαμόρφωση και εφαρμογή συγκροτημένων πολιτικών διανοητικής ιδιοκτησίας στην Ελλάδα.
* Ο Δρ Θεόδωρος Χίου είναι Δικηγόρος Διανοητικής Ιδιοκτησίας, Ψηφιακών Τεχνολογιών και Καινοτομίας (Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.). Eίναι εκλεγμένος Μεταδιδακτορικός Ερευνητής στη Νομική Σχολή Αθηνών και Διδάσκων στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ:
Γράφει ο Θεόδωρος Χίου*
Η 26η Απριλίου κάθε έτους έχει καθιερωθεί διεθνώς ως η Παγκόσμια Ημέρα Διανοητικής Ιδιοκτησίας. Η ημέρα αυτή αποσκοπεί στην ευαισθητοποίηση του κοινού για τη χρησιμότητα και τη συμβολή της πνευματικής ιδιοκτησίας, των ευρεσιτεχνιών (πατέντες), των σημάτων και των σχεδίων στην καθημερινή ζωή. Παράλληλα υπενθυμίζει τη σημασία προστασίας της δημιουργικότητας και της καινοτομίας αλλά και την ανάγκη σεβασμού των δικαιωμάτων που αναγνωρίζονται από το δίκαιο διανοητικής ιδιοκτησίας στους δημιουργούς, εφευρέτες, ερευνητές και λοιπούς καινοτόμους φορείς ως αντάλλαγμα για την προσφορά τους στην ολότητα.
Για το 2020, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Διανοητικής Ιδιοκτησίας (WIPO) επέλεξε να αφιερώσει την ημέρα στην καινοτομία γύρω από την πράσινη ενέργεια και τα δικαιώματα ΔΙ που την στηρίζουν, με τίτλο καμπάνιας «Innovate for a Green Future».
Στην Ελλάδα, ο Οργανισμός Πνευματικής Ιδιοκτησίας (ΟΠΙ) συμμετέχει στον εορτασμό με την καμπάνια «Μένουμε σπίτι, απολαμβάνουμε νόμιμο περιεχόμενο» και την προβολή της δημιουργίας του ιστότοπου enjoylegal.gr, ο οποίος αντικαθιστά τον παλαιότερο TheLegalBay.gr, και έχει ως σκοπό την ενημέρωση του κοινού για τις διαδικτυακές πλατφόρμες που διαθέτουν νόμιμα προστατευόμενο περιεχόμενο στην Ελλάδα.
Ο πειρασμός να αναφερθώ στην ανάγκη εμπέδωσης της συστηματικής ενότητας του κλάδου στην Ελλάδα -όπως κάνω εδώ και περίπου μία πενταετία από αυτή τη στήλη αλλά και σε παλαιότερη μελέτη μου- ήταν μεγάλος και προφανής και μου τον υπενθύμισε το ημερολόγιό μου (βλ. φωτογραφία άρθρου).
Προτίμησα όμως αντ’ αυτού, να εκλάβω την ημέρα ως την «Πρωτοχρονιά» της Διανοητικής Ιδιοκτησίας, προβαίνοντας κατά το σύνηθες συμβαίνον, σε μια ανασκόπηση των σημαντικότερων εξελίξεων στον κλάδο της διανοητικής ιδιοκτησίας στην Ελλάδα του χρόνου που πέρασε και έχοντας το βλέμμα στις επικείμενες εξελίξεις του χρόνου που έρχεται.
ΟΙ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ:
(1) Νέος ΟΣΔ: ΕΔΕΜ
Συστάθηκε τον Ιούνιο του 2019 νέος Οργανισμός Συλλογικής Διαχείρισης πνευματικών δικαιωμάτων στο χώρο των μουσικών έργων με την επωνυμία ΕΝΩΣΗ ΔΙΚΑΙΟΥΧΩΝ ΕΡΓΩΝ ΜΟΥΣΙΚΗΣ - ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΣΥΛΛΟΓΙΚΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ - ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΣ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΕΝΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ με διακριτικό τίτλο «ΕΝΩΣΗ ΔΙΚΑΙΟΥΧΩΝ ΕΔΕΜ». Η ΕΔΕΜ θα αποτελέσει τον διάδοχο ΟΣΔ της ΕΥΕΔ, της οποίας η λειτουργία αναμένεται (εκτός απροόπτου) να λήξει στις 7-6-2020. Το ΥΠΠΟΑ έδωσε άδεια λειτουργίας στην ΕΔΕΜ στις 7 Φεβρουαρίου 2020, δηλαδή περίπου 8 μήνες μετά τη σύσταση του Οργανισμού.
(2) Πρώτη εγχώρια ΑΟΔ στο χώρο της μουσικής.
Γνωστοποιήθηκε η δραστηριοποίηση της πρώτης εγχώριας ΑΟΔ στον τομέα της μουσικής με το διακριτικό τίτλο «ΙP HUB». Το γεγονός αυτό προκάλεσε έντονες αντιδράσεις, μεταξύ των οποίων καταγράφηκε προσφυγή της Αυτοδιαχείρισης στο ΣτΕ κατά της διαπιστωτικής πράξης της Υπουργού με την οποία καθίσταται δυνατή η δραστηριοποίηση της ΑΟΔ IP Hub, με επικουρική σώρευση αιτημάτων αντισυνταγματικότητας των σχετικών διατάξεων του Ν. 4481/2017 (Πηγή). Δεν έχουμε πληροφορίες σχετικά με την ετυμηγορία του δικαστηρίου
(3) Νομοπαρασκευαστική Επιτροπή για τη νομοθεσία της Πνευματικής Ιδιοκτησίας και νέα εξαίρεση για εντυποανάπηρους.
Με απόφαση της Υπουργού Πολιτισμού το Σεπτέμβριο του 2019 συστάθηκε Νομοπαρασκευαστική Επιτροπή με αντικείμενο την επικαιροποίηση της νομοθεσίας της πνευματικής ιδιοκτησίας, και ειδικότερα: (α) τη ρύθμιση του δικαιώματος του δημόσιου δανεισμού (εκκρεμεί ακόμη σχετικό πδ του άρθρου 54 παρ. 3 β) ν. 4481/2017), (β) την ενσωμάτωση των Οδηγιών 2019/790 (δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας και τα συγγενικά δικαιώματα στην ψηφιακή ενιαία αγορά) και 2019/789 (άσκηση των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας και των συγγενικών δικαιωμάτων που ισχύουν για ορισμένες επιγραμμικές μεταδόσεις ραδιοτηλεοπτικών οργανισμών και αναμεταδόσεις τηλεοπτικών και ραδιοφωνικών προγραμμάτων) και (γ) τη ρύθμιση λοιπών ζητημάτων του Ν. 2121/1993 και του Ν. 4481/2017.
Το πρώτο έργο που παρέδωσε η Επιτροπή είναι το νομοσχέδιο Ενσωμάτωσης της Οδηγίας (ΕΕ) 2017/1564, το οποίο ψηφίστηκε ως Ν. 4672/2020 πρόσφατα (4 Μαρτίου 2020) και με το οποίο εισάγεται νέο άρθρο 28 Α στον ν. 2121/1993, με περιεχόμενο μία εκτενέστερη εξαίρεση προς όφελος εντυποαναπήρων και ατόμων με άλλες αναπηρίες.
Σημειώνεται ότι η απόφαση συγκρότησης της Επιτροπής προκάλεσε αντιδράσεις εκ μέρους του απελθόντος ΔΣ (αντικαταστάθηκε τον Οκτώβριο του 2019) και (τρέχουσας- από Ιούνιο 2019) Διεύθυνσης του ΟΠΙ.
Προσφάτως δε (Απρίλιος 2020), ο ΟΠΙ έκανε ανοιχτό κάλεσμα για υποβολή απόψεων "στο πλαίσιο προετοιμασίας ενσωμάτωσης" των ευρωπαϊκών οδηγιών 2019/790 και 2019/789 στην εσωτερική έννομη τάξη.
(4) Έναρξη λειτουργίας Ακαδημίας Βιομηχανικής Ιδιοκτησίας.
Στις 10 Σεπτεμβρίου 2019 πραγματοποιήθηκε η εναρκτήρια εκδήλωση για την Ελληνική Ακαδημία Βιομηχανικής Ιδιοκτησίας. Η ίδρυση της Ελληνικής Ακαδημίας Βιομηχανικής Ιδιοκτησίας προβλέφθηκε με το Προεδρικό Διάταγμα 31/2019, ΦΕΚ 56/Α/5-04-2019 και έχει ως σκοπό, μεταξύ άλλων, την ανάπτυξη ενός εθνικού συστήματος εκπαίδευσης, κατάρτισης και πιστοποίησης στον τομέα της βιομηχανικής ιδιοκτησίας που θα οδηγεί στην απόκτηση του τίτλου του πιστοποιημένου συμβούλου ευρεσιτεχνίας (patent attorney). Η εκκίνηση του προγράμματος μαθημάτων της Ακαδημίας αναμένετο εντός του τελευταίου τριμήνου του 2019 αλλά, δεν έχει ανακοινωθεί ακόμη…
Η πιο πρόσφατη εξέλιξη γύρω από την ΕΑΒΙ πραγματοποιήθηκε τον Μάρτιο του 2020, με την αντικατάσταση του Πρ. Τσιαβού από τον κ. Ι. Κατσογιάννη στη θέση του προέδρου του ΔΣ της Ακαδημίας.
(5) Νέος Νόμος Σημάτων.
Με τον Νόμο 4679/2020 (ΦΕΚ Α’ 71/20/3/2020) εισάγεται νέος Νόμος Σημάτων, ο οποίος μεταφέρει (με καθυστέρηση) στο εθνικό δίκαιο την Οδηγία 2015/2436/ΕΕ και καταργεί τα άρθρα 121 έως 182 του ν. 4072/2012 (άρθρο 89 § 1 Ν. 4679/2020). Σημειώνεται ότι το μεγαλύτερο μέρος των διατάξεων εφαρμόζονται με αναδρομική ισχύ από τις 14 Ιανουαρίου 2019. Για τις κυριότερες μεταβολές, δείτε, μεταξύ περισσότερων, μία σταχυολόγηση που δημοσίευσα εδώ.
(6) Covid-19 και «καραντίνα».
H τρέχουσα πανδημία και τα μέτρα που έχουν ληφθεί για την αντιμετώπισή της παγκοσμίως, αλλά και στη χώρα μας, επηρέασαν (ιδίως με την από 20.03.2020 Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου), μεταξύ άλλων, και τη λειτουργία του ΟΒΙ και των Υπηρεσιών του Γραφείου Σημάτων.
Έτσι, ανακοινώθηκε η αναστολή από 11.03.2020 και για δύο ημερολογιακούς μήνες, των πάσης φύσεως νομίμων προθεσμιών, που αφορούν την διαδικασία χορήγησης ή καταχώρισης τίτλων Βιομηχανικής Ιδιοκτησίας (ΒΙ) καθώς και η αναβολή και αναστολή των συνεδριάσεων των Τμημάτων της Διοικητικής Επιτροπής Σημάτων για τους μήνες Απρίλιο και Μάιο 2020.
Εξάλλου, η αλληλεπίδραση πανδημίας και διανοητικής ιδιοκτησίας παρουσιάζει και αντίστροφη όψη: η εφαρμογή διατάξεων διανοητικής ιδιοκτησίας και οι συμφωνίες με δικαιούχους καθορίζουν τις δυνατότητες πρόσβασης και χρήσης σε προστατευόμενο υλικό, όπως υλικό βιβλιοθηκών κατά τη διάρκεια της αναστολής λειτουργίας των χώρων τους, αλλά και την τρισδιάστατη εκτύπωση μασκών και άλλου υγειονομικού υλικού, μεταξύ άλλων. Ως προς την τελευταία, η πρωτοβουλία του ΟΒΙ για τη νομοθετική θέσπιση της δημόσιας προσφοράς αδειών εκμετάλλευσης διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας, με ή χωρίς αποζημίωση, και της δημιουργίας αντίστοιχου μητρώου ανοιχτών αδειών θα μπορούσε ενδεχομένως να διευκολύνει την αναπαραγωγή υλικού που προστατεύεται από Διπλώματα Ευρεσιτεχνίας, εντούτοις ο μηχανισμός είναι ανενεργός καθότι εκκρεμεί η έκδοση σχετικής υπουργικής απόφασης, όπως ανέφερα και σε πρόσφατή συνέντευξη.
***
Είναι βέβαιο ότι μέχρι τον επόμενο εορτασμό θα μεσολαβήσουν και άλλες –λιγότερο ή περισσότερο σημαντικές- εξελίξεις: η μεταφορά των Οδηγιών 2019/790 και 2019/789 θα έχει προχωρήσει (καταληκτική ημερομηνία μεταφοράς είναι η 7η Ιουνίου 2021), το τοπίο της συλλογικής διαχείρισης μουσικών έργων θα έχει αναμορφωθεί, με προβλέψιμη μεταβολή τη λήξη του ειδικού καθεστώτος έκτακτης συλλογικής διαχείρισης από την ΕΥΕΔ, ίσως να εκκινήσει τη λειτουργία και η ΕΑΒΙ. Ανεξαρτήτως πάντως εξελίξεων, ευχόμαστε ο φετινός εορτασμός υπό καθεστώς πανδημίας να είναι ο πρώτος και ο τελευταίος.
*Ο Θεόδωρος Χίου είναι Δικηγόρος Πνευματικών δικαιωμάτων, Ψηφιακών Τεχνολογιών και Καινοτομίας (Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.), εκλεγμένος Μεταδιδακτορικός Ερευνητής στη Νομική Σχολή Αθηνών (τομέας Αστικού Δικαίου) και Διδάσκων στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ:
Γράφει ο Θεόδωρος Χίου*
Πέρασε ήδη ένας χρόνος από τη θέση σε εφαρμογή του Κανονισμού 1128/2017 για τη διασυνοριακή φορητότητα των υπηρεσιών επιγραμμικού περιεχομένου στην εσωτερική αγορά. Υπενθυμίζεται ότι δυνάμει του εν λόγω Κανονισμού επιβάλλεται άρση γεωαποκλεισμού (geoblocking) και υποχρεωτική διαθεσιμότητα (φορητότητα) των επί πληρωμή υπηρεσιών (συνδρομητικού) online περιεχομένου (πχ. υπηρεσιών όπως το Spotify, το Νetflix, αθλητικά προγράμματα κλπ) στο πλαίσιο προσωρινών διασυνοριακών μετακινήσεων των συνδρομητών τους εντός της ΕΕ, ακόμα και ελλείψει εκκαθάρισης πνευματικών δικαιωμάτων για το έτερο έδαφος.
Πρόσφατα δημοσιεύτηκε η δημοσκόπηση του Ευρωβαρόμετρου (Flash Eurobarometer 477a, Accessing content online and cross-border portability of online content services, April 2019, διαθέσιμο στο: http://ec.europa.eu/commfrontoffice/publicopinion/index.cfm/ResultDoc/download/DocumentKy/85737), η οποία προσφέρει στοιχεία σχετικά με τον πρώτο χρόνο εφαρμογής του Κανονισμού.
Ως γνωστόν, το μουσικό περιεχόμενο αποτελεί το δημοφιλέστερο είδος προστατευόμενου περιεχομένου που καθίσταται προσβάσιμο διαδικτυακά σε επίπεδο ΕΕ, με το 59% των ερωτηθέντων να δηλώνουν ότι απέκτησαν πρόσβαση τον περασμένο χρόνο μέσω streaming ή downloading:
Παρακάτω, θα εστιάσουμε στα στοιχεία που αφορούν την Ελλάδα και αναφέρονται στην πρόσβαση και φορητότητα σε υπηρεσίες μουσικού περιεχομένου (δείγμα 1004 ατόμων).
Ι. Διαδικτυακή πρόσβαση σε μουσικό περιεχόμενο.
Το 60% των ερωτηθέντων δήλωσαν ότι χρησιμοποίησαν διαδικτυακές υπηρεσίες για πρόσβαση σε μουσικό περιεχόμενο κατά το περασμένο έτος:
Εντούτοις, σε σύγκριση με τα αντίστοιχα στοιχεία του 2015 και με μεγάλη απόκλιση σε σχέση με την Ευρωπαϊκή τάση, στην Ελλάδα παρουσιάζεται συνολική πτώση 13% της θετικής απάντησης σε σχέση με τη διαδικτυακή πρόσβαση σε μουσικό περιεχόμενο (total regularly και total occasionally) και 13% άνοδος της αρνητικής απάντησης (never):
Περαιτέρω, κατά συντριπτική πλειοψηφία, η πρόσβαση σε μουσικό περιεχόμενο αναφέρεται σε δωρεάν υπηρεσίες και χωρίς υποχρέωση εγγραφής (81%) ενώ μόνο το 5% (το χαμηλότερο της ΕΕ) δήλωσε ότι πλήρωσε συνδρομή για διαδικτυακή πρόσβαση σε μουσικό περιεχόμενο (το αντίστοιχο ποσοστό για οπτικοακουστικά έργα, σειρές, ταινίες κλπ. είναι 21%):
ΙΙ. Φορητότητα επιγραμμικού μουσικού περιεχομένου.
Σε αρκετά υψηλό ποσοστό (58%-υψηλότερο από τον Ευρωπαϊκό μέσο όρο) οι ερωτηθέντες από την Ελλάδα γνωρίζουν την ύπαρξη του δικαιώματος διαδικτυακής φορητότητας των επί πληρωμή επιγραμμικών υπηρεσιών, δυνάμει του Κανονισμού φορητότητας:
Εντούτοις, μόνο το 28% δήλωσε ότι έκανε χρήση (μία ή περισσότερες φορές) της συνδρομής του στο πλαίσιο διασυνοριακής μετακίνησης. Διότι, το 54% δήλωσε ότι δεν πραγματοποίησε μετακίνηση εντός της ΕΕ από τον περασμένο Απρίλιο. Αξίζει να σημειωθεί ότι το εν λόγω ποσοστό είναι το υψηλότερο στην ΕΕ:
Τέλος, το 49% των ερωτηθέντων δήλωσε ότι η δυνατότητα ανεμπόδιστης διασυνοριακής πρόσβασης συνιστά σημαντική παράμετρο για την αγορά συνδρομής σε υπηρεσία επιγραμμικού περιεχομένου:
Από τα ανωτέρω στοιχεία που αφορούν την Ελλάδα, φαίνεται ότι ενώ η φορητότητα επιγραμμικού (μουσικού) περιεχομένου είναι σημαντικός παράγοντας για την εμπορευσιμότητα μίας (επί πληρωμή) υπηρεσίας, εντούτοις η πλειοψηφία των χρηστών στρέφεται σε δωρεάν υπηρεσίες πρόσβασης σε μουσικό περιεχόμενο ενώ δεν προέβη σε διασυνοριακή μετακίνηση ώστε να μπορέσει να επωφεληθεί της φορητότητας, η οποία όμως δεν θα ήταν, ούτως ή άλλως, υποχρεωτικώς διαθέσιμη για τις δωρεάν υπηρεσίες.
Συνεπώς, φαίνεται να επιβεβαιώνεται η διαπίστωση ότι η συνολική επίδραση που αναμένεται να έχει ο Κανονισμός στη διασυνοριακή πρόσβαση επιγραμμικών μουσικών υπηρεσιών είναι μάλλον περιορισμένη, διότι, μεταξύ άλλων, συνιστά ένα εργαλείο άρσης των εδαφικών φραγμών για πολύ συγκεκριμένες περιπτώσεις διασυνοριακής μετακίνησης και για μία ειδική κατηγορία χρηστών (τους νόμιμους συνδρομητές επί πληρωμή επιγραμμικών υπηρεσιών) και δεν καλύπτει καταρχήν ένα μεγάλο μέρος χρηστών που καταφεύγουν στις δωρεάν υπηρεσίες ακρόασης (οι οποίες δεν υποχρεούνται καταρχήν σε διασυνοριακή φορητότητα).
Αναλυτικότερη παρουσίαση και επισκόπηση του Κανονισμού 1128/2017 υπό το πρίσμα του επιγραμμικού μουσικού περιεχομένου είναι δημοσιευμένη ως προϊόν μεταδιδακτορικής έρευνας υπό μορφή μελέτης:
Θ. Χίου, Διασυνοριακή φορητότητα επιγραμμικών υπηρεσιών μουσικής μετά τον Κανονισμό 1128/2017: προκλήσεις και προοπτικές για την ψηφιακή εκμετάλλευση προστατευόμενων μουσικών έργων, ΧρΙΔ, 10/2018, σελ. 762 επ.
* Ο Δρ Θεόδωρος Χίου είναι Δικηγόρος Διανοητικής Ιδιοκτησίας, Ψηφιακών Τεχνολογιών και Καινοτομίας (Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.). Eίναι εκλεγμένος Μεταδιδακτορικός Ερευνητής στη Νομική Σχολή Αθηνών και Διδάσκων στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ:
ΝΕΟ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΕΜΠΟΡΙΚΩΝ ΑΠΟΡΡΗΤΩΝ (TRADE SECRETS)
Δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ ο Νόμος 4679/2020 (ΦΕΚ Α’ 71/20/3/2020) με τίτλο: Εμπορικά σήματα - ενσωμάτωση της Οδηγίας (ΕΕ) 2015/2436 για την προσέγγιση των νομοθεσιών των κρατών - μελών περί σημάτων και της Οδηγίας 2004/48/ΕΚ σχετικά με την επιβολή των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας και άλλες διατάξεις, ο οποίος συνιστά τον Νέο Εθνικό μας Νόμο περί Σημάτων.
Ο Νόμος μεταφέρει (με καθυστέρηση) στο εθνικό δίκαιο την Οδηγία 2015/2436/ΕΕ και καταργεί τα άρθρα 121 έως 182 του ν. 4072/2012 (άρθρο 89 § 1 Ν. 4679/2020). Σημειώνεται ότι το μεγαλύτερο μέρος των διατάξεων εφαρμόζονται με αναδρομική ισχύ από τις 14 Ιανουαρίου 2019, αποσκοπώντας τη χρονική ευθυγράμμιση με την προθεσμία για ενσωμάτωση που προέβλεπε η Οδηγία (άρθρο 54).
Ο νέος Νόμος, σε αντίθεση με τον προγενέστερο, συνιστά αυτοτελές νομοθέτημα και αποτελείται από συνολικά 90 άρθρα.
Ως προς τις ουσιαστικές καινοτομίες, σταχυολογούμε τις παρακάτω:
Νέα επιτρεπτά είδη σημάτων.
Ο νέος Νόμος εισάγει για πρώτη φορά νομοθετικούς ορισμούς (άρθρο 1) και διευρύνει τα είδη σημάτων που δύνανται να αποτελέσουν αντικείμενο κατάθεσης. Σε αυτά συγκαταλέγονται ρητώς το σήμα θέσης, το σήμα κίνησης, το οπτικοακουστικό και το ολογραμμικό σήμα (άρθρο 2§4 στ. δ’, η-ι) αλλά και κάθε άλλο είδος σήματος το οποίο δύναται να αναπαρίσταται κατά τρόπο που να επιτρέπει στις αρμόδιες αρχές και στο κοινό να προσδιορίζουν με σαφήνεια και ακρίβεια το αντικείμενο προστασίας που παρέχεται στο δικαιούχο του (άρθρο 2§ 2 και 5)
Αυτεπάγγελτη έρευνα για ύπαρξη σχετικού απαραδέκτου.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει η διάταξη του άρθρου 5§5 σύμφωνα με την οποία υπάλληλος της Διεύθυνσης Σημάτων (Ερευνητής –άρ. 1§3 στ. η’) πραγματοποιεί έρευνα για προγενέστερα σήματα τα οποία κατά την κρίση του προσβάλλονται από τη δήλωση της κατάθεσης νέου σήματος, και ενημερώνει σχετικά τους δικαιούχους προκειμένου να ασκήσουν ανακοπή, εφόσον το επιθυμούν.
Τροποποιήσεις στη «δικονομία» ενώπιον της ΔΕΣ.
Εισάγεται αναλυτικότερη ρύθμιση σχετικά με τη διαδικασία ενώπιον της ΔΕΣ (άρθρο 30 § 10) ενώ παρέχεται δυνατότητα παρέμβασης ενώπιον της ΔΕΣ από όποιον έχει έννομο συμφέρον, τουλάχιστον πέντε (5) πλήρεις ημέρες πριν από τη συζήτηση (άρθρο 30 § 12). Επίσης, προβλέπεται η δυνατότητα προσφυγής των μερών σε Διαμεσολάβηση, οποτεδήποτε μετά την κατάθεση ανακοπής, αίτησης έκπτωσης, ακυρότητας και παρέμβασης ενώπιον της ΔΕΣ (άρθρο 31).
Δυνατότητα ανταγωγής ή ανταίτησης ασφαλιστικών μέτρων για έκπτωση ή ακυρότητα σήματος.
Οι δικαιοδοσίες πολιτικών και διοικητικών δικαστηρίων επαναπροσδιορίζονται. Σύμφωνα με το άρθρο 38 § 12 και 47 § 4 στ. γ’, ο εναγόμενος για προσβολή σήματος μπορεί να ασκήσει ανταγωγή με αίτημα την έκπτωση ή την ακυρότητα του σήματος στο οποίο στηρίζεται η αγωγή, κάτι που μέχρι πρότινος ήταν δυνατό στο πλαίσιο διοικητικής διαδικασίας ενώπιον ΔΕΣ (βλ. άρ. 158 § 1 και 162 Ν. 4072/2012 και άρ. 50 και 52 του νέου νόμου).
Προσβολή αποφάσεων της ΔΕΣ για έκπτωση ή ακυρότητα σήματος ενώπιον των πολιτικών δικαστηρίων.
Η απόφαση της ΔΕΣ η οποία κρίνει αίτηση κατά δικαιούχου του σήματος με την οποία ζητείται έκπτωση από το δικαίωμα ή ακυρότητα του σήματος προσβάλλεται στα πολιτικά δικαστήρια με ανακοπή του άρθρου 583 ΚΠολΔ. Η ανακοπή δικάζεται κατά την τακτική διαδικασία και αρμόδιο είναι το Μονομελές Πρωτοδικείο της Αθήνας (άρθρο 47§4 στ. β’, 50 § 1 και 52 § 1).
Δημοσίευση αποφάσεων σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Σύμφωνα με το άρθρο 46, τα αστικά δικαστήρια ή τα ποινικά δικαστήρια με τις αποφάσεις τους για προσβολή σήματος μπορούν, ύστερα από αίτηση του ενάγοντος ή του πολιτικώς ενάγοντος, αντίστοιχα, και με δαπάνες του προσβάλλοντος το σήμα, να διατάσσουν τα ενδεδειγμένα μέτρα για τη διάδοση των πληροφοριών σχετικά με την απόφαση, καθώς και την ανάρτηση της απόφασης στο διαδίκτυο και την πλήρη ή μερική δημοσίευσή της στα μέσα μαζικής ενημέρωσης ή σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Σήματα πιστοποίησης.
Προβλέπεται ρητώς η κατάθεση σημάτων πιστοποίησης, ήτοι σημάτων που είναι ικανά να διακρίνουν τα προϊόντα ή τις υπηρεσίες που πιστοποιούνται από τον δικαιούχο του σήματος, όσον αφορά στο υλικό, τον τρόπο παρασκευής των προϊόντων ή παροχής των υπηρεσιών, την ποιότητα, την ακρίβεια ή άλλα χαρακτηριστικά, με εξαίρεση τη γεωγραφική προέλευση, από τα προϊόντα και τις υπηρεσίες που δεν έχουν την ανωτέρω πιστοποίηση (άρθρο 56§1). Η δήλωση κατάθεσης σημάτων πιστοποίησης συνοδεύεται από κανονισμό χρήσης, ο οποίος συντάσσεται από τον καταθέτη της δήλωσης και οποίος αναφέρει τα πρόσωπα που επιτρέπεται να χρησιμοποιούν το σήμα, τα χαρακτηριστικά που πρέπει να πιστοποιεί το σήμα, καθώς και τον τρόπο με τον οποίο ο φορέας πιστοποίησης εξετάζει τα χαρακτηριστικά αυτά και εποπτεύει τη χρήση του σήματος (άρθρο 57§1 και 2).
Αλλαγές στα τέλη.
Αυξάνεται κατά 10€ το τέλος έγχαρτης κατάθεσης εθνικού σήματος (από 110 σε 120 €) και μειώνεται κατά 10€ το τέλος ηλεκτρονικής κατάθεσης (από 110€ σε 100€). Αντίστοιχα, αυξάνεται κατά 20€ το τέλος παράτασης προστασίας σήματος που υποβάλλεται έγχαρτα (από 90 € σε 110€). Αντιθέτως, αυξάνεται το τέλος κατάθεσης σήματος από μετατροπή σήματος της ΕΕ ή διεθνούς ή από διαίρεση, ενώ δεν προβλέπεται στον νόμο τέλος για την αλλαγή επωνυμίας ή νομικής μορφής ή κατοικίας ή έδρας, για την έγγραφή περιορισμών του δικαιώματος στο σήμα ή για τη διαβίβαση αίτησης σήματος της ΕΕ (άρθρο 87§1), όπως προβλεπόταν στον προγενέστερο νόμο (άρ. 179 ν. 4072/2012).
Το πλήρες κείμενο του νέου Νόμου Σημάτων είναι διαθέσιμο εδώ.
*Ο Θεόδωρος Χίου είναι Δικηγόρος Πνευματικών δικαιωμάτων, Ψηφιακών Τεχνολογιών και Καινοτομίας (Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.), εκλεγμένος Μεταδιδακτορικός Ερευνητής στη Νομική Σχολή Αθηνών και Διδάσκων στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής.
Image credits: Logo photo created by creativeart - www.freepik.com
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ:
ΠΡΟΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΩΝ ΕΞΕΛΙΞΕΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΔΙΑΝΟΗΤΙΚΗΣ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ ΠΟΥ ΑΝΑΜΕΝΟΝΤΑΙ ΤΟ 2019
ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΟΣΦΡΗΤΙΚΩΝ ΣΗΜΑΤΩΝ ΥΠΟ ΤΟ ΝΕΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΣΗΜΑΤΩΝ: ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ
ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΣΗΜΑΤΟΣ ΜΕ ΔΙΑΚΡΙΤΙΚA ΓΝΩΡΙΣΜΑTA (EΠΩΝΥΜΙΑ, ΔΙΑΚΡΙΤΙΚΟ ΤΙΤΛΟ, DOMAIN NAME) - ΧΡΟΝΙΚΗ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑ
Γράφει ο Θεόδωρος Χίου*
Το παρόν άρθρο αποτελεί μία αμιγώς πληροφοριακή παρουσίαση της διαδικασίας χρονοσήμανσης και της σύνδεσής της με την προστασία έργων από δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας. Απευθυνθείτε στο δικηγόρο σας για να λάβετε εξειδικευμένες νομικές συμβουλές.
Τέθηκε πρόσφατα (26/2/2019) σε λειτουργία η Υπηρεσία (Ηλεκτρονικής) Χρονοσήμανσης έργων από τον Οργανισμό Πνευματικής Ιδιοκτησίας (ΟΠΙ). Η Υπηρεσία αυτή επιτρέπει σε δημιουργούς έργων να αποκτούν δημόσια βεβαίωση περί της ύπαρξης και του χρόνου δημιουργίας του έργου τους (βεβαία χρονολογία). Αφορά το σύνολο των πνευματικών δημιουργημάτων και προστατευόμενων αντικειμένων από συγγενικά δικαιώματα (πχ. ερμηνείες) που μπορούν να ενσωματωθούν σε μορφή ψηφιακού αρχείου, όπως κείμενα, φωτογραφίες, σχέδια κλπ.
Η υπηρεσία παρέχεται μέσω της ιστοσελίδας του ΟΠΙ (www.timestamp.gr), η οποία χρησιμοποιεί την πιστοποιημένη υποδομή χρονοσήμανσης «ΕΡΜΗΣ» του Υπουργείου Διοικητικής Μεταρρύθμισης και Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης (https://www.ermis.gov.gr/timestamping/TimeStamp.jsp).
Διαδικασία Χρονοσήμανσης.
Το σύνολο της διαδικασίας πραγματοποιείται αποκλειστικά μέσω διαδικτύου και προϋποθέτει την υποβολή ψηφιακού αρχείου που περιλαμβάνει αντίγραφο του έργου. Με την ολοκλήρωση της διαδικασίας χρονοσήμανσης, ο ψηφιακός υλικός φορέας που ενσωματώνει το προστατευόμενο έργο (ψηφιακό αρχείο) ταυτοποιείται και συνδέεται με την ημερομηνία και την ώρα που έχει πραγματοποιηθεί η υποβολή του. Περαιτέρω, κατά την υποβολή του αρχείου, ζητείται και η συμπλήρωση ορισμένων στοιχείων όπως ο τίτλος, του έργου, το είδος του (αν για παράδειγμα πρόκειται για εικαστικό έργο, έργο λόγου, κτλ.), το ιδιοκτησιακό καθεστώς του (ατομικό ή πλειόνων δημιουργών) και, προαιρετικά, μία σύντομη περιγραφή του. Εν συνεχεία απαιτείται η πληρωμή του ποσού που προβλέπεται ανάλογα με το μέγεθος του υποβληθέντος αρχείου.
Η διαδικασία ολοκληρώνεται με τη λήψη των αναγνωριστικών αρχείων χρονοσήμανσης (id_hash και id_tst). Tα εν λόγω αρχεία, σε συνδυασμό με το υποβληθέν ψηφιακό αρχείο, επιτρέπουν την ηλεκτρονική επαλήθευση της χρονοσήμανσης μέσω του ανωτέρω ιστοτόπου, όταν παραστεί η ανάγκη επίκλησης του τεκμηρίου της βέβαιης χρονολογίας.
Τέλος, αποστέλλεται και σχετικό πιστοποιητικό στην ελληνική και αγγλική γλώσσα, με την ηλεκτρονική υπογραφή του ΟΠΙ στο οποίο θα αναγράφονται το ονοματεπώνυμο του δικαιούχου, η ταυτότητα του υποβληθέντος αρχείου και ο ακριβής χρόνος που αποδόθηκε σε αυτό.
Η διαδικασία, κατά δήλωση του ΟΠΙ, διασφαλίζει την εμπιστευτικότητα της υποβολής και του περιεχομένου του έργου, δεδομένου ότι το υποβληθέν αρχείο δεν κρατείται στην ηλεκτρονική βάση, ούτε γίνεται έλεγχός του από το προσωπικό του ΟΠΙ ή τρίτο και συνεπώς δεν υπάρχει κίνδυνος αντιγραφής ή διαρροής του.
Kόστος Xρονοσήμανσης.
Το κόστος χρονοσήμανσης καθορίζεται με βάση το μέγεθος του υποβληθέντος αρχείου. Συγκεκριμένα, για αρχεία από 0 έως 3 Megabyte το κόστος είναι 10 ευρώ. Από 3.1 έως 10 Megabyte 20 ευρώ, από 10 έως 50 Megabyte 35 ευρώ (πλέον ΦΠΑ) και από 50 Megabyte έως 2 Gigabyte 70 ευρώ (πλέον ΦΠΑ). Η δε διαδικασία επαλήθευσης από τον ΟΠΙ κοστίζει 100 ευρώ (πλέον ΦΠΑ).
Νομοθετική θεμελίωση της Υπηρεσίας.
Η δυνατότητα παροχής της υπηρεσίας χρονοσήμανσης από τον ΟΠΙ θεμελιώθηκε νομοθετικά από τον Ν. 4471/2017 (άρθρο 54 παρ. 11), με τον οποίο τροποποιήθηκε το άρθρο 69 παρ. 1 Ν.2121/1993, δυνάμει του οποίου «Ο ΟΠΙ […] μπορεί να παρέχει […] υπηρεσίες χρονοσήμανσης, δηλαδή υπηρεσίες παροχής βεβαίας χρονολογίας σε σχέση με έργα ή αντικείμενα προστασίας, που ενδέχεται να προστατεύονται με δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας ή/και συγγενικό δικαίωμα (υπηρεσίες χρονοσήμανσης)».
Χρησιμότητα της Χρονοσήμανσης Έργων.
Η χρήση της ανωτέρω υπηρεσίας είναι χρήσιμη για τους δημιουργούς δεδομένου ότι οδηγεί στην απόκτηση ενός αποδεικτικού τεκμηρίου περί του χρόνου κατά τον οποίο το υποβληθέν ψηφιακό αρχείο και, συνακόλουθα, το εκεί εμπεριεχόμενο έργο, φαίνεται να υφίσταται.
Αντιθέτως, θα πρέπει να υπογραμμιστεί ότι η χρονοσήμανση δε συνιστά συστατική προϋπόθεση κτήσης δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας ούτε τυπική ή άλλη προϋπόθεση ή προαπαιτούμενο προστασίας ενός έργου ή άλλου αντικειμένου με δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας ή/και συγγενικό δικαίωμα.
Παρομοίως, η ολοκλήρωση της διαδικασίας χρονοσήμανσης δεν αποτελεί κανενός είδους απόδειξη ότι το υποβληθέν αρχείο περιέχει έργο που προστατεύεται με δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας ή/και συγγενικό δικαίωμα ούτε ότι ο υποβάλλων το αρχείο αντλεί οποιουδήποτε είδους δικαιώματα επί αυτού.
Αποτίμηση.
Η υπηρεσία χρονοσήμανσης του ΟΠΙ συνιστά μία πρακτική μέθοδο απόκτησης δημόσιας βεβαίωσης του χρόνου δημιουργίας ενός έργου, χωρίς όμως να θίγεται η αρμοδιότητα και άλλων φορέων να παρέχουν αντίστοιχη «υπηρεσία» χρονοσήμανσης, όπως συμβολαιογράφοι ή ιδιωτικοί φορείς σε Ελλάδα και εξωτερικό.
Η πλήρωση των προϋποθέσεων προστασίας, η επιλογή των κατάλληλων και ενδεδειγμένων τεκμηρίων απόδειξης σχετικών με τη δημιουργία και την ύπαρξη έργων ή άλλων προστατευόμενων αντικειμένων, καθώς και η χρονική στιγμή διαφύλαξης και επίκλησής τους εκτιμάται πάντοτε κατά περίπτωση και προϋποθέτει κατάλληλη νομική συμβουλευτική υποστήριξη.
* Ο Δρ Θεόδωρος Χίου είναι Δικηγόρος Διανοητικής Ιδιοκτησίας, Ψηφιακών Τεχνολογιών και Καινοτομίας (Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.). Eίναι εκλεγμένος Μεταδιδακτορικός Ερευνητής στη Νομική Σχολή Αθηνών και Διδάσκων στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής.
Πηγή: https://www.timestamp.gr/ , www.opi.gr
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ:
ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΥ ΛΟΓΟΚΛΟΠΗΣ ΓΙΑ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΑ ΜΜΕ ...
Η ΠΡΟΣΒΑΣΗ ΣΤΗ ΣΕΛΙΔΑ ΠΟΥ ΠΡΟΣΠΑΘΗΣΕΣ ΝΑ ΕΠΙΣΚΕΦΘΕΙΣ ΕΧΕΙ ΔΙΑΚΟΠΕΙ ΜΕ ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΗΣ ΕΔΠΠΙ
META-AEΠΙ ΕΠΟΧΗ: Η ΕΙΔΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΕΚΤΑΚΤΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΞΕΚΙΝΑ ΤΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ
Γράφει ο Δρ. Θεόδωρος Χίου*
Σημείωση: Το παρόν άρθρο αποτελεί μία εισαγωγή για τα φορολογικά ζητήματα της πνευματικής ιδιοκτησίας αλλά παραλείπει τις λεπτομέρειες. Απευθυνθείτε στο δικηγόρο σας για να λάβετε εξειδικευμένες συμβουλές.
Η πνευματική ιδιοκτησία, πέραν του ακαδημαϊκού και δικαστηριακού της ενδιαφέροντος, γεννά πρακτικούς προβληματισμούς που σχετίζονται με κλάδους δικαίου οι οποίοι, τουλάχιστον εκ πρώτης όψεως, δεν είναι συναφείς, όπως το φορολογικό δίκαιο και το δίκαιο κοινωνικής ασφάλισης.
Ειδικότερα, η φορολογική και εισφοροδοτική αντιμετώπιση των εισοδημάτων από πνευματικά δικαιώματα είναι εξαιρετικά κρίσιμη, ιδίως για ορισμένες κατηγορίες δικαιούχων όπως οι συνταξιούχοι δημιουργοί και καλλιτέχνες. Παρακάτω επιχειρείται μία συγκεντρωτική παρουσίαση της φορολογικής και εισφοροδοτικής αντιμετώπισης εισοδημάτων από πνευματικά δικαιώματα όπως αυτή προκύπτει από τις βασικές νομοθετικές ρυθμίσεις (Ν. 2121/1993, Ν. 4172/2013 και Ν. 4387/2016) και συμπληρώνεται ερμηνευτικά από Εγκυκλίους και άλλα έγγραφα της Διοίκησης.
Ι. Τα Δικαιώματα Πνευματικής Ιδιοκτησίας ως Κεφάλαιο και Πηγή Εισοδήματος
Τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας συνιστούν απόλυτα και αποκλειστικά δικαιώματα περιορισμένης χρονικής διάρκειας επί πρωτότυπων πνευματικών δημιουργημάτων λόγου, τέχνης, επιστήμης ή πληροφορικής, τα οποία συνιστούν έργα με την έννοια του Ν. 2121/1993, όπως λ.χ. ζωγραφικοί πίνακες, μουσικές συνθέσεις, επιστημονικά έργα, χρηστικά έργα, φωτογραφίες, έργα εφαρμοσμένης τέχνης, λογισμικό κ. ά.
Από φορολογικής/λογιστικής απόψεως, τα πνευματικά δικαιώματα αφ’ εαυτά, συνιστούν άυλο κεφάλαιο, το οποίο αποτελεί στοιχείο του ενεργητικού της περιουσίας ενός φυσικού ή νομικού προσώπου (άυλο περιουσιακό στοιχείο – άυλο αγαθό) και, ως τέτοιο, παρουσιάζει μία αξία η οποία αποτιμάται σε χρήμα [1].
Επιπλέον, τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας συνιστούν εν δυνάμει προσοδοφόρο κεφάλαιο, καθώς δύνανται να αποτελέσουν πηγή εισοδήματος για τον δικαιούχο τους, μέσω της οικονομικής εκμετάλλευσής τους. Η εκμετάλλευση των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας επιτυγχάνεται ιδίως διά της σύναψης συμβάσεων και αδειών εκμετάλλευσης ή αδειών με τρίτους, «εκμεταλλευτές» (π.χ. εκδοτικός οίκος) ή τελικούς χρήστες.
Οι συμφωνίες αυτές παρέχουν στον τρίτο τη δυνατότητα άσκησης των εξουσιών που απονέμουν τα πνευματικά δικαιώματα στο δικαιούχο τους και, συνεκδοχικά, τη δυνατότητα (νόμιμης) χρήσης ή/και εκμετάλλευσης του προστατευόμενου αντικειμένου (πνευματικό δημιούργημα), με αντάλλαγμα (συνήθως) την καταβολή κάποιου χρηματικού ποσού, το οποίο δύναται να λάβει:
Επιπλέον, έτερη οδό εκμετάλλευσης των εν λόγω δικαιωμάτων παρέχει η ανάθεση διαχείρισης των δικαιωμάτων ενός δημιουργού σε Οργανισμό Συλλογικής Διαχείρισης (π.χ. Αυτοδιαχείριση, ΕΥΕΔ, ΟΣΔΕΛ κλπ.). Οι εν λόγω οργανισμοί είναι επιφορτισμένοι με την από κοινού διαχείριση των δικαιωμάτων πλειόνων δικαιούχων, και τη διανομή σε αυτούς των ποσών που τους αναλογούν για την εκμετάλλευση των έργων τους από χρήστες, σε τακτά διαστήματα.
Εξάλλου, τα πνευματικά δικαιώματα είναι ελευθέρως μεταβιβαστά και δύνανται να αποτελέσουν αντικείμενο (συμβατικής) μεταβίβασης, εξίσου με χρηματικό αντάλλαγμα.
ΙΙ. To ισχύον φορολογικό καθεστώς εισοδημάτων από δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας.
1. Το εισόδημα από εκμετάλλευση πνευματικών δικαιωμάτων («Δικαιώματα»-Royalites) ως διακριτή φορολογική κατηγορία.
Σύμφωνα με τον Κώδικα Φορολογίας Εισοδήματος (Ν. 4172/2013, εφεξής: Κώδικας Φορολογίας Εισοδήματος - ΚΦΕ), το χρηματικό αντάλλαγμα (εισόδημα ή πληρωμή) που απορρέει από την εκμετάλλευση δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, υπολογιζόμενο είτε σε ποσοστά είτε σε κατ’ αποκοπή ποσό είτε σε είδος, συνιστά ειδική κατηγορία φορολογητέου εισοδήματος, η οποία (όχι με τη μέγιστη δυνατή ακριβολογία) φέρει τον τίτλο «Δικαιώματα (royalties)».
Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με το άρθρο 38 παρ. 1 του ΚΦΕ και την επεξηγηματική εγκύκλιο ΠΟΛ 1042/2015 της 26.01.2015 με τίτλο «Φορολογική μεταχείριση του εισοδήματος από μερίσματα, τόκους και δικαιώματα μετά την έναρξη ισχύος των διατάξεων του νέου Κ.Φ.Ε», ο όρος «δικαιώματα» αναφέρεται, μεταξύ άλλων
- στο εισόδημα που αποκτάται ως αντάλλαγμα για τη χρήση ή το δικαίωμα χρήσης, των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας επί λογοτεχνικού, καλλιτεχνικού ή επιστημονικού έργου, συμπεριλαμβανομένων των κινηματογραφικών [3] και τηλεοπτικών ταινιών, μαγνητοταινιών για ραδιοφωνικές εκπομπές και αναπαραγωγής βιντεοκασετών, λογισμικού για εμπορική εκμετάλλευση ή προσωπική χρήση και
- στις πληρωμές για την ηλεκτρονική λήψη (downloading) λογισμικού ηλεκτρονικού υπολογιστή, ακόμα και στην περίπτωση που τα εν λόγω προϊόντα αποκτώνται για προσωπική ή επαγγελματική χρήση του αγοραστή.
Επισημαίνεται ότι στην έννοια του όρου «δικαιώματα» εμπίπτει κάθε εισόδημα, ημεδαπής ή αλλοδαπής προέλευσης, για τη χρήση ή το δικαίωμα χρήσης των ανωτέρω δικαιωμάτων.
2. Μορφές εκμετάλλευσης πνευματικών δικαιωμάτων που αποδίδουν εισόδημα από «δικαιώματα».
Το φορολογητέο εισόδημα που ορίζεται ως «δικαιώματα» στο άρθρο 38 παρ. 1 του ΚΦΕ δύναται να ανακύπτει από τις ακόλουθες μορφές εκμετάλλευσης πνευματικών δικαιωμάτων:
Αντίθετα, οι περιπτώσεις κατά τις οποίες μεταβιβάζεται η κυριότητα του άυλου στοιχείου (συμβάσεις μεταβίβασης) και οι οποίες οδηγούν στην πλήρη αποξένωση του ιδιοκτήτη (δικαιούχου) από αυτό βρίσκονται εκτός του πεδίου εφαρμογής της φορολογίας εισοδήματος από «δικαιώματα». Ως εκ τούτου, το αντάλλαγμα που εισπράττει ο προβαίνων σε μεταβίβαση των πνευματικών του δικαιωμάτων δεν λογίζεται ως «δικαίωμα» [4].
Επίσης, στο ανωτέρω καθεστώς δεν περιλαμβάνονται οι πληρωμές που πραγματοποιούνται σε τρίτους οι οποίοι δεν είναι κύριοι του υπόψη δικαιώματος ή δεν διατηρούν το δικαίωμα χρήσης αυτού, και ιδίως όσοι εμπορεύονται οι εκμεταλλεύονται τους υλικούς φορείς προστατευόμενων έργων (π.χ. αποκλειστικοί αντιπρόσωποι στην Ελλάδα, μεταπωλητές, διαμεσολαβητές κ.λπ.). Τέτοια περίπτωση αποτελεί και η πώληση τυποποιημένου λογισμικού.
Ειδικά για την περίπτωση του λογισμικού, η ανωτέρω εγκύκλιος αναφέρει ότι εκφεύγει από το ανωτέρω πλαίσιο η κατά παραγγελία ανάπτυξη λογισμικού, εάν με τις πληρωμές που καταβάλλονται για το υπόψη αγαθό επέρχεται πλήρης αποξένωση της επιχείρησης ανάπτυξης λογισμικού από το προϊόν. Αντίθετα, εάν με τις πληρωμές αυτές δεν επέρχεται αποξένωση της επιχείρησης ανάπτυξης λογισμικού από το κατά παραγγελία προϊόν, τότε αυτές συνιστούν δικαιώματα με εξαίρεση την περίπτωση που οι πληρωμές αφορούν στην χρήση λογισμικού με δυνατότητα παραμετροποίησής του. Ομοίως, δεν υπόκειται στην έννοια των «δικαιωμάτων» η πληρωμή που αφορά συντήρηση του λογισμικού.
3. Φορολογικός χαρακτηρισμός εισοδήματος από πνευματικά δικαιώματα και φορολογικοί συντελεστές.
(α) Φυσικά πρόσωπα.
Σύμφωνα με τις σχετικές διατάξεις του ΚΦΕ (άρθρο 35) [5] και την ανωτέρω Εγκύκλιο, το εισόδημα από «δικαιώματα» που αποκτάται από φυσικά πρόσωπα σε μετρητά ή σε είδος θεωρείται γενικά εισόδημα από κεφάλαιο.
Ο φορολογικός συντελεστής ο οποίος εφαρμόζεται σε αυτό είναι 20% (άρθρο 40 παρ. 3 ΚΦΕ, Εγκύκλιος, αρ. 14). Σημειώνεται ότι η εν λόγω ρύθμιση ισχύει για τα εισοδήματα που αποκτώνται στα φορολογικά έτη που αρχίζουν από την 1η Ιανουαρίου 2014 και μετά.
Aντίθετα, τα εισοδήματα από «δικαιώματα» φυσικών προσώπων που ασκούν επιχειρηματική δραστηριότητα εξαιτίας των δικαιωμάτων που κατέχουν, όπως στην περίπτωση ενός φυσικού προσώπου το οποίο έχει κάνει έναρξη επιτηδεύματος, ως ελεύθερος επαγγελματίας ή εμπορική επιχείρηση, με δραστηριότητα σχετική με την είσπραξη δικαιωμάτων (π.χ συγγραφείς για τα συγγραφικά δικαιώματα, καλλιτέχνες για καλλιτεχνικά δικαιώματα, υπηρεσίες ηλεκτρονικής λήψης (downloading) λογισμικού ηλεκτρονικού υπολογιστή που παρέχονται στα πλαίσια άσκησης ατομικής επιχείρησης κ.λπ.), φορολογούνται ως εισόδημα από επιχειρηματική δραστηριότητα, με βάση τους ισχύοντες συντελεστές.
(β) Νομικά πρόσωπα.
Ομοίως, το εισόδημα από «δικαιώματα», προερχόμενα από το εσωτερικό ή την αλλοδαπή, που εισπράττονται από νομικά πρόσωπα ή από νομικές οντότητες που είναι φορολογικοί κάτοικοι Ελλάδας ή έχουν μόνιμη εγκατάσταση στην Ελλάδα, φορολογείται επίσης ως εισόδημα από επιχειρηματική δραστηριότητα (εγκύκλιος, αρ. 15).
(γ) Υποχρέωση παρακράτησης φόρου από τον καταβάλλοντα το εισόδημα από «δικαιώματα».
Σύμφωνα με τα άρθρα 61, 62 παρ. 1 περ. γ’ και 64 παρ. 1 περ. γ’ ΚΦΕ, τα φυσικά πρόσωπα που ασκούν επιχειρηματική δραστηριότητα, τα νομικά πρόσωπα ή νομικές οντότητες που έχουν τη φορολογική κατοικία τους στην Ελλάδα, οι φορείς γενικής κυβέρνησης ή κάθε φορολογούμενος που δεν έχει τη φορολογική κατοικία του στην Ελλάδα, αλλά δραστηριοποιείται μέσω μόνιμης εγκατάστασης στην Ελλάδα, που διενεργούν πληρωμή «δικαιωμάτων», υποχρεούται σε παρακράτηση φόρου με συντελεστή 20%.
Η παρακράτηση φόρου ενεργείται και στις περιπτώσεις καταβολής δικαιωμάτων σε φυσικά πρόσωπα που δεν έχουν τη φορολογική τους κατοικία στην ημεδαπή και σε νομικά πρόσωπα ή νομικές οντότητες που δεν έχουν τη φορολογική κατοικία τους και δεν διατηρούν μόνιμη εγκατάσταση στην Ελλάδα. Σημειώνεται ότι, όπως ορίζεται στην εγκύκλιο (αρ. 16), τα νομικά πρόσωπα ή οι νομικές οντότητες που δεν έχουν τη φορολογική κατοικία τους και δεν διατηρούν μόνιμη εγκατάσταση στην Ελλάδα κατ' αρχήν δεν υπόκεινται σε φόρο στην Ελλάδα για τα εισοδήματα που αποκτούν από πηγές Ελλάδος. Εντούτοις, κατά παρέκκλιση των ανωτέρω και με βάση τις διατάξεις της παραγράφου 3 του άρθρου 64 και από τη συστηματική ερμηνεία του άρθρου 63 συνάγεται ότι τα εισοδήματα από δικαιώματα που αποκτούν τα πρόσωπα αυτά υπόκεινται σε φόρο στην Ελλάδα. Σε περίπτωση που τα ως άνω πρόσωπα είναι κάτοικοι κράτους με το οποίο υπάρχει Σύμβαση Αποφυγής Διπλής Φορολογίας (Σ.Α.Δ.Φ.), θα έχουν εφαρμογή τα οριζόμενα από τη διμερή σύμβαση, λόγω αυξημένης τυπικής ισχύος.
Η παρακράτηση φόρου από τον καταβάλλοντα το εισόδημα από δικαιώματα, ενεργείται κατά την καταβολή με βάση τα οριζόμενα στην αριθ. ΠΟΛ.1011/2.1.2014 απόφαση του Γενικού Γραμματέα Δημοσίων Εσόδων. O φόρος που παρακρατείται σύμφωνα με τα ανωτέρω αποδίδεται το αργότερο μέχρι το τέλος του δεύτερου μήνα από την ημερομηνία καταβολής της υποκείμενης σε παρακράτηση πληρωμής (άρθρο 64 παρ. 7 ΚΦΕ, Εγκύκλιος, αρ. 17).
Αντίθετα, τα νομικά πρόσωπα ή οι νομικές οντότητες που είναι φορολογικοί κάτοικοι Ελλάδας ή έχουν μόνιμη εγκατάσταση στην Ελλάδα και λαμβάνουν αμοιβές για δικαιώματα (royalties) δεν υπόκεινται σε παρακράτηση φόρου (άρθρο 62 παρ. 5. ΚΦΕ, Εγκύκλιος, αρ. 15).
(δ) Εξάντληση φορολογικής υποχρέωσης με την παρακράτηση φόρου από τον καταβάλλοντα τα δικαιώματα.
Εάν το εισόδημα από δικαιώματα υπόκειται σε παρακράτηση φόρου, σύμφωνα με τα ανωτέρω, ο παρακρατούμενος φόρος εξαντλεί τη φορολογική υποχρέωση για τα ημεδαπά φυσικά πρόσωπα που δεν ασκούν επιχειρηματική δραστηριότητα εξαιτίας των δικαιωμάτων που κατέχουν, ακόμη και αν έχουν πραγματοποιήσει έναρξη εργασιών για άλλη δραστηριότητα (άρθρο 38 παρ. 2 ΚΦΕ, Εγκύκλιος, αρ. 14).
Ομοίως, η φορολογική υποχρέωση εξαντλείται με την εν λόγω παρακράτηση φόρου για τα αλλοδαπά φυσικά πρόσωπα καθώς και τα νομικά πρόσωπα ή νομικές οντότητες που δεν έχουν τη φορολογική κατοικία τους και δεν διατηρούν μόνιμη εγκατάσταση στην Ελλάδα (37 παρ. 4 και 64 παρ. 3 ΚΦΕ). Στα ως άνω νομικά πρόσωπα ή οντότητες εμπίπτουν και τα νομικά πρόσωπα ή νομικές οντότητες μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα που δεν ασκούν δραστηριότητα στην Ελλάδα μέσω γραφείου, παραρτήματος.
(ε) Ειδικές επισημάνσεις για τη φορολογική αντιμετώπιση της εύλογης αμοιβής και του δικαιώματος παρακολούθησης.
Με την υπ’ αριθμόν ΠΟΛ 1161/2018 Εγκύκλιο της ΑΑΔΕ με ημερομηνία από 02.08.2018 δόθηκαν διευκρινήσεις σχετικά με την εφαρμογή ΦΠΑ και Τελών Χαρτοσήμου στα ποσά που εισπράττουν οι δικαιούχοι πνευματικών δικαιωμάτων ως εύλογη αμοιβή για ιδιωτική αναπαραγωγή (άρθρο 18 Ν. 2121/1993 [και όχι άρ. 49 όπως εκ παραδρομής αναφέρεται στην Εγκύκλιο]) και ως δικαίωμα παρακολούθησης (άρθρο 5 Ν.2121/1993), τα οποία αμφότερα αποτελούν ενοχικές αξιώσεις αμοιβής που απορρέουν από το δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας.
Eύλογη αμοιβή.
Ειδικότερα, αναφορικά με την εύλογη αμοιβή, τα ποσά που καταβάλλονται από τους οφειλέτες αυτής (εισαγωγείς και παραγωγούς συσκευών και μέσων αναπαραγωγής) ως εύλογη αμοιβή δεν πρέπει να επιβαρύνονται με ΦΠΑ.
Αντιθέτως, το ποσό της εύλογης αμοιβής που εισπράττουν οι οργανισμοί συλλογικής διαχείρισης από τους εισαγωγείς και τους παραγωγούς των εν λόγω συσκευών και τεχνικών μέσων αναπαραγωγής υπόκειται σε αναλογικό τέλος χαρτοσήμου 3% (πλέον 20% εισφοράς υπέρ ΟΓΑ), σύμφωνα με τις διατάξεις της παραγράφου 3 του άρθρου 13 του Κώδικα Τελών Χαρτοσήμου. Το βάρος της δαπάνης του χαρτοσήμου φέρουν καταρχήν και τα δύο μέρη (οφειλέτες και ΟΣΔ) ενώ το τέλος χαρτοσήμου δεν υπολογίζεται εκ νέου κατά την απόδοση του ποσού από τους ΟΣΔ στους δικαιούχους.
Δικαίωμα παρακολούθησης.
Αντίστοιχα, τα ποσά που καταβάλλονται ως δικαίωμα παρακολούθησης δεν μπορούν να θεωρηθούν ως αντάλλαγμα για φορολογητέα πράξη από μέρους των δικαιούχων αυτών κατά την έννοια των διατάξεων περί ΦΠΑ και ως εκ τούτου δεν υπάγονται στον ΦΠΑ.
Εντούτοις, επειδή τα εν λόγω ποσά αποτελούν αποζημίωση του δημιουργού για την προστασία του ατομικού του συμφέροντος ως δημιουργού του έργου τέχνης και τυγχάνουν εφεξής εφαρμογής οι διατάξεις του Κώδικα Τελών Χαρτοσήμου, κατ' αναλογία προς όσα ισχύουν για την εύλογη αμοιβή.
Τέλος διευκρινίζεται ότι το ποσό που ενδεχομένως εισπράττουν ή παρακρατούν οι ΟΣΔ από τους δικαιούχους εύλογης αμοιβής ή/και παρακολούθησης για υπηρεσίες διαχείρισης (παρακράτηση διαχειριστικού ποσοστού) που παρέχουν προς τα πρόσωπα αυτά υπόκειται στον κανονικό συντελεστή ΦΠΑ.
ΙΙΙ. Είσπραξη εισοδημάτων από εκμετάλλευση πνευματικών δικαιωμάτων και καταβολή σύνταξης.
Ένα ερώτημα που ετίθετο υπό το ισχύον πλαίσιο σχετίζονταν με το κατά πόσο η είσπραξη εσόδων από εκμετάλλευση πνευματικών έργων -σύμφωνα με όσα αναφέραμε πιο πριν- από εξ ιδίου δικαιώματος συνταξιούχους Δημοσίου ή έτερων φορέων, ταμείων, κλάδων ή λογαριασμών που εντάσσονται στον ΕΦΚΑ, που είναι παράλληλα και δικαιούχοι πνευματικών δικαιωμάτων ως δημιουργοί ή δευτερογενείς δικαιούχοι χαρακτηρίζεται ως δραστηριότητα η οποία οδηγεί σε περικοπή των κύριων και επικουρικών συντάξεων κατά 60%, κατ' εφαρμογή του άρθρου 20 παρ. 1 Ν. 4387/2016 (Ασφαλιστικός Νόμος "Κατρούγκαλου").
Το ερώτημα αυτό αποτέλεσε αντικείμενο μίας σειράς εγκυκλίων του Υπουργείου Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Κοινωνικής Αλληλεγγύης που εκδόθηκαν κατά το περασμένο διάστημα.
1. Εγκύκλιος Φ.80000/οικ.10568/222 - 16.02.2018.
Με την υπ’ αρ. Φ.80000/οικ.10568/222- 16.02.2018 Εγκύκλιο [ορθή επανάληψη] [6] με θέμα «Παρέχονται οδηγίες σχετικά με την εφαρμογή του άρθρου 20 του ν. 4387/2016 σε συνταξιούχους που είναι παράλληλα και δικαιούχοι πνευματικών δικαιωμάτων» τονίζεται ότι οι πνευματικοί δημιουργοί αποκτούν το δικαίωμα της εκμετάλλευσης του έργου τους με τη δημιουργία αυτού και το δικαίωμα αυτό διατηρείται καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής τους, με αποτέλεσμα να έχουν τη δυνατότητα να αποκομίζουν έσοδα από την εκμετάλλευση του έργου τους για πολλά έτη μετά τη δημιουργία του.
Περαιτέρω διευκρινίζεται ότι η λήψη εσόδων από πνευματικά δικαιώματα δεν συνιστά ανάληψη δραστηριότητας μετά τη συνταξιοδότηση που αποτελεί και προϋπόθεση για την εφαρμογή των διατάξεων περί απασχόλησης συνταξιούχων σύμφωνα με το άρθρο 20 του ν. 4387/2016. Συνεπώς στις περιπτώσεις συνταξιούχων οι οποίοι κατέχουν είτε πνευματικά δικαιώματα είτε συγγενικά δικαιώματα, από τα οποία αποκομίζουν έσοδα, δεν εφαρμόζεται το άρθρο 20 του ν.4387/2016 και ως εκ τούτου δεν προκαλούνται μειώσεις στο ποσό της χορηγούμενης σύνταξης.
2. Εγκύκλιος Φ.80000/οικ.12151/274/2018 – 19.03.2018.
Η ως άνω διευκρίνιση επιβεβαιώνεται και στη μεταγενέστερη Εγκύκλιο του Υπουργείου Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Κοινωνικής Αλληλεγγύης Φ.80000/οικ.12151/274/2018 της 19.03.2018 με θέμα: «Οδηγίες για την εφαρμογή του άρθρου 20 του ν. 4387/2016 για την απασχόληση συνταξιούχων λόγω γήρατος», σύμφωνα με την οποία αναφέρεται ρητώς ότι «στο πεδίο εφαρμογής των ρυθμίσεων του άρθρου 20 του ν. 4387/2016 δεν εμπίπτουν οι συνταξιούχοι που λαμβάνουν αμοιβές από δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας ή άλλα συγγενικά δικαιώματα σύμφωνα με την α.π. Φ80000/οικ.10568/222/16.2.2018 εγκύκλιο του Υπουργείου Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Κοινωνικής Αλληλεγγύης».
3. Εγκύκλιος Φ.10141/οικ.19892/539 – 06.05.2019.
Mε μία πιο πρόσφατη Εγκύκλιο συμπληρώνεται ερμηνευτικά το ισχύον καθεστώς της είσπραξης εσόδων από πνευματικά ή συγγενικά δικαιώματα από συνταξιούχους.
Ειδικότερα, σύμφωνα με την από 06.05.2019 υπ’ αρ. Φ.10141/οικ.19892/539 Εγκύκλιo του Υπουργείου Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Κοινωνικής Αλληλεγγύης με θέμα «Συνταξιούχοι οι οποίοι αποκομίζουν έσοδα από πνευματικά ή συγγενικά δικαιώματα» διευκρινίζεται ότι η λήψη εσόδων από πνευματικά δικαιώματα επί έργων σε καμία περίπτωση δεν συνιστά ανάληψη δραστηριότητας μετά τη συνταξιοδότηση. Στους δε συνταξιούχους οι οποίοι κατέχουν [sic] είτε πνευματικά είτε συγγενικά δικαιώματα, από τα οποία αποκομίζουν έσοδα, αφενός δεν εφαρμόζεται το άρθρο 20 του ν. 4387/2016 και ως εκ τούτου δεν προκαλούνται μειώσεις στο ποσό της χορηγούμενης σύνταξης και, αφετέρου, δεν εισφοροδοτούνται για τυχόν εισοδήματα από τα πνευματικά τους δικαιώματα.
4. Γενικό έγγραφο ΕΦΚΑ Δ.ΑΣΦ. /316/725222/2019 – 13.06.2019.
Με το από 13.06.0219 Γενικό Έγγραφο ΕΦΚΑ Δ.ΑΣΦ. /316/725222/2019 με τίτλο: «Ασφάλιση στον Ενιαίο Φορέα Κοινωνικής Ασφάλισης (ΕΦΚΑ) των συνταξιούχων που αμείβονται με Παραστατικά Παρεχόμενων Υπηρεσιών (τίτλο κτήσης-πρώην απόδειξη επαγγελματικής δαπάνης) για πνευματικά ή συγγενικά δικαιώματα» διευκρινίζεται ότι τα έσοδα συνταξιούχων από πνευματικά ή συγγενικά δικαιώματα επί έργων αφενός δεν επιφέρουν μείωση της σύνταξης που τους χορηγείται (Φ. 80000/οικ. 10568/222/2018 και Φ.80000/οικ.12151/274/2018 έγγραφα του Υπουργείου Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Κοινωνικής Αλληλεγγύης), αφετέρου δεν υπόκεινται σε εισφοροδότηση και ότι, κατά συνέπεια, στις περιπτώσεις συνταξιούχων που λαμβάνουν έσοδα με Παραστατικό Παρεχόμενων Υπηρεσιών (Τίτλος Κτήσης-πρώην απόδειξη δαπάνης) για πνευματικά ή συγγενικά δικαιώματα επί έργων, δεν τυγχάνουν εφαρμογής οι ρυθμίσεις του άρθρου 55 του Ν. 4509/2017 και των σχετικών εγγράφων του Ε.Φ.Κ.Α. και ως εκ τούτου δεν υπόκεινται σε εισοφοροδοτική παρακράτηση.
Αντί επιλόγου: Ανάγκη εξατομικευμένης νομικής εκτίμησης.
Όπως επισημαίνεται και στα σχετικά διοικητικά κείμενα, οι ανωτέρω διευκρινίσεις αφορούν γενικές αρχές και ως εκ τούτου κάθε ενδεχόμενη περίπτωση καταβολής δικαιωμάτων, θα πρέπει να εξετάζεται ξεχωριστά με βάση τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά αυτής.
Συνεπώς, η αναζήτηση νομικής συμβουλής από εξειδικευμένο νομικό σύμβουλο, ιδίως κατά το στάδιο σύναψης συμβάσεων εκμετάλλευσης ή άλλων συμφωνιών με αντικείμενο τα πνευματικά δικαιώματα συνταξιούχων κρίνεται επιβεβλημένη, ώστε να εξασφαλίζεται ο χαρακτηρισμός του εισοδήματος από δικαιώματα.
*Ο Θεόδωρος Χίου είναι Δικηγόρος Πνευματικών δικαιωμάτων, Ψηφιακών Τεχνολογιών και Καινοτομίας (Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.), εκλεγμένος Μεταδιδακτορικός Ερευνητής στη Νομική Σχολή Αθηνών και Διδάσκων στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής.
Image credits: Business photo created by freepik - www.freepik.com
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ:
ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΔΙΑΝΟΗΤΙΚΗΣ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ
ΥΠΟΥΡΓΙΚΗ ΑΠΟΦΑΣΗ ΓΙΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΩΝ ΑΠΑΛΛΑΓΩΝ ΣΤΙΣ ΕΥΡΕΣΙΤΕΧΝΙΕΣ
ΣΥΝΤΑΞΙΟΥΧΟΙ ΚΑΙ ΕΙΣΠΡΑΞΗ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ: ΝΕΑ ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ ...
Υποσημειώσεις
[1] Αναμφίβολα, η εκτίμηση [valuation] της αξίας των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας αποτελεί το κεντρικό διακύβευμα σε ένα ευρύ φάσμα συναλλαγών και διαδικασιών (εταιρική εισφορά, υπολογισμός κληρονομιαίας περιουσίας, παροχή εγγυήσεων, άντληση κεφαλαίων, πτωχευτική διαδικασία κ.ά.).
[2] Εξαιτίας ακριβώς του προσοδοφόρου χαρακτήρα των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας, συνηθίζεται ο όρος δικαίωμα να αναφέρεται όχι μόνο στο κεφάλαιο καθ’ εαυτό, αλλά και στο εισόδημα που απορρέει από την εκμετάλλευση του προστατευόμενου από ΔΙ αντικειμένου, κάτι που φαίνεται να υιοθετεί και ο ΚΦΕ κάνοντας λόγο για «δικαιώματα» (royalties) στο άρθρο 38.
[3] Επεξηγήσεις για τη φορολογική μεταχείριση αμοιβών που καταβάλλονται σε αλλοδαπές εταιρίες για παραχώρηση δικαιωμάτων εκμετάλλευσης ταινιών εμπεριέχει η Απόφαση ΔΕΑΦ Β 1087150 ΕΞ 25.6.2015.
[3Α] Για εκτενέστερη ανάλυση του ζητήματος, βλ. Θ. Χίου, «Ο όρος «Διανοητική Ιδιοκτησία» και η ένταξή του στην ελληνική έννομη τάξη», ΔιΜΕΕ, 1/2011, σελ. 174 επ. Πρβλ. τον ίδιο, «Προς μία ενιαία ρύθμιση του δικαίου συμβάσεων εκμετάλλευσης δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας. Σκέψεις de lege ferenda με αφορμή τις ρυθμίσεις συμβατικής εκμετάλλευσης σημάτων του Ν. 4072/2012 », ΧρΙΔ, ΙΓ/2013, σελ. 711-719.
[4] Θα πρέπει πάντως να σημειωθεί ότι η έννοια της πλήρους αποξένωσης ενδέχεται σε μερικές περιπτώσεις να αποδειχθεί προβληματική, αν λάβει κανείς υπόψη αφενός τη θεωρία περί εκποιητικού χαρακτήρα των αποκλειστικών συμβάσεων και αδειών εκμετάλλευσης, η οποία στηρίζεται και στη νομολογία, βάσει της οποίας ταυτίζονται στην ουσία με τις μερικές μεταβιβάσεις δικαιώματος και, αφετέρου, τη δογματική θέση περί αδυναμίας ολικής αποξένωσης του δημιουργού από το δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας. η οποία αντικατοπτρίζεται σε ορισμένες ρυθμίσεις του ελληνικού δικαίου (αμεταβίβαστο του ηθικού δικαιώματος, αδυναμία προμεταβίβασης άγνωστων τρόπων εκμετάλλευσης κλπ). Εξ ου και η ανάγκη νομικής εκτίμησης της υιοθετούμενης συμβατικής ρύθμισης.
[5] Άρθρο 35 ΚΦΕ: «Το εισόδημα από κεφάλαιο περιλαμβάνει το εισόδημα που αποκτά ένα φυσικό πρόσωπο και προκύπτει στο φορολογικό έτος σε μετρητά ή σε είδος με τη μορφή μερισμάτων, τόκων, δικαιωμάτων, καθώς και το εισόδημα από ακίνητη περιουσία.»
[6] Σημειώνεται ότι στην αρχική της εκδοχή, η Εγκύκλιος ανέφερε: «H λήψη εσόδων από πνευματικά δικαιώματα έργων που δημιουργήθηκαν σε χρόνο πολύ προγενέστερο της έναρξης συνταξιοδότησης σε καμία περίπτωση δεν συνιστά ανάληψη δραστηριότητας μετά τη συνταξιοδότηση που αποτελεί και προϋπόθεση για την εφαρμογή των διατάξεων περί απασχόλησης συνταξιούχων σύμφωνα με το άρθρο 20 του ν.4387/2016.»
Fugit inreparabile tempus…
Νομοθετικές εξελίξεις σε όλο το φάσμα του ελληνικού Δικαίου Διανοητικής Ιδιοκτησίας αναμένονται (εκτός απροόπτου) μέσα στο 2019, συνεπεία εκπλήρωσης υποχρεώσεων μεταφοράς Ευρωπαϊκής νομοθεσίας στην εσωτερική έννομη τάξη της Ελλάδας. Πρόκειται ιδίως για ευρωπαϊκά νομοθετήματα των οποίων η μεταφορά έπρεπε να έχει υλοποιηθεί εντός του 2018 αλλά και για προθεσμίες μεταφοράς οι οποίες λήγουν εντός του 2019.
Οι εκκρεμότητες από το 2018.
Το 2018 παρήλθε χωρίς να υλοποιηθεί εμπρόθεσμα η μεταφορά στην ελληνική έννομη τάξη δυο Ευρωπαϊκών Οδηγιών στον τομέα της Διανοητικής ιδιοκτησίας. Πρόκειται για:
Υπενθυμίζεται ότι τα μέτρα για την εκπλήρωση των υποχρεώσεων της Ένωσης βάσει της εν λόγω Συνθήκης, όσον αφορά την ανταλλαγή αντιγράφων σε προσβάσιμο μορφότυπο μεταξύ της Ένωσης και τρίτων χωρών που είναι συμβαλλόμενα μέρη της Συνθήκης περιέχονται στον Κανονισμό (ΕΕ) 2017/1563, ο οποίος τέθηκε σε άμεση και ενιαία ισχύ στις 12 Οκτωβρίου 2018.
Οι νέες προθεσμίες του 2019.
Η έλευση του νέου έτους συνακολουθείται από την επικείμενη λήξη της προθεσμίας μεταφοράς της νέας Οδηγίας για τα (εθνικά) εμπορικά σήματα προϊόντων και υπηρεσιών (Οδηγία (ΕΕ) 2015/2436 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 16ης Δεκεμβρίου 2015 για την προσέγγιση των νομοθεσιών των κρατών μελών περί σημάτων (αναδιατύπωση)). Ειδικότερα, η προθεσμία για την πλειονότητα των μέτρων που οφείλουν να ληφθούν από τα κράτη μέλη (βλ. άρθρο 54 της Οδηγίας) λήγει στις 14 Ιανουαρίου 2019. Παράλληλα, η Οδηγία 2008/95/ΕΚ καταργείται από τις 15 Ιανουαρίου 2019.
Οι αναμενόμενες εξελίξεις χωρίς ταχθείσα προθεσμία.
Τέλος, η Ελλάδα δεν έχει κυρώσει ακόμα τη Συμφωνία για την ίδρυση Ενιαίου Δικαστηρίου Διπλωμάτων Ευρεσιτεχνίας 2013/C 175/01. Ως γνωστόν, η εν λόγω Συμφωνία αφορά την ίδρυση Ενιαίου Δικαστηρίου Διπλωμάτων Ευρεσιτεχνίας για την επίλυση διαφορών που αφορούν τα ευρωπαϊκά διπλώματα ευρεσιτεχνίας (πατέντες) και τα ευρωπαϊκά διπλώματα ευρεσιτεχνίας με ενιαία ισχύ. Από το Φεβρουάριο του 2013 και μέχρι σήμερα έχει υπογραφεί από 16 από τα 25 κράτη μέλη που υπέγραψαν τη Συμφωνία. Η θέση της σε ισχύ αναμένεται να πραγματοποιηθεί ύστερα και την κύρωση της Συμφωνίας από τη Γερμανία (εκκρεμεί εσωτερική διαδικασία ενώπιον του Συνταγματικού Δικαστηρίου), η οποία αποτελεί ένα από τα τρία κράτη τα οποία είχαν το μεγαλύτερο αριθμό ευρωπαϊκών διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας εν ισχύι κατά το έτος πριν από το έτος υπογραφής της Συμφωνίας (τα άλλα δύο είναι η Γαλλία και το ΗΒ) και των οποίων η υπογραφή αποτελεί προϋπόθεση για τη θέση σε ισχύ της Συμφωνίας.
Υπενθυμίζεται πάντως ότι η Δημόσια Διαβούλευση του νομοσχεδίου με τίτλo «Κύρωση και προσαρμογή στην ελληνική νομοθεσία των διατάξεων της Συμφωνίας για την ίδρυση Ενιαίου Δικαστηρίου Διπλωμάτων Ευρεσιτεχνίας και του Πρωτοκόλλου για τα προνόμια και τις ασυλίες του Ενιαίου Δικαστηρίου Διπλωμάτων Ευρεσιτεχνίας» διήρκησε από τις 20/2/2017 μέχρι την 1/3/2017 με σχεδόν ανύπαρκτη συμμετοχή εμπλεκόμενων μερών, ενώ με επιστολή του ο τότε πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών Β. Αλεξανδρής είχε ζητήσει την ανάσχεση της διαδικασίας κύρωσης της Συμφωνίας για την ίδρυση Ενιαίου Δικαστηρίου Διπλωμάτων Ευρεσιτεχνίας, επικαλούμενος την ανάγκη προηγούμενης συστηματικής διαβούλευσης και ουσιαστικού διαλόγου με τους άμεσα ενδιαφερόμενους φορείς (ΟΒΙ, ΔΣΑ, Επιμελητήρια και λοιπούς επιχειρηματικούς φορείς) και στάθμισης των συνεπειών που το εν λόγω Δικαστήριο θα επιφέρει στην εσωτερική έννομη τάξη και την εθνική οικονομία.
Επιμέλεια: Δρ. Θεόδωρος Χίου, Δικηγόρος Διανοητικής Ιδιοκτησίας, Ψηφιακών Τεχνολογιών και Καινοτομίας (Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.)
Photo credit: Freepik.com (@Freepik)
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ:
ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ ΓΙΑ ΤΟ ΝΕΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΔΙΚΑΙΟΥ ΣΗΜΑΤΩΝ (ΚΟΙΝΟΤΙΚΑ & ΕΘΝΙΚΑ ΣΗΜΑΤΑ) ...
ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΟΣΦΡΗΤΙΚΩΝ ΣΗΜΑΤΩΝ ΥΠΟ ΤΟ ΝΕΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΣΗΜΑΤΩΝ: ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ
