Λεπτομέρειες: Δημοσιεύθηκε : 16 Ιανουαρίου 2017

Το παρόν άρθρο αποτελεί επεξεργασμένη εκδοχή της εισήγησης του Δρ. Θεόδωρου Χίου* με τίτλο «Άδειες ανοιχτού λογισμικού, περιεχομένου και δεδομένων» που εκφωνήθηκε στις 17 Δεκεμβρίου 2016 στο πλαίσιο του Σεμιναρίου του ΟΒΙ με τίτλο «Ανοιχτή καινοτομία και βιομηχανική ιδιοκτησία: ευκαιρίες και προκλήσεις».

Η παρουσίαση της εισήγησης είναι διαθέσιμη εδώ.

ΟΒΙ1 2

Aπό αριστερά προς δεξιά: Π. Τσιαβός (όρθιος), K. Αμπατζής, Κ. Μαργέλλου, Θ. Καρούνος, Θ. Χίου, Δ. Οικονόμου

Oι ανοιχτές άδειες (open licences) είναι περισσότερο συνδεδεμένες με το δίκαιο πνευματικής ιδιοκτησίας. Εντούτοις, τα τελευταία χρόνια η χρήση τους εξαπλώνεται ολοένα και περισσότερο στο πεδίο της Βιομηχανικής Ιδιοκτησίας (ΒΙ), δηλαδή στο δίκαιο που προστατεύει, μέσω συγκεκριμένων τίτλων προστασίας, αισθητικές και τεχνικές δημιουργίες, όπως design, εφευρέσεις, κ. ά.

Η παρούσα εισήγησή αποτελεί μία εισαγωγή στην προβληματική των ανοιχτών αδειών ως νομικό ένδυμα ανοιχτής καινοτομίας στη Βιομηχανική Ιδιοκτησία.

Στις παρακάτω γραμμές θα προσπαθήσω:

να εξηγήσω τι είναι ανοιχτές άδειες (Ι)

να χαρτογραφήσω το τοπίο των ανοιχτών αδειών στη ΒΙ (ΙΙ)

να αξιολογήσω την αλληλεπίδραση ανοιχτών αδειών και ΒΙ (ΙΙΙ)

να προβάλλω κάποιες συμπερασματικές σκέψεις-προτάσεις για την επόμενη μέρα (IV).

Ι. ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΑΝΟΙΧΤΕΣ ΑΔΕΙΕΣ;

Οι ανοιχτές άδειες είναι ένα ιδιαίτερο είδος αδειών εκμετάλλευσης δικαιωμάτων Διανοητικής Ιδιοκτησίας (ΔΙ), δηλαδή αδειών που παρέχονται από το δικαιούχο ΔΙ σε τρίτους για τη χρήση ή εκμετάλλευση ενός προστατευόμενου αντικειμένου. Πρόκειται για τυποποιημένες πρότυπες συμβάσεις προσχώρησης, οι οποίες διαμορφώνονται από κάποιον φορέα ή κοινότητα.

Οι εν λόγω άδειες ονομάζονται «ανοιχτές», διότι διαπνέονται από την ιδέα ότι η διάδοση της δημιουργίας, της τέχνης, της πληροφορίας και της γνώσης εν γένει και η πρόσβαση σε αυτές δεν θα πρέπει να εμποδίζεται από το μονοπωλιακό δικαίωμα διανοητικής ιδιοκτησίας ή άλλο δικαίωμα. Στην ουσία, λειτουργούν ως εργαλεία τα οποία δια της συμβατικής οδού, «ανοίγουν» το κλειστό μονοπώλιο που παρέχει η Διανοητική Ιδιοκτησία (Intellectual Property). Ως εκ τούτου, οι ανοιχτές άδειες αποτελούν το κύριο όχημα και το νομικό ένδυμα της ανοιχτής δημιουργίας και καινοτομίας.

Ειδικότερα, ο δικαιούχος ΔΙ, επιλέγοντας μία ανοιχτή άδεια, επιφυλάσσει στον εαυτό του ορισμένες μόνο εξουσίες («some rights reserved» αντί για το «all rights reserved» μοντέλο) από αυτές που εμπεριέχονται στο μονοπωλιακό του δικαίωμα και επιτρέπει, ως αδειοδότης [licensor]/παραχωρών την άδεια, κατ’ ελάχιστο, «ελεύθερη» και δωρεάν (δημόσια) χρήση του αντικειμένου προστασίας σε απροσδιόριστο αριθμό χρηστών, παρέχοντας περισσότερες ελευθερίες χρήσης από αυτές που επιτρέπει η νομοθεσία ΔΙ και από αυτές που συνήθως παρέχονται με τις παραδοσιακές άδειες εκμετάλλευσης.

Λόγω των χαρακτηριστικών αυτών, η «ανοιχτή» αδειοδότηση («open licensing» ή «free licencing») θεωρείται ένας εναλλακτικός τρόπος διαχείρισης δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας σε σχέση με την παραδοσιακή αδειοδότηση.

II. ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗ ΑΝΟΙΧΤΩΝ ΑΔΕΙΩΝ ΣΤΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ

Οι ανοιχτές άδειες αφορούν τη ΒΙ καθώς χρησιμοποιούνται για τη διάδοση και εκμετάλλευση αντικειμένων τα οποία βρίσκονται τόσο στην περιφέρεια όσο και στον πυρήνα του πεδίου της.

Α_ΟΙ ΑΝΟΙΧΤΕΣ ΑΔΕΙΕΣ ΣΤΗΝ «ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ» ΤΗΣ ΒΙ

1_ΛΟΓΙΣΜΙΚΟ

Οι ανοιχτές άδειες εμφανίστηκαν αρχικά στο χώρο του λογισμικού, όπου αναπτύχθηκαν σημαντικά και οδήγησαν στη δημιουργία και προσφορά ελεύθερου λογισμικού (Free Software) και λογισμικού ανοιχτού κώδικα (ή FLOSS (Free/Libre/Open Source software). Το λογισμικό, σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά πρότυπα δικαίου ευρεσιτεχνίας δεν είναι αφ’ εαυτό αντικείμενο προστασίας από τίτλο βιομηχανικής ιδιοκτησίας αλλά δύναται υπό προϋποθέσεις να προστατευθεί με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας, εφόσον προσφέρει μία τεχνική συμβολή στην επίλυση ενός τεχνικού προβλήματος και υπερβαίνει τον απλό προγραμματισμό.

Υπάρχουν πολλοί τύποι προτεινόμενων ανοιχτών αδειών και αδειών ανοιχτού κώδικα ειδικά στο πεδίο του λογισμικού, οι οποίες διαφοροποιούνται ανάλογα με τα δικαιώματα που παρέχουν στους χρήστες. Μία από τις πιο σημαντικές και ευρέως διαδεδομένες ανοιχτές άδειες λογισμικού είναι η GNU GPL general public licence, η οποία διαμορφώθηκε από την Free Software Foundation.

Πρόκειται για μία free software άδεια η οποία καθιστά απολύτως ελεύθερη και δωρεάν τη χρήση, μελέτη, αντιγραφή, τροποποίηση και αναδιανομή λογισμικού με ή χωρίς αλλαγές ή βελτιώσεις για όλους τους χρήστες.

2_ΔΕΔΟΜΕΝΑ

Άλλες ανοιχτές άδειες επιτρέπουν ελεύθερη διάδοση, πρόσβαση και χρήση δεδομένων με ευρεία έννοια, δηλαδή στοιχεία, πληροφορίες, βάσεις δεδομένων, επιστημονικά δεδομένα που παράγονται από φορείς του Δημοσίου την Ερευνητική Κοινότητα, Πανεπιστήμια ή άλλους φορείς και τα οποία προστατεύονται από πνευματικά ή άλλα δικαιώματα.

Τα «δεδομένα» αν και δεν αποτελούν αφ’ εαυτά αντικείμενο τίτλων βιομηχανικής ιδιοκτησίας, αφορούν τη ΒΙ διότι αποτελούν συχνά χρήσιμο εργαλείο για την παραγωγή καινοτομίας στα πρώτα στάδια ανάπτυξης.

Ένα παράδειγμα Άδειας Ανοικτών Δεδομένων είναι Open Data Commons / Open Database License) v 1.0 που ανέπτυξε η Open Knowledge Foundation. Η εν λόγω άδεια επιτρέπει το «άνοιγμα» συνόλων δεδομένων για ελεύθερη χρήση και διάδοση από τρίτους.

Β_ΟΙ ΑΝΟΙΧΤΕΣ ΑΔΕΙΕΣ ΣΤΟΝ ΠΥΡΗΝΑ ΤΗΣ ΒΙ

Οι ανοιχτές άδειες αφορούν και αντικείμενα τα οποία βρίσκονται στον πυρήνα της βιομηχανικής ιδιοκτησίας, δηλαδή, αισθητικές και τεχνικές δημιουργίες.

1_DESIGN

Αρκετά διαδεδομένες είναι και οι ανοιχτές άδειες που εφαρμόζονται σε αισθητικές δημιουργίες, αντικείμενο του δικαίου σχεδίων και υποδειγμάτων.

Οι άδειες Creative Commons αποτελούν το αντιπροσωπευτικότερο παράδειγμα «ανοιχτών αδειών» για διαφόρων τύπων προστατευόμενο περιεχόμενο και ιδίως για αισθητικές δημιουργίες. Δύνανται να χρησιμοποιηθούν για περιεχόμενο όπως κείμενα, επιστημονικές μελέτες, φωτογραφίες, εικαστικά, σχέδια και μοντέλα, αντικείμενα δηλαδή που εντάσσονται (και) στο πεδίο προστασίας των σχεδίων και υποδειγμάτων της βιομηχανικής ιδιοκτησίας.

Οι εν λόγω άδειες προτάθηκαν αρχικά το 2001 από τον καθηγητή Lawrence Lessig. Σήμερα, οι ισχύουσες άδειες (έκδοση 4.0) αναπτύχθηκαν από το Creative Commons corporation.

Το περιεχόμενο της βασικής άδειας είναι τυποποιημένο σε έξι παραλλαγές, ανάλογα με τα δικαιώματα που επιθυμεί ο δημιουργός να παραχωρήσει στους χρήστες: Αttribution 4.0 International, Attribution-ShareAlike 4.0 International, Attribution-NoDerivatives 4.0, Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International, Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0, Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International.

Oι άδειες συχνά συνοδεύουν τα ψηφιακά αρχεία 2d ή 3d εκτύπωσης, τα οποία είναι ελεύθερα διαθέσιμα για κατέβασμα από το διαδίκτυο.

2_ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΕΣ

H ιδέα της ανοιχτότητας μεταδόθηκε και στον στο χώρο των αμιγώς τεχνικών και τεχνολογικών δημιουργιών, δηλαδή κυρίως στον τομέα των εφευρέσεων/διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας, όπου παρατηρείται η διαμόρφωση ανοιχτών αδειών και μηχανισμών ανοιχτής πρόσβασης με αντικείμενο τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας αφ’ εαυτά.

H ανοιχτή αδειοδότηση και εδώ αποσκοπεί στην κάμψη του έντονου μονοπωλιακού χαρακτήρα των δικαιωμάτων, διασφαλίζοντας διευρυμένη πρόσβαση σε καινοτομία ή αποτρέποντας τον αποκλεισμό σε αυτήν. Συχνά αναπτύσσεται εντός συγκεκριμένων βιομηχανιών ή τεχνολογικών κλάδων.

Οι πρακτικές ανοιχτής αδειοδότησης παρουσιάζουν διαβαθμίσεις, ανάλογα με το βαθμό κάμψης του μονοπωλιακού χαρακτήρα που επιδιώκεται κάθε φορά.

- FRAND Licensing

Ως παράδειγμα «ήπια» «ανοιχτής» αδειοδότησης αναφέρουμε την αδειοδότηση FRAND. Οι οργανισμοί προτυποποίησης τεχνολογιών σε ορισμένους τομείς όπως αυτόν των Συστημάτων Επικοινωνίας και Πληροφορικής, απαιτούν συχνά από τους κατόχους ευρεσιτεχνιών που είναι ή πρόκειται να καταστούν ουσιώδεις για τη θέση σε εφαρμογή του εκάστοτε τεχνολογικού προτύπου, να δεσμεύονται ότι θα παρέχουν άδειες για τη χρήση των εφευρέσεων αυτών από τρίτους με όρους δίκαιους, εύλογους και χωρίς διακρίσεις (Fair, Reasonable, Non-Discriminatory Licensing). Mε τον τρόπο αυτό επιδιώκεται η πρόσβαση στην ουσιώδη εφεύρεση από όποιον προτίθεται να κάνει χρήση αυτής σε τεχνολογική εφαρμογή που θα αναπτύξει.

- Patent Left ή τεχνολογικά κοινά [technology commons]

Περαιτέρω, έχει αναπτυχθεί σε ορισμένους τομείς καινοτομίας, όπως η βιολογία και η βιοτεχνολογία, η πρακτική της παραχώρησης εν στενή εννοία ανοικτών αδειών (ή αλλιώς Patentleft / copyleft-style patent licence), οι οποίες προσομοιάζουν στις ανοιχτές άδειες λογισμικού που είδαμε πιο πριν.

Οι άδειες αυτές διευρύνουν το πεδίο ελεύθερης χρήσης που παρέχει το μονοπώλιο του διπλώματος ευρεσιτεχνίας και επιτρέπουν δωρεάν χρήση μίας ευρεσιτεχνίας, υπό την προϋπόθεση ότι ο αδειούχος ο οποίος αναπτύσσει παράγωγη τεχνολογία με βάση την εν λόγω ευρεσιτεχνία, θα πρέπει να την διαθέσει υπό τους ίδιους όρους [share alike technology]. H χρήση των εν λόγω αδειών οδηγεί στη δημιουργία technology commons, κατ’ αντιστοιχία με τα creative commons του τομέα των αισθητικών/καλλιτεχνικών δημιουργιών.

- Patent Pools Schemes

Τέλος, η ανοιχτή αδειοδότηση λαμβάνει τη μορφή μηχανισμών που επιτρέπουν τη δημιουργία κοινοτήτων ή δικτύων καινοτομίας μεταξύ ομότιμων μελών που είναι κάτοχοι διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας, και τα οποία μέλη μοιράζονται μεταξύ τους αμοιβαία τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας που διαθέτουν, παρέχοντας ανοιχτές άδειες προς το σύνολο της κοινότητας. Με τον τρόπο αυτό δημιουργείται πεδίο ανοιχτής καινοτομίας εντός του δικτύου, με την έννοια ότι κάθε μέλος έχει ελεύθερη πρόσβαση στις εφευρέσεις των υπόλοιπων μελών του δικτύου.

Αυτοί οι μηχανισμοί είναι γενικώς γνωστοί με τον όρο open patent pools.

Ένα παράδειγμα τυπικού ανοιχτού τεχνολογικού patent pool αποτελεί ο μηχανισμός του «Defensive Patent Licence» (DPL). To Defensive Patent Licence δημιουργεί μία κοινότητα/δίκτυο καινοτομίας στο οποίο οποιοσδήποτε δικαιούχος ευρεσιτεχνίας είναι ελεύθερος να εισέλθει. Με το που εισέρχεται, δεσμεύεται αυτομάτως να παραχωρήσει ανοιχτή άδεια για όλα τα διπλώματα Ευρεσιτεχνίας που διαθέτει προς όφελος του pool και αντίστοιχα, να λάβει άδεια από κάθε άλλο μέλος του pool. Στην ουσία πρόκειται για διαμοιρασμό πατεντών με ανοιχτές άδειες εντός ενός δικτύου.

Διαφορετική λογική παρουσιάζει το Δίκτυο «License on Transfer» (LoT). Πρόκειται πάλι για μία κοινότητα επιχειρήσεων καινοτομικά ενεργών τα μέλη της οποίας δεσμεύονται να καθιστούν ανοιχτές τις ευρεσιτεχνίες τους για το δίκτυο κάθε φορά που τις μεταβιβάζουν σε κάποιον τρίτο, εκτός δικτύου. Με άλλα λόγια, μία ανοιχτή άδεια ενεργοποιείται προς όφελος όλων των μελών του δικτύου όταν μεταβιβάζεται ένα δίπλωμα ευρεσιτεχνίας.

οβι2

ΙΙI. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΑΝΟΙΧΤΩΝ ΑΔΕΙΩΝ ΣΤΗ ΒI

Έχοντας εξετάσει το πλέγμα των ανοιχτών αδειών που αφορούν τη βιομηχανική ιδιοκτησία, μπορούμε να προβούμε σε μία προκαταρκτική αξιολόγηση της επενέργειας των εν λόγω αδειών στην ανάπτυξη και προστασία της καινοτομίας.

Α_ΟΙ AΝΟΙΧΤΕΣ ΑΔΕΙΕΣ ΩΣ ΕΥΚΑΙΡΙΑ

Η ανοιχτή αδειοδότηση μπορεί να αποτελέσει ευκαιρία για το πεδίο της βιομηχανικής ιδιοκτησίας, για τουλάχιστον τρεις λόγους:

1. Επιτάχυνση Καινοτομίας

Η καινοτομία χρειάζεται δημιουργικούς και τεχνολογικούς πόρους και εργαλεία με όσο το δυνατόν ευκολότερη και γρηγορότερη ροή προς και από αυτά. Οι ανοιχτές άδειες, μειώνουν τα εμπόδια πρόσβασης, καθιστώντας ευκολότερη τη σύνδεση ανάμεσα σε αυτούς που αναζητούν καινοτομία και σε αυτούς που παρέχουν καινοτόμες λύσεις.

Έτσι ενισχύουν την παραγωγή καινοτομίας αφού επιτρέπουν πρόσβαση αφενός σε εργαλεία που είναι απαραίτητα κατά το στάδιο ανάπτυξης αντικειμένων προστασίας ΒΙ με τη χρήση ανοιχτού λογισμικού, ανοιχτών δεδομένων και περιεχομένου.

Αφετέρου, διευκολύνουν την παράγωγη καινοτομία, η οποία στηρίζεται σε προϋπάρχουσα ανοιχτή καινοτομία, όπως οι ευρεσιτεχνίες υπό άδειες patentleft.

Σε μία χώρα με αρνητικό ισοζύγιο καινοτομίας όπως η Ελλάδα, η διευρυμένη πρόσβαση σε έξωθεν παραγόμενη καινοτομία αναμένεται να επιταχύνει την εγχώρια παραγωγή καινοτομίας.

2. Διεύρυνση αναπτυσσόντων: Ροή καινοτομίας από και προς SMEs/startups

Προς την ίδια κατεύθυνση, η ευκολία πρόσβασης επιτρέπει και σε μικρούς παίχτες όπως μικρομεσαίες επιχειρήσεις ή startup επιχειρήσεις, αφενός να παράγουν καινοτομία χρησιμοποιώντας ανοιχτά εργαλεία και αφετέρου να επωφελούνται από την ανοιχτή καινοτομία που διαδίδεται μέσω ανοιχτών αδειών, γενόμενοι αδειούχοι ανοιχτών αδειών ή συμμετέχοντας σε patent pools διαμοιρασμού ευρεσιτεχνιών και σε τεχνολογικά κοινά.

Εξάλλου, με τη χρήση ανοιχτών αδειών αποφεύγονται έξοδα για λήψη αδειών και αλλά και δικαστικές διαμάχες. Επίσης, η συμμετοχή σε δίκτυο καινοτομίας δύναται να αποτελέσει κίνητρο για απόκτηση διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας (πχ. για τη συμμετοχή σε κάποιο patent pool).

3. Aντιμετώπιση παθογενειών του συστήματος ΒΙ.

Οι ανοιχτές άδειες δύνανται επίσης να δώσουν λύση για ορισμένα εγγενή προβλήματα της Bιομηχανικής Iδιοκτησίας, ιδίως στο χώρο των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας.

Ειδικότερα, ο μηχανισμός των ανοιχτών αδειών θα μπορούσε να ιδωθεί ως το αντίδοτο για τα sleeping patents, δηλαδή τις ευρεσιτεχνίες που ουδέποτε έτυχαν εκμετάλλευσης και δημιούργησαν απλά ένα αναξιοποίητο μονοπώλιο, δεδομένου ότι με τη χρήση ανοιχτών αδειών θα μπορούσαν να τύχουν ευκολότερα χρήσης και εκμετάλλευσης από κάποιον τρίτο πέραν του δικαιούχου.

Παρόμοια, ορισμένοι τύποι ανοιχτής καινοτομίας, όπως το Licence on Transfer που αναπτύξαμε πιο πριν, έχουν συσταθεί με σκοπό να περιορίσουν το φαινόμενο των patent trolls, δηλαδή, την παρασιτική κατοχύρωση εφευρέσεων με στόχο όχι την παραγωγή προϊόντων αλλά την πρόκληση δικαστικών αγώνων.

Β_ΟΙ ΑΝΟΙΧΤΕΣ ΑΔΕΙΕΣ ΩΣ ΠΡΟΚΛΗΣΗ

Βεβαίως, οι ανοιχτές άδειες θέτουν μία σειρά νομικών προκλήσεων στο παραδοσιακό μοντέλο νομικής προστασίας που παρέχουν οι τίτλοι βιομηχανικής ιδιοκτησίας.

1. Δυσκολίες συνύπαρξης

Αυτό που χαρακτηρίζει γενικά την ανοιχτές άδειες είναι το γεγονός ότι στην πράξη πρόκειται για μη ανακλητές άδειες. Έτσι όταν για οποιαδήποτε αιτία, επιδιώκεται η μεταπήδηση από ανοιχτό σε παραδοσιακό κλειστό σύστημα προστασίας, ανακύπτουν ορισμένα προβλήματα.

Για παράδειγμα, ένας σχεδιαστής που διανέμει τα σχέδια ή υποδείγματα με ανοιχτές άδειες Creative Commons (CC) και για κάποιο λόγο παύει να επιθυμεί πλέον την ανοιχτή διανομή των σχεδίων, με δυσκολία θα μπορέσει να αποτρέψει τη διαμορφωθείσα κατάσταση. Διότι η προβλεπόμενη διακοπή ανοιχτής αδειοδότησης ενός αντικειμένου, σύμφωνα με το άρθρο 6(c) των αδειών CC, επιφέρει αποτελέσματα μόνο για το μέλλον και δεν επιφέρει αυτομάτως τη λύση των μέχρι τούδε συναφθεισών άδειων CC με χρήστες για τα αντίγραφα σχεδίων και υποδειγμάτων που συνοδεύουν.

Εξάλλου, μετά την ανοιχτή κυκλοφορία των σχεδίων ή υποδειγμάτων, με δυσκολία θα πληρούνται οι προϋποθέσεις του «νέου» για την καταχώριση με σχέδιο ή υπόδειγμα σύμφωνα με το άρθρο 12 παρ. 3 πδ. 259/1997.

2. Eγγενή νομικά ζητήματα ανοιχτών αδειών

- Συμβατότητα

Ένα άλλο ζήτημα που αφορά τις ανοιχτές άδειες είναι το ζήτημα της συμβατότητας των όρων τους με το ελληνικό δίκαιο συμβάσεων και το ελληνικό δίκαιο ΔΙ, διότι έχουν καταρτιστεί με βάση αλλοδαπά δίκαια και ιδίως το αμερικάνικο. Αυτό σημαίνει ότι κατά την εφαρμογή τους, ενδέχεται να ανακύψουν ζητήματα ερμηνείας ή ακόμα και εφαρμοσιμότητας ορισμένων όρων. Αντίστοιχα ζητήματα έχουν αντιμετωπιστεί σποραδικά από δικαστήρια άλλων κρατών αλλά πρόκειται στην ουσία αχαρτογράφητα νερά τουλάχιστον για την ελληνική πραγματικότητα.

- Όρια μηχανισμού

Οι ανοιχτές άδειες δεν είναι κατασκευασμένες για καταστάσεις διαμάχης. Η επιβολή των όρων απαιτεί επίκληση του κλειστού μοντέλου. Για παράδειγμα, η λειτουργία των ανοιχτών patent pools που εξετάσαμε πιο πριν, προϋποθέτει την ύπαρξη τίτλου ΒΙ (δίπλωμα ευρεσιτεχνίας).

Εξάλλου, οι ανοιχτές άδειες εμπεριέχουν συνήθως ρήτρα περί αποποίησης ευθύνης του παρέχοντος την άδεια έναντι του αδειούχου, αναφορικά με το καθεστώς και τις ιδιότητες του αδειοδοτούμενου αντικειμένου και ιδίως το ιδιοκτησιακό του καθεστώς και την μη προσβολή δικαιωμάτων τρίτων ενώ προβλέπουν αποποίηση οποιασδήποτε ευθύνης για αποζημίωση, κάτι που θίγει την ασφάλεια των συναλλαγών.

Έτσι, το παραδοσιακό κλειστό μοντέλο προστασίας και επιβολής αποκλειστικών δικαιωμάτων παραμένει πάντα σε εφεδρεία.

ΙΙΙ. WHAT (should be) NEXT?

Κλείνοντας την παρούσα εισήγηση, κρίνω σκόπιμο να κάνω κάποιες συμπερασματικές σκέψεις για την αντιμετώπιση της χρήσης και της λειτουργίας των ανοιχτών αδειών στη βιομηχανική ιδιοκτησία κυρίως σε θεσμικό/ρυθμιστικό επίπεδο.

1. ΕΞΟΙΚΕΙΩΣΗ ΜΕ ΑΝΟΙΧΤΕΣ ΑΔΕΙΕΣ

Κατ’ αρχάς παρίσταται αναγκαίο να επιτευχθεί όσο το δυνατόν μεγαλύτερη εξοικείωση και κατανόηση της λειτουργίας των ανοιχτών αδειών από όλα τα εμπλεκόμενα μέρη στον τομέα της καινοτομίας και ιδίως του συσχετισμού τους με το παραδοσιακό μοντέλο προστασίας της ΒΙ.

Ως προς αυτό, συνίσταται η υιοθέτηση μίας πραγματιστικής προσέγγισης απέναντι στο ανοιχτό μοντέλο αδειοδότησης, το οποίο θα πρέπει να φανερώνεται ως εργαλείο το οποίο δύναται να λειτουργεί συμπληρωματικά ή παραπληρωματικά σε σχέση με την παραδοσιακή Βιομηχανική Ιδιοκτησία.

Άλλωστε, η ανοιχτή καινοτομία δεν είναι το αντίθετο της παραδοσιακής βιομηχανικής ιδιοκτησίας. Αντιθέτως, το ανοιχτό μοντέλο ετεροπροσδιορίζεται, διότι στηρίζεται εξ ορισμού στην ύπαρξη του κλειστού.

2. ΜΕΛΕΤΗ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΑΝΟΙΧΤΩΝ ΑΔΕΙΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Κρίνεται χρήσιμο να πραγματοποιηθούν μελέτες από οικονομική και νομική σκοπιά ώστε, αφενός, να εκτιμηθεί η προσδοκώμενη συμβολή των ανοιχτών αδειών στην ελληνική αγορά καινοτομίας και ο εντοπισμός των προσφορότερων βιομηχανιών για χρήση ανοιχτών αδειών, για ανάπτυξη patent pools κλπ.

Αφετέρου, να μελετηθούν τα νομικά διακυβεύματα που αναφύονται λόγω συνύπαρξης ανοιχτού με κλειστό μοντέλο, από νομικής άποψης, να βρεθεί η κατάλληλη φόρμουλα συνύπαρξης, να δημιουργηθεί η κατάλληλη υποδοχή για τις ανοιχτές άδειες στο δίκαιο της ΒΙ αλλά και να συνταχθούν ενδεχομένως ελληνοποιημένες ανοιχτές άδειες καινοτομίας.

3. ΧΑΡΑΞΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΒΙ ΓΙΑ 21^Ο ΑΙΩΝΑ

Η χάραξη στρατηγικής προστασίας καινοτομίας για τον 21^ο αιώνα θα πρέπει να περιλαμβάνει τις ανοιχτές άδειες, ως ένα ακόμα θεσμικά αναγνωρισμένο και προτεινόμενο όπλο στη φαρέτρα των αναπτυσσόντων.

Σε κάθε περίπτωση, ο στόχος της στρατηγικής θα πρέπει να είναι η αρμονική συνύπαρξη των δύο μοντέλων με απώτερο σκοπό τη βέλτιστη προώθηση της καινοτομίας. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι κάποιος θα μπορούσε να βρει ένα σπόρο για θεσμοθέτηση patent pools στο άρθρο 12 παρ. 5 1733/1987 σχετικά με τη δήλωση-πρόσκληση παραχώρησης μη αποκλειστικών αδειών.

Η βιομηχανική ιδιοκτησία είναι το κατ’ εξοχήν δίκαιο καινοτομίας και σκοπός του Ο.Β.Ι. είναι η συμβολή στην τεχνολογική και βιομηχανική ανάπτυξη της χώρας (άρθρο 1 παρ. 2 Ν. 1733/1987).

Συνεπώς, θεωρώ ότι η παρούσα συνάντηση υπό τη διοργάνωση του ΟΒΙ είναι ένα βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση.

* Ο Θεόδωρος Χίου είναι δικηγόρος, διδάκτωρ νομικής Παν/μίου Στρασβούργου και ειδικός σύμβουλος σε θέματα δικαιωμάτων πνευματικής και βιομηχανικής ιδιοκτησίας.

Το παρόν άρθρο αποτελεί μία εισαγωγή για τις ανοιχτές άδειες αλλά δεν παραλείπει τις λεπτομέρειες. Απευθυνθείτε στο δικηγόρο σας για να ανακαλύψετε ποια άδεια ενδείκνυται για εσάς.

Λεπτομέρειες: Δημοσιεύθηκε : 20 Μαϊος 2016

Εισήγηση του Δρ. Θεόδωρου Χίου* που εκφωνήθηκε στο 2ο Συνέδριο για το Δίκαιο της Μόδας (Fashioning the Law) στις 23 Απριλίου 2016. Η παρουσίαση της ομιλίας είναι διαθέσιμη εδώ.

Αγαπητοί σύνεδροι,

Είμαι πολύ χαρούμενος που έχω την ευκαιρία να μιλήσω ξανά στο ετήσιο συνέδριο για το δίκαιο της μόδας και ευχαριστώ πολύ τη διοργάνωση για την τιμητική πρόσκληση.

Η ομιλία μου χαρακτηρίζεται από το τρίπτυχο τεχνολογία, μόδα και δίκαιο διανοητικής ιδιοκτησίας.

Ειδικότερα, θα επικεντρωθώ στην τεχνολογία του αύριο η οποία ήδη έχει αρχίσει να είναι διαθέσιμη και στις μέρες μας, την τεχνολογία της τρισδιάστατης εκτύπωσης ή 3d Printing

Το θέμα που θα αναλύσω αφορά στις νομικές πτυχές που ανακύπτουν από τη διασύνδεση του 3d Printing με τη μόδα, ιδωμένες υπό το πρίσμα του δικαίου διανοητικής ιδιοκτησίας.

Για όσους δεν γνωρίζουν, η διανοητική ιδιοκτησία είναι το δίκαιο που προστατεύει τη δημιουργικότητα και την καινοτομία και το οποίο περιλαμβάνει την πνευματική ιδιοκτησία, τα σχέδια και υποδείγματα, τις ευρεσιτεχνίες και τα εμπορικά σήματα.

Η τεχνολογία του 3d Printing στη μόδα θέτει προκλήσεις που αφορούν όλα τα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας τα οποία κατ’ εξοχήν σχετίζονται με τη βιομηχανία της μόδας, δηλαδή ιδίως το δίκαιο πνευματικής ιδιοκτησίας, το δίκαιο σχεδίων & υποδειγμάτων και το δίκαιο εμπορικών σημάτων.

Με την εισήγηση αυτή θα επιχειρήσω μία πρώτη εισαγωγή στο θέμα και επιθυμώ να θέσω κάποιους προβληματισμούς για περαιτέρω συζήτηση με τα εμπλεκόμενα μέρη.

Η εισήγηση διαρθρώνεται ως εξής: Στην αρχή θα κάνω κάποια εισαγωγική αναφορά στην τεχνολογία του 3d Printing γενικά (I). Στη συνέχεια θα γίνει μία χαρτογράφηση της εφαρμογής της τεχνολογίας 3d Printing στη μόδα (ΙΙ) και τέλος θα επιχειρηθεί η εξέταση των βασικών ζητημάτων δικαίου διανοητικής ιδιοκτησίας που εγείρει η εφαρμογή της τεχνολογίας 3d Printing στη μόδα (ΙΙΙ), πριν διατυπώσω κάποιες τελικές σκέψεις (IV).

I. Eισαγωγή στην τεχνολογία του 3d Printing

I/1 Τι είναι η τρισδιάστατη εκτύπωση ή 3d Printing;

Η τρισδιάστατη εκτύπωση ή 3D Printing είναι μία διαδικασία που επιτρέπει τη δημιουργία τρισδιάστατων αντικειμένων από ένα ψηφιακό αρχείο.

3dprinter

Η διαδικασία αυτή περιλαμβάνει την «εκτύπωση» του αντικειμένου από έναν εκτυπωτή ο οποίος αντί για μελάνι χρησιμοποιεί το υλικό από το οποίο θα δημιουργηθεί το τρισδιάστατο αντικείμενο.

Η εκτύπωση γίνεται μέσω έγχυσης υλικού σε διαδοχικές στρώσεις, η καθεμία από της οποίες αποτελεί μία λεπτή οριζόντια τομή του προς εκτύπωση αντικειμένου.

I/2 Πώς λειτουργεί;

Όλα ξεκινούν με τη δημιουργία ενός εικονικού τρισδιάστατου σχεδίου του αντικειμένου που θέλουμε να δημιουργήσουμε, το οποίο θα αποθηκευτεί σε μορφή ενός ψηφιακού αρχείου CAD [υπάρχουν διαφόρων ειδών επεκτάσεις αρχείων, αλλά για ευκολία θα χρησιμοποιώ τον όρο «αρχείο CAD» (computer aided design)]. To αρχείο αυτό μπορεί να δημιουργηθεί με δύο τρόπους:

Εφόσον πρόκειται να σχεδιαστεί εξ υπαρχής νέο αντικείμενο, αυτό μπορούμε να το σχεδιάσουμε με τη βοήθεια ενός 3dmodelling λογισμικού). Υπάρχει σωρεία τέτοιων προγραμμάτων, όπως το γνωστό AutoCAD αλλά και λογισμικά ανοιχτού κώδικα.

Αν πρόκειται για υπάρχον ενσώματο αντικείμενο, τότε μπορούμε να δημιουργήσουμε ένα ψηφιακό τρισδιάστατο σχέδιο του αντικειμένου αυτού σε αρχείο CAD, με τη βοήθεια ενός τρισδιάστατου σαρωτή (3d Scanner).

Αφού δημιουργηθεί το αρχείο CAD με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, τότε το αντικείμενό μας είναι έτοιμο προς εκτύπωση με τη χρήση ενός τρισδιάστατου εκτυπωτή (3d printer), οικιακής ή επαγγελματικής χρήσης.

I/3 Αξιολόγηση και προοπτικές της τεχνολογίας 3D Printing

Α. Προς την Ψηφιοποίηση των αντικειμένων

Το 3d Printing είναι επαναστατικό, δεδομένου ότι επιτρέπει την ψηφιοποίηση κάθε αντικειμένου. Πολλοί κάνουν λόγο για την νέα βιομηχανική επανάσταση, η οποία θα μεταμορφώσει τις ζωές μας [1].

Στην πράξη όλα τα αντικείμενα θα μπορούν εν δυνάμει να μετατραπούν σε ψηφιακά αρχεία “CAD”, μέσω σχεδίασης ή σάρωσης, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τη δημιουργία, αναπαραγωγή και διάδοσή τους.

Με τον τρόπο αυτό, η τεχνολογία 3d Printing μειώνει την απόσταση ανάμεσα στον ψηφιακό και τον αναλογικό κόσμο.

Β. Τεχνολογία σε εξέλιξη

Η τεχνολογία 3d Printing δεν είναι καινούρια -ανακαλύφθηκε το 1984-αλλά τα τελευταία χρόνια εξελίσσεται ραγδαία σε επίπεδο τεχνικών δυνατοτήτων:

Όσον αφορά την τρισδιάστατη σάρωση, η ψηφιοποίηση των αντικειμένων τείνει να γίνει τόσο απλή όσο η λήψη μιας φωτογραφίας: Ήδη, υπάρχει η δυνατότητα μετατροπής της κάμερας κινητού σε 3d scanner με κατάλληλη λήψη φωτογραφίας και χρήση ειδικού λογισμικού (Βλ: https://3dprint.com/120773/3d-scanning-with-camera/) ενώ η τάση δείχνει ότι στο μέλλον τα smartphones θα έχουν ενσωματωμένο 3d scanner.
Όσον αφορά την εκτύπωση καθ’ εαυτή, η τεχνολογία παρέχει τη δυνατότητα τρισδιάστατης εκτύπωσης σε μεγάλη γκάμα υλικών πέραν του πλαστικού όπως μέταλλο, πορσελάνη, χαρτί.

Γ. Mainstream τεχνολογία

Επίσης η τεχνολογία του 3dprintingμπαίνει πλέον στο στάδιο της ωρίμανσης, και έτσι γίνεται ολοένα και πιο προσιτή στο ευρύ κοινό.

Ήδη κάποιος αν θέλει μπορεί να προμηθευτεί έναν οικιακό 3d εκτυπωτή με λιγότερα από 200 ευρώ, για εκτυπώσεις μικρών αντικειμένων.

Aκόμα όμως και χωρίς εκτυπωτή, κάποιος μπορεί να κάνει τρισδιάστατες εκτυπώσεις είτε απευθυνόμενος σε διαδικτυακές υπηρεσίες 3d Printing (εκτυπωτάδικα), όπως το shapeways.com, στα οποία μπορεί κανείς να κάνει upload το αρχείο CAD και να του αποστείλουν το εκτυπωμένο προϊόν

ή να επισκεφτεί ένα κατάστημα που κάνει 3d εκτυπώσεις. Ήδη, στην Αθήνα έχουν κάνει την εμφάνισή τους αρκετά 3d «εκτυπωτάδικα».

I/4 Παραδείγματα και εφαρμογές

H τρισδιάστατη εκτύπωση έχει πάρα πολλές και απίθανες εφαρμογές, σε πεδία που ενδεχομένως δεν φαντάζεστε. Μπορούμε για παράδειγμα να εκτυπώσουμε μουσικά όργανα, αντικείμενα οικιακής χρήσης, όπλα (πχ. Defense Distributed, "the Liberator" (wiki-gun)), φαγητά, ακόμα και ανθρώπινους ιστούς.

CUPS GUN

ΙΙ. 3d Printing και Μόδα

Πέραν των ανωτέρω εφαρμογών, το 3dprinting έχει εφαρμογή και στο χώρο της μόδας.

ΙΙ/1 Μια χαρτογράφηση

Η μόδα αγαπάει το 3D Printing!

Με τη χρήση τρισδιάστατων εκτυπωτών είναι δυνατή η εκτύπωση αντικειμένων μόδας όπως κοσμήματα, γυαλιά, υποδήματα αλλά και ενδύματα [2].

Τα υλικά που χρησιμοποιούνται είναι κυρίως παράγωγα πλαστικού και μέταλλο (χρυσό κ. ά.). Hεκτύπωση σε βαμβάκι ή lycra δεν είναι ακόμη εφικτή, όμως παρατηρείται ραγδαία εξέλιξη στην παραγωγή νέων υλικών εκτύπωσης, που παρέχουν την κατάλληλη ελαστικότητα και ευκαμψία, με τέλεια εφαρμογή στο σώμα.

Αντίστοιχα, τα αντικείμενα μόδας του «αναλογικού» κόσμου, δύνανται να ψηφιοποιηθούν και εν συνεχεία να εκτυπωθούν με τη χρήση τρισδιάστατων σαρωτών, με τον τρόπο που αναφέραμε πιο πριν.

Σε επίπεδο αγοράς, το 3d Printing έχει μπει δυναμικά στη βιομηχανία μόδας:

-Haute Couture

Για την ώρα η παραγωγή εκτυπωμένων ενδυμάτων αφορά κυρίως την υψηλή ραπτική. Έτσι, τρισδιάστατα εκτυπωμένα ρούχα ήδη αποτελούν μέρος συλλογών γνωστών σχεδιαστών όπως o Karl Lagerfeld ή η Iris Van Herpen.

IRIS VAN HERPEN

Ensemble by Iris van Herpen, Spring/Summer 2010

-3d Printing-oriented firms

Υπάρχουν και μικρότεροι οίκοι στο χώρο της «εκτυπωμένης» μόδας, που παράγουν μόνο εκτυπωμένα αντικείμενα μόδας (όπως η εταιρεία Continuum Fashion ή ο οίκος Nervous System με τη σειρά Kinematics) ή που χρησιμοποιούν κατά κόρον την τεχνολογία 3d Printing για δημιουργία φορεμάτων, κοσμημάτων και υποδημάτων.

KINEMATICS

Nervous System-Kinematics

-3d Printing online outlets

Τέλος, σε ακόμη πιο μαζική κλίμακα, υπάρχουν websites που απευθύνονται στο ευρύ κοινό, όπως το shapeways.com, στο οποίο μπορεί κανείς να παραγγείλει, μεταξύ άλλων, 3d printed κοσμήματα.

ΙΙ/2 Πώς επηρεάζει το 3d Printing τη μόδα; Είναι το μέλλον της μόδας;

Η τρισδιάστατη εκτύπωση αντικειμένων μόδας επηρεάζει καίρια και πολύπλευρα τη βιομηχανία της μόδας, τόσο σε επίπεδο παραγωγής όσο και σε επίπεδο κατανάλωσης.

Α. Σχεδιασμός & Παραγωγή αντικειμένων μόδας

Ο σχεδιασμός γίνεται ευκολότερος και ακριβέστερος, δεδομένου ότι η χρήση λογισμικών μοντελοποίησης επιτρέπει υψηλής λεπτομέρειας σχεδίαση αντικειμένων ενώ αντίστοιχα οι εκτυπωτές επιτρέπουν πιστή αποτύπωση των μοντελοποιημένων αντικειμένων.
Το κόστος παραγωγής μειώνεται καθώς η παραγωγή αντικειμένων μέσω τρισδιάστατης εκτύπωσης γίνεται με λιγότερες απώλειες πρώτης ύλης και συντομότερους χρόνους παράδοσης. Ομοίως το κόστος παραγωγής και διανομής είναι μικρότερο, ιδίως μέσω διανομής των δημιουργιών σε αρχεία CAD.
Με τη διάδοση της τεχνολογίας 3d Printing, δεν είναι απίθανο οι οίκοι να θέτουν προς πώληση όχι εκτυπωμένα αντικείμενα καθ’ εαυτά αλλά τις συλλογές τους (και) σε αρχεία CAD.

B. Nέα σχέση των καταναλωτών με τη μόδα

Το 3d Printing αλλάζει σημαντικά την και την εμπειρία κατανάλωσης αντικειμένων μόδας.

1^ον, ο καταναλωτής θα είναι σε θέση να εκτυπώνει στο σπίτι τα ρούχα, τα κοσμήματα ή άλλα αντικείμενα, απλώς με τη χρήση των αντίστοιχων αρχείων CADκαι τη βοήθεια του οικιακού 3dprinter μας, ο οποίος θα αντιστοιχεί πλέον στη νέα «ραπτομηχανή» [3].

2^ον, ο καταναλωτής θα είναι σε θέση να εκτυπώνει ρούχα και άλλα αντικείμενα μόδας ακριβώς στο μέγεθος που του ταιριάζει. Με τον τρόπο αυτό, το 3d Printing θα μειώσει την απόσταση ανάμεσα στην υψηλή ραπτική που είναι προσαρμοσμένη στα μέτρα ενός ατόμου και τη μαζική παραγωγή των ready-to-wear αντικειμένων.

3^ον CREATE_SHARE_REMIX culture. Το 3d Printing οδηγεί στον εκδημοκρατισμό της μόδας και στην αναβάθμιση του ρόλου του τελικού καταναλωτή. Πράγματι, ο καταναλωτής θα είναι σε θέση όχι μόνο να παραγγέλνει απλώς αντικείμενα μόδας ακριβώς στα μέτρα του, αλλά να παρεμβαίνει και στο σχεδιασμό αυτών,

- είτε δημιουργώντας εξ υπαρχής νέα σχέδια:

Για παράδειγμα, μία φοιτήτρια σχεδίου, η Dalit Peleg, δημιούργησε τη δική της συλλογή μόδας με οικιακό 3d printer στο σπίτι της

- είτε συμβάλλοντας στη δημιουργία παράγωγων έργων

Στην πράξη το 3d Printing επαναπροσδιορίζει την παραδοσιακή γραμμή ανάμεσα στο σχεδιαστή, τον κατασκευαστή και τον καταναλωτή, διότι

- αφενός θα καθίσταται εφικτή η προσωποποίηση και ατομική παραμετροποίηση από τους καταναλωτές των δημιουργιών μόδας που προσφέρει ένας σχεδιαστής.
- αφετέρου ευνοείται η δημιουργία παράγωγων έργων μόδας από τους καταναλωτές, οι οποίοι μπορούν να παρεμβαίνουν στο αρχείο cad και να εκτυπώνουν παραλλαγές ή συνθέσεις υφιστάμενων δημιουργιών. (User generated content)

ΙII. 3d Printing στη μόδα και Διανοητική Ιδιοκτησία

Aπό την προηγούμενη παρουσίαση γίνεται σαφές ότι η διάδοση της τεχνολογίας 3d Printing αποτελεί την καινούρια τεχνολογική πρόκληση για το δίκαιο της Διανοητικής Ιδιοκτησίας της μόδας.

Κατ’ αρχήν, η χρήση τεχνολογίας 3d Printing για τη δημιουργία αντικειμένων μόδας δεν μεταβάλλει per se το νομικό πλαίσιο της προστασίας των δημιουργιών αυτών από διανοητική ιδιοκτησία.

Δηλαδή, οι 3d printed δημιουργίες υπάγονται στους συνήθεις κανόνες προστασίας, όπως και τα μη εκτυπωμένα αντικείμενα μόδας.

Το γεγονός ότι οι εν λόγω δημιουργίες χαρακτηρίζονται από διπλό υλικό φορέα, δηλαδή το αρχείο CAD και το εκτυπωμένο αντικείμενο δεν μεταβάλλει το καθεστώς προστασίας τους, δεδομένου ότι αντικείμενο προστασίας είναι το άυλο αγαθό (σχέδιο) και όχι ο υλικός φορέας καθ’ εαυτός.

Έτσι, η εμφάνιση/αισθητικό αποτέλεσμα των δημιουργιών θα προστατεύονται από πνευματική ιδιοκτησία ή/και βιομηχανικό σχέδιο και υπόδειγμα [4], σύμφωνα με τις εκάστοτε προϋποθέσεις. Αντίστοιχα, το λογότυπο/brand του σχεδιαστή που τυχόν θα εκτυπώνεται και αυτό θα προστατεύεται σαν εμπορικό σήμα.

Οι εκάστοτε δικαιούχοι θα χαίρουν των αντίστοιχων εξουσιών και μέσων προστασίας που τους παρέχει η νομοθεσία, δηλαδή κατά βάση ένα μονοπώλιο εκμετάλλευσης και ισχυρά ένδικα μέσα αστικής και ποινικής προστασίας.

Όμως, οι διευρυμένες δυνατότητες αναπαραγωγής και διάδοσης τρισδιάστατων αντικειμένων που παρέχει το 3d Printing, ιδίως για το κοινό, θέτουν προκλήσεις ιδιαίτερα για το μέλλον του δικαίου ΔΙ της μόδας (και της ΔΙ γενικότερα).

Θα ξεκινήσω με δύο σχετικά ανώδυνες συνέπειες που συνεπάγεται η εμφάνιση του 3d Printingγια τη ΔΙ μόδας, και στη συνέχεια θα αναφερθώ σε πιο ακανθώδεις προκλήσεις, που δοκιμάζουν τα όρια προσαρμοστικότητας του υπάρχοντος νομικού πλαισίου.

III/1 Ιδιοκτησιακό καθεστώς σε δημιουργίες μόδας που εμπεριέχουν συμβολή από καταναλωτές

Ένα από τα ζητήματα που εγείρεται είναι αυτό του ιδιοκτησιακού καθεστώτος των δημιουργιών στις οποίες συμβάλλουν και οι χρήστες-καταναλωτές, ιδίως ιδωμένο από την άποψη του δικαίου πνευματικής ιδιοκτησίας. Όπως είδαμε πιο πριν, το 3d Printing επιτρέπει στους καταναλωτές/χρήστες να συμμετέχουν στο σχεδιασμό ή την παραγωγή των προς εκτύπωση δημιουργιών.

Στις περιπτώσεις αυτές, η δημιουργική συμβολή των χρηστών εφόσον είναι πρωτότυπη, συνεπάγεται κατ’ αρχήν την απόκτηση δικαιωμάτων επί των παραγόμενων δημιουργιών.

Και στις δύο περιπτώσεις, η παραγόμενη δημιουργία θα αντιστοιχεί μάλλον σε ένα έργο συνεργασίας ή παράγωγο έργο αντίστοιχα, το οποίο θα εμπεριέχει δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας τόσο του σχεδιαστή όσο και του δημιουργού.

Αυτό απαιτεί προσοχή των δικαιούχων σχεδιαστών οι οποίοι θα πρέπει να οριοθετούν εκ των προτέρων, όπου τουλάχιστον υφίσταται συμβατική σχέση με τον καταναλωτή, το καθεστώς συνιδιοκτησίας επί των δημιουργιών και να εξασφαλίζουν τα σχετικά δικαιώματα των καταναλωτών, εφόσον επιθυμούν πλήρη δυνατότητα εκμετάλλευσης των δημιουργιών αυτών.

III/2 Συμβατική Εκμετάλλευση δικαιώματος τρισδιάστατης εκτύπωσης

Περαιτέρω, η τρισδιάστατη εκτύπωση αποτελεί έναν σχετικά νέο και αυθύπαρκτο οικονομικά και τεχνικά τρόπο εκμετάλλευσης δημιουργιών μόδας. Αυτό σε όρους δικαίου διανοητικής ιδιοκτησίας, συνιστά μία υπο-εξουσία του παρεχόμενου από το νόμο μονοπωλίου εκμετάλλευσης.

Με το δεδομένο αυτό, οι δικαιούχοι δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας θα είναι σε θέση να εκμεταλλεύονται αυτοτελώς την εν λόγω εξουσία τρισδιάστατης εκτύπωσης αντικειμένων μόδας, ανεξάρτητα από την εκμετάλλευση των «παραδοσιακών» εξουσιών αναπαραγωγής και διανομής, μέσω παραχώρησης αδειών εκμετάλλευσης δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, σχεδίων/υποδειγμάτων και σημάτων, οι οποίες να αφορούν αποκλειστικά την παραγωγή και διανομή τρισδιάστατα εκτυπωμένων δημιουργιών.

Επίσης, οι συμβάσεις που συνήφθησαν μεταξύ των δημιουργών/σχεδιαστών και κάποιου συνεργαζόμενου οίκου ή άλλου εργοδότη, με τις οποίες παραχωρούνται δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας επί των δημιουργιών/σχεδίων, δεν θα περιλαμβάνουν την εξουσία που αφορά την τρισδιάστατη εκτύπωση των εν λόγω σχεδίων, εφόσον κατά το χρόνο υπογραφής της συμφωνίας η τρισδιάστατη εκτύπωση ήταν ένας άγνωστος τρόπος εκμετάλλευσης (άρ. 13 παρ. 5 Ν. 2121/1993).

Και τώρα ας αναφερθούμε σε δύο πιο ακανθώδη ζητήματα:

III/3 Τα όρια της (νόμιμης) Ιδιωτικής αναπαραγωγής αντικειμένων μόδας

Η ιδιωτική αναπαραγωγή αντικειμένων μόδας, είναι η αναπαραγωγή που προέρχεται από νόμιμη πηγή και γίνεται χωρίς εμπορικό σκοπό για ιδιωτική χρήση εκείνου που την κάνει.

Η ιδιωτική αναπαραγωγή και γενικά η ιδιωτική χρήση προστατευόμενων αντικειμένων είναι κατ’ αρχήν νόμιμη. Δεν απαιτείται για αυτήν λήψη άδειας από τους δικαιούχους δικαιωμάτων ΔΙ και καταβολή αμοιβής διότι εκφεύγει κατά κανόνα του πεδίου προστασίας της πνευματικής ιδιοκτησίας (βλ. άρ. 18 παρ. 1 Ν. 2121/1993 για την πνευματική ιδιοκτησία// άρ. 26 παρ. 3 α’ π.δ. 259/1997 για σχέδια και υποδείγματα).

Πριν την εμφάνιση του 3d Printing, δεν ήταν τόσο εύκολο για το μέσο καταναλωτή να αναπαράγει στο σπίτι του ένα αντικείμενο μόδας (πχ. ένα δαχτυλίδι ή ένα φόρεμα που έχει αγοράσει, αν δεν έχει τις κατάλληλες γνώσεις και εξοπλισμό).

Έτσι, η ιδιωτική αναπαραγωγή στην ουσία εμφανίζεται στο χώρο της μόδας για πρώτη φορά λόγω του 3d Printing και αφορά τόσο το αρχείο CAD όσο και το αντικείμενο καθ’ εαυτό.

Με την τεχνολογία του 3d Printing και scanning, η δημιουργία κατ’ οίκον πιστών αντιγράφων νομίμως αποκτηθέντων αντικειμένων με χρήση παρόμοιων υλικών θα είναι εύκολη υπόθεση.

Ομοίως, η αναπαραγωγή και αντιγραφή των (νομίμως αποκτηθέντων) αρχείων CAD θα είναι εξίσου απλή. Με τον τρόπο αυτό, στο μέλλον μία γκαρνταρόμπα θα μπορεί να αποθηκευτεί σε ένα USB stick, το οποίο και θα υποκαθιστά την βαλίτσα σε ένα ταξίδι.

Επίσης, με μόνη την νόμιμη αγορά ενός CAD αρχείου ο καταναλωτής θα είναι σε θέση να αναπαράγει το αντικείμενο εις το διηνεκές, σε περίπτωση απώλειας ή φθοράς αλλά, να το δίνει για εκτύπωση από στους οικείους του κλπ.

Εξάλλου, η νομιμότητα της πηγής της ιδιωτικής αναπαραγωγής δεν θα είναι εύκολο να εξακριβωθεί, δεδομένου ότι η διάδοση των τρισδιάστατων σαρωτών θα επιτρέπει εύκολα (νόμιμα;) τη σάρωση αντικειμένων μόδας, πχ. σε ένα κατάστημα.

Με άλλα λόγια, η ιδιωτική αναπαραγωγή προστατευόμενων αντικειμένων μόδας καθίσταται μία πρακτική δυνητικά επιζήμια για τους δικαιούχους, διότι ενδέχεται να θίξει την κανονική εκμετάλλευση των έργων μόδας. (Ας σημειωθεί στο σημείο αυτό ότι η ιδιαιτερότητα της ιδιωτικής αναπαραγωγής στη μόδα οφείλεται αφενός στο γεγονός ότι τα αντίγραφα των αντικειμένων είναι πανομοιότυπα από αισθητικής και λειτουργικής άποψης με τα αρχικά και αφετέρου στο ότι πρόκειται για αντικείμενα κατά βάση χρηστικά, με αποτέλεσμα η σύνδεση ανάμεσα στον υλικό φορέα και το άυλο αγαθό να είναι εξαιρετικά στενή.)

Με βάση τα δεδομένα αυτά, τίθεται μία σειρά (ανοιχτών) ερωτημάτων που σχετίζονται με τη νομική αντιμετώπιση του ζητήματος:

Όσον αφορά το δίκαιο πνευματικής ιδιοκτησίας, Θα πρέπει να γίνει προσπάθεια περιορισμού της ιδιωτικής αναπαραγωγής, με το επιχείρημα ότι εμποδίζεται η «κανονική εκμετάλλευση του έργου», ενεργοποιώντας δικλείδες περιορισμού των εξαιρέσεων, (άρθρο 18 παρ. 2 Ν. 2121/1993 και 28Γ τεστ τριών σταδίων);
Οι τρισδιάστατοι εκτυπωτές και scanners θα πρέπει να προστεθούν ρητά στη λίστα των συσκευών/τεχνικών μέσων για τα οποία οφείλεται τέλος εύλογης αμοιβής (άρθρο 18 παρ. 3 Ν. 2121/1993);
Θα πρέπει να γίνει η χρήση τεχνολογικών μέτρων, δηλαδή μηχανισμών που αποσκοπούν να περιορίσουν ή να ελέγξουν την ιδιωτική αναπαραγωγή των αρχείων CAD (πρβλ. άρθρο 66^Α Ν. 2121/1993), σε συνδυασμό με άδειες τελικού χρήστη (end user licences). Υπάρχει πάντως το ενδεχόμενο οι ίδιοι οι τρισδιάστατοι εκτυπωτές να έχουν ενσωματωμένη τεχνολογία που να απαγορεύει την εκτύπωση προστατευόμενων αρχείων χωρίς άδεια. Ειδικότερα, έχει ήδη αναπτυχθεί μηχανισμός που ελέγχει κατά πόσο το προς εκτύπωση αρχείο CADκαλύπτεται από την απαραίτητη άδεια του δικαιούχου.
Θα πρέπει να προβλεφθούν πιο εκτεταμένες ρυθμίσεις για την ιδιωτική χρήση σχεδίων και υποδειγμάτων, στα πρότυπα των ρυθμίσεων για την ιδιωτική αναπαραγωγή του δικαίου πνευματικής ιδιοκτησίας;
Ομοίως, τι θα συμβεί με την επιτρεπτή αναπαραγωγή εμπορικού σήματος εκτός συναλλαγών;

III/4 Το ζήτημα της μη αδειοδοτημένης τρισδιάστατης εκτύπωσης αντικειμένων μόδας // "πειρατεία" δημιουργιών μόδας

Τέλος, η μεγαλύτερη ίσως πρόκληση για τη διανοητική ιδιοκτησία στις δημιουργίες μόδας είναι η μη αδειοδοτημένη παράνομη τρισδιάστατη εκτύπωση δημιουργιών μόδα. Πράγματι, η διάδοση της τρισδιάστατης εκτύπωσης πρόκειται να ενισχύσει την «πειρατεία» αντικειμένων μόδας.

3DPIRACY

A. Ψηφιακή «πειρατεία» μόδας

Κατ’ αρχάς, θα πρέπει κανείς να σκεφτεί ότι τα αρχεία CAD που εμπεριέχουν δημιουργίες μόδας είναι το αντίστοιχο των αρχείων Mp3 για τη μουσική βιομηχανία.

Αυτό σημαίνει ότι οι δημιουργίες μόδας εισέρχονται στον κόσμο της ψηφιακής και δη διαδικτυακής πειρατείας, με ότι συνέπειες συνεπάγεται αυτή για τους δημιουργούς/ δικαιούχους: τα αρχεία αυτά, ανεξάρτητα από το εάν αποκτήθηκαν νόμιμα ή παράνομα, μπορούν να τύχουν παράνομης διακίνησης μέσω διαδικτύου (διαμοιρασμός μέσω P2P, παράνομο downloading κ.ο.κ).

B. User Generated Content

Περαιτέρω, μία νέα πτυχή μη αδειοδοτημένης χρήσης προστατευόμενων δημιουργιών συνδέεται με την παραγωγή παράγωγων αντικειμένων από τους χρήστες, με τη μορφή παραλλαγών ή συνθέσεων υπάρχοντων αντικειμένων μόδας, την οποία εξετάσαμε πιο πριν και η οποία κατ’ αρχήν απαιτεί τη λήψη άδειας από το δημιουργό του αρχικού έργου και τον σηματούχο.

Με τη διάδοση των οικιακών τρισδιάστατων εκτυπωτών η παραγωγή τέτοιων αντικειμένων από χρήστες αναμένεται να είναι ανθηρή, αν σκεφτεί κανείς ότι η επεξεργασία των αρχικών αρχείων CAD θα είναι σαφώς ευκολότερη από την μετατροπή παραδοσιακών αντικειμένων. O δε διαμοιρασμός τους θα είναι πανεύκολος και ταχύτατος μέσω διαδικτύου.

Γ. Ευκολία παραγωγής παραποιημένων δημιουργιών/απομιμήσεων

Αντίστοιχα η δημιουργία κλεψίτυπα εκτυπωμένων αντικειμένων μόδας δεν θα απαιτεί εργοστάσια αλλά μία σειρά τρισδιάστατων εκτυπωτών. Αυτό σημαίνει ότι η «οικιακής κλίμακας» μη αδειοδοτημένη εκτύπωση παραποιημένων αντικειμένων καθίσταται εφικτή. Ομοίως, οι εμπορικής κλίμακας απομιμήσεις θα είναι ευκολότερα πιστές, σε βαθμό που αναμένεται δυσκολία διάκρισης ανάμεσα σε αυθεντικό και πειρατικό αντικείμενο.

Δ. Δυσκολία ελέγχου ποιότητας και προέλευσης των τρισδιάστατων αντικειμένων μόδας: επιπτώσεις για το luxury industry

Εξάλλου, η μη αδειοδοτημένη εκτύπωση δημιουργιών αναμένεται να επηρεάσει σημαντικά και το δίκαιο σημάτων στο χώρο της μόδας, και ιδίως τη βιομηχανία πολυτελών αντικειμένων μόδας (luxury). Οι σηματούχοι δεν θα είναι σε θέση να ελέγξουν την ποιότητα των μη αδειδοτημένων εκτυπωμένων αντικειμένων μόδας που φέρουν τα σήματά τους και εκτυπώνονται ιδίως σε οικιακούς εκτυπωτές, αφού οι καταναλωτές θα είναι σε θέση να εκτυπώνουν κατ’ οίκον τα αντικείμενα με κατώτερης ποιότητας υλικά ή μεθόδους. Αυτό σημαίνει ότι η 3d εκτύπωση αναμένεται να υποβαθμίσει τη λειτουργία της προέλευσης αλλά και της ποιότητας που επιτελούν τα σήματα, ειδικά στη μόδα πολυτελείας.

ΙV. Τελικές Σκέψεις

H παρούσα εισήγηση επιχείρησε να παρουσιάσει ορισμένες από τις προκλήσεις που επιφυλάσσει το ψηφιακό μέλλον της διανοητικής ιδιοκτησίας στη μόδα, όπως αυτό προμηνύεται από τη διάδοση της τεχνολογίας της τρισδιάστατης εκτύπωσης.

Το 3d Printingθέτει σημαντικά ζητήματα, σημαντικότερο εκ των οποίων είναι το ζήτημα πειρατικής εκτύπωσης αντικειμένων μόδας, σε οικιακή ή εμπορική κλίμακα, το οποίο ήδη απασχολεί τους δικαιούχους της βιομηχανίας της μόδας αλλά και αυτούς που χαράσσουν πολιτική στον τομέα του δικαίου διανοητικής ιδιοκτησίας.

Θεωρώ ότι η αντιμετώπιση των προκλήσεων του 3d Printing στη μόδα, θα πρέπει χρησιμοποιήσει γόνιμα την εμπειρία που προέρχεται από το ιστορικό πειρατείας άλλων βιομηχανιών που επλήγησαν σε προηγούμενες εποχές από την ψηφιακή επανάσταση, όπως η βιομηχανία της μουσικής την αυγή της χιλιετίας και κυρίως να μην επαναληφθούν τα ίδια λάθη, σε επίπεδο ρυθμιστικό αλλά και αυτό-ρυθμιστικό.

Πράγματι, η βιομηχανία της μόδας ίσως θα πρέπει να εκμεταλλευτεί προς όφελός της τις δυνατότητες που παρέχει η τρισδιάστατη εκτύπωση, παρέχοντας κίνητρα στους καταναλωτές να στραφούν στο νόμιμα διαθέσιμο τρισδιάστατο περιεχόμενο, προσαρμόζοντας αντίστοιχα τα οικονομικά μοντέλα ώστε να καταστήσουν ελκυστική τη νόμιμη προσφορά.
Θα πρέπει να εξεταστεί η χρήση αδειών ανοιχτού περιεχομένου, όπως οι άδειες Creative Commons, ως μία εναλλακτική νομικού καθεστώτος που θα διέπει τα αρχεία CAD αντικειμένων μόδας.
Tέλος θα πρέπει να επιδιωχθεί εξυπνότερη ρύθμιση του φαινομένου του 3d Printing σε επίπεδο νομοθετικής πολιτικής, έχοντας υπόψιν ότι η υπερβολική ρύθμιση δεν θα φέρει απαραιτήτως τα επιθυμητά αποτελέσματα

Με τις τρεις αυτές κατευθύνσεις θα κλείσω την ομιλία μου για την τρίτη διάσταση της Διανοητικής Ιδιοκτησίας στη Μόδα και σας ευχαριστώ πολύ για την προσοχή σας.

Από αριστερά προς τα δεξιά: Αλεξάνδρα Βαρλά, Alice Stagg, Sara Balice, Giulia Zappaterra, Θεόδωρος Χίου

Υποσημειώσεις:

[1] Βλ. Ch. Barnatt, 3D Printing: The Next Industrial Revolution, Διαθέσιμο στον ιστότοπο: http://www.explainingthefuture.com/3dp_book.html.

[2] J. Τarmy, The Future of Fashion Is 3D Printing Clothes at Home, http://www.bloomberg.com/news/articles/2016-04-15/3d-printing-is-poised-to-bring-haute-couture-into-the-home

[3] Ibidem.

[4] Για το ζήτημα της πολλαπλής προστασίας των δημιουργιών μόδας από περισσότερα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας βλ. Θ. Χίου, «Η πολυμορφία της Διανοητικής Ιδιοκτησίας στη Μόδα: Σωρευτική και συμπληρωματική προστασία των δημιουργιών της Μόδας από δικαιώματα ΔΙ», 1^ο Συνέδριο Fashioning the Law, Αθήνα, 14 Μαΐου 2015, διαθέσιμο εδώ.

Λεπτομέρειες: Δημοσιεύθηκε : 18 Νοεμβρίου 2016

accounting

Γράφει ο Θεόδωρος Χίου*

Ένα άκρως πρακτικό ζήτημα το οποίο καλείται να αντιμετωπίσει ο δικαιούχος δικαιωμάτων πνευματικής και βιομηχανικής ιδιοκτησίας (φυσικό πρόσωπο, μικρή ή μεσαία επιχείρηση, startup εταιρεία κλπ.) και εμμέσως, ο λογιστής και -συχνά- και ο δικηγόρος του, είναι ο προσδιορισμός των φορολογικών υποχρεώσεων που απορρέουν από την εκμετάλλευση των εν λόγω δικαιωμάτων. Το ζήτημα αυτό καλείται να διαφωτίσει η παρούσα ανάρτηση.

Δικαιώματα Διανοητικής Ιδιοκτησίας: Κεφάλαιο και Πηγή Εισοδήματος

Τα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας συνιστούν ένα κεφάλαιο το οποίο αναφέρεται σε άυλα αγαθά, προϊόντα της διανοίας (καλλιτεχνικό έργο, λογισμικό, εφεύρεση, διακριτικό γνώρισμα, κλπ.). Το κεφάλαιο αυτό αποτελεί στοιχείο του ενεργητικού της περιουσίας ενός φυσικού ή νομικού προσώπου (άυλο περιουσιακό στοιχείο) και, ως τέτοιο, παρουσιάζει μία αξία η οποία αποτιμάται σε χρήμα [1].

Πέραν τούτου, τα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας δύνανται να αποτελέσουν πηγή εισοδήματος υπέρ του δικαιούχου τους, μέσω της οικονομικής εκμετάλλευσής τους. Η εκμετάλλευση των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας επιτυγχάνεται ιδίως διά της παραχώρησης συμβάσεων και αδειών εκμετάλλευσης σε τρίτους «εκμεταλλευτές». Οι συμβάσεις αυτές παρέχουν στον τρίτο τη δυνατότητα εκμετάλλευσης του παραχωρούμενου δικαιώματος και, συνεκδοχικά, χρήσης ή/και εκμετάλλευσης του προστατευόμενου αντικειμένου (πνευματικό δημιούργημα, εφεύρεση, σήμα κλπ.), με αντάλλαγμα την καταβολή κάποιου χρηματικού ποσού, το οποίο δύναται να λάβει είτε τη μορφή κατ’ αποκοπή ποσού (lump sum), άπαξ ή περιοδικά καταβαλλόμενου (πχ. ανά έτος, εξάμηνο κλπ.), είτε τη μορφή ποσοστιαίας αμοιβής (royalties), η οποία συνίσταται στην καταβολή ποσοστών από τα κέρδη που συνεπάγεται η εκμετάλλευση (γνωστών και ως «δικαιώματα» [2]). Επιπλέον, ιδίως όσον αφορά τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας, η εκμετάλλευση μπορεί να πραγματοποιείται με τη μεσολάβηση των Οργανισμών Συλλογικής Διαχείρισης (π.χ. ΑΕΠΙ, Αυτοδιαχείριση, ΟΣΔΕΛ κλπ.), οι οποίοι είναι επιφορτισμένοι με την από κοινού διαχείριση των δικαιωμάτων πλειόνων δικαιούχων, και τη διανομή σε αυτούς των ποσών που τους αναλογούν.

Το εισόδημα από εκμετάλλευση Δικαιωμάτων Διανοητικής Ιδιοκτησίας

Το χρηματικό αντάλλαγμα (εισόδημα ή πληρωμή) που απορρέει από την εκμετάλλευση δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας, υπολογιζόμενο είτε σε ποσοστά είτε σε κατ’ αποκοπή ποσό είτε σε είδος, συνιστά ειδική κατηγορία φορολογητέου εισοδήματος, σύμφωνα με τον Κώδικα Φορολογίας Εισοδήματος (Ν. 4172/2013, εφεξής: ΚΦΕ), η οποία (όχι με τη μέγιστη δυνατή ακριβολογία) φέρει τον τίτλο «Δικαιώματα (royalties)».

Σύμφωνα με το άρθρο 38 παρ. 1 του ΚΦΕ και την επεξηγηματική εγκύκλιο ΠΟΛ 1042/2015 της 26^ης Ιανουαρίου 2015 με τίτλο «Φορολογική μεταχείριση του εισοδήματος από μερίσματα, τόκους και δικαιώματα μετά την έναρξη ισχύος των διατάξεων του νέου Κ.Φ.Ε» (εφεξής: η εγκύκλιος), ο όρος «δικαιώματα» αναφέρεται:

Ι. Στο εισόδημα που αποκτάται:

α. ως αντάλλαγμα για τη χρήση ή το δικαίωμα χρήσης,

i) των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας επί λογοτεχνικού, καλλιτεχνικού ή επιστημονικού έργου, συμπεριλαμβανομένων των κινηματογραφικών [3] και τηλεοπτικών ταινιών, μαγνητοταινιών για ραδιοφωνικές εκπομπές και αναπαραγωγής βιντεοκασετών, λογισμικού για εμπορική εκμετάλλευση ή προσωπική χρήση,

ii) διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας,

iii) εμπορικών σημάτων,

iv) προνομίων,

ν) σχεδίων ή υποδειγμάτων,

vi) σχεδιαγραμμάτων,

vii) απόρρητων χημικών τύπων ή μεθόδων κατεργασίας

ή β. σε αντάλλαγμα πληροφοριών που αφορούν βιομηχανική, εμπορική ή επιστημονική πείρα.

ΙΙ. Στις πληρωμές: […]

β. για τη χρήση τεχνικών μεθόδων παραγωγής, τεχνικής ή τεχνολογικής βοήθειας, τεχνογνωσίας (know how), αποτελεσμάτων ερευνών, αναδημοσίευσης άρθρων και μελετών.

ΙΙΙ. Στις πληρωμές για:

[…] β. την ηλεκτρονική λήψη (downloading) λογισμικού ηλεκτρονικού υπολογιστή, ακόμα και στην περίπτωση που τα εν λόγω προϊόντα αποκτώνται για προσωπική ή επαγγελματική χρήση του αγοραστή.

ΙV. Στις πληρωμές λοιπών συναφών δικαιωμάτων.

Η φορολογική αντιμετώπιση του εισοδήματος από «δικαιώματα» υιοθετεί μία ενιαία και οριζόντια προσέγγιση της εκμετάλλευσης του συνόλου της διανοητικής ιδιοκτησίας [3Α], στην οποία συμπεριλαμβάνονται και τα εμπορικά απόρρητα και τεχνογνωσία. Μάλιστα, στην εγκύκλιο επισημαίνεται ότι στην έννοια του όρου «δικαιώματα» εμπίπτει κάθε εισόδημα, ημεδαπής ή αλλοδαπής προέλευσης, για τη χρήση ή το δικαίωμα χρήσης των ανωτέρω δικαιωμάτων, ανεξάρτητα εάν αυτά έχουν επίσημα καταχωρηθεί ως πιστοποιημένα δικαιώματα (πατέντες) [sic]. Με άλλα λόγια, αν λάβει κανείς υπόψιν και τη μνεία σε «λοιπά συναφή δικαιώματα» στο κείμενο του νόμου, ο ορισμός του άρθρου 38 παρ. 1 ΚΦΕ καλύπτει το εισόδημα και τις πληρωμές που προκύπτουν από την εκμετάλλευση κάθε δικαιώματος διανοητικής ιδιοκτησίας υπό ευρεία έννοια, τόσο του τυπικού (πχ. σήμα) όσο και του ουσιαστικού συστήματος (πχ. επωνυμία ή διακριτικός τίτλος επιχείρησης).

Περαιτέρω, η ερμηνευτική εγκύκλιος (στον αρ. 13) ορίζει ότι προκειμένου τα εισοδήματα και οι πληρωμές του άρθρου 38 παρ. 1 να θεωρηθούν ότι ενέχουν τα χαρακτηριστικά του «δικαιώματος», «θα πρέπει το υπόψη άυλο περιουσιακό στοιχείο να προϋπάρχει, και να υφίσταται μεταξύ των αντισυμβαλλομένων ρήτρα εμπιστευτικότητας (παράγραφοι 8 και 8.5 των σχολίων του άρθρου 12 του Προτύπου Σύμβασης (Π.Σ.) του ΟΟΣΑ 2010).»

Τα καλυπτόμενα είδη εκμετάλλευσης δικαιωμάτων ΔΙ

Σύμφωνα με το ισχύον πλαίσιο, το φορολογητέο εισόδημα που ορίζεται ως «δικαιώματα» στο άρθρο 38 παρ. 1 του ΚΦΕ θα πρέπει να ανακύπτει από τις ακόλουθες μορφές εκμετάλλευσης διανοητικής ιδιοκτησίας:

Συμβάσεις παραχώρησης χρήσης ή δικαιώματος χρήσης δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας, συμπεριλαμβανομένων εμπιστευτικών πληροφοριών και τεχνογνωσίας. Πρόκειται για τις συμβάσεις και άδειες εκμετάλλευσης του δικαίου διανοητικής ιδιοκτησίας (licences), στις οποίες συμπεριλαμβάνονται και οι συμβάσεις «λήψης» λογισμικού από τελικό χρήστη.
Υποάδειες εκμετάλλευσης. Σύμφωνα με την ερμηνευτική εγκύκλιο, «δικαίωμα» αποτελούν και «οι πληρωμές που καταβάλλονται με σκοπό την περαιτέρω παραχώρηση της αρχικής άδειας χρήσης του άυλου στοιχείου (δικαιώματος). Στην περίπτωση αυτή άυλο περιουσιακό στοιχείο εμφανίζει τόσο ο αρχικός κάτοχός του όσο και εκείνος που διατηρεί το δικαίωμα παραχώρησης είτε του συνόλου είτε μέρους της άδειας χρήσης (relicence/sublicence)».
Μικτές συμβάσεις. Όπως ορίζει η σχετική ερμηνευτική εγκύκλιος, «σε περίπτωση μικτών συμβάσεων που περιλαμβάνουν αμοιβές για την παροχή άλλων υπηρεσιών και καταβολή δικαιωμάτων, θα πρέπει να γίνεται επιμερισμός των ποσών που αφορούν τα δικαιώματα, με βάση τα οριζόμενα στην υπόψη σύμβαση ή με βάση λοιπά διαθέσιμα στοιχεία που να τεκμηριώνουν επαρκώς τον όποιο επιμερισμό (π.χ. υπηρεσίες franchising, management fees οι οποίες δεν είναι δικαιώματα).

Αντίθετα, οι περιπτώσεις κατά τις οποίες μεταβιβάζεται η κυριότητα του άυλου στοιχείου (συμβάσεις μεταβίβασης) και οι οποίες οδηγούν στην πλήρη αποξένωση του ιδιοκτήτη (δικαιούχου) από αυτό βρίσκονται εκτός του πεδίου εφαρμογής της φορολογίας εισοδήματος από «δικαιώματα» [4].

Ειδικά για την περίπτωση του λογισμικού, η εγκύκλιος αναφέρει μάλιστα ότι εκφεύγει από το ανωτέρω πλαίσιο η κατά παραγγελία ανάπτυξη λογισμικού, εάν με τις πληρωμές που καταβάλλονται για το υπόψη αγαθό επέρχεται πλήρης αποξένωση της επιχείρησης ανάπτυξης λογισμικού από το προϊόν. Αντίθετα, εάν με τις πληρωμές αυτές δεν επέρχεται αποξένωση της επιχείρησης ανάπτυξης λογισμικού από το κατά παραγγελία προϊόν, τότε αυτές συνιστούν δικαιώματα με εξαίρεση την περίπτωση που οι πληρωμές αφορούν στην χρήση λογισμικού με δυνατότητα παραμετροποίησής του. Ομοίως, δεν υπόκειται στην έννοια των «δικαιωμάτων» η πληρωμή που αφορά συντήρηση του λογισμικού.

Επίσης, δεν νοούνται ως «δικαιώματα» οι πληρωμές που πραγματοποιούνται σε τρίτους οι οποίοι δεν είναι κύριοι του δικαιώματος διανοητικής ιδιοκτησίας ή δεν διατηρούν το δικαίωμα χρήσης αυτού (π.χ. αποκλειστικοί αντιπρόσωποι στην Ελλάδα, μεταπωλητές, διαμεσολαβητές, πωλητές τυποποιημένου λογισμικού κ.λπ.).

Περιεχόμενο Φορολογικής υποχρέωσης του εισπράττοντα «δικαιώματα»

Σύμφωνα με τις σχετικές διατάξεις του ΚΦΕ (άρθρο 35) [5] και την εγκύκλιο, το εισόδημα από «δικαιώματα» που αποκτάται από φυσικά πρόσωπα σε μετρητά ή σε είδος θεωρείται γενικά εισόδημα από κεφάλαιο.

Ο φορολογικός συντελεστής ο οποίος εφαρμόζεται σε αυτό είναι 20% (άρθρο 40 παρ. 3 ΚΦΕ, εγκύκλιος, αρ. 14).

Aντίθετα, τα εισοδήματα από «δικαιώματα» φυσικών προσώπων που ασκούν επιχειρηματική δραστηριότητα εξαιτίας των δικαιωμάτων που κατέχουν, όπως στην περίπτωση ενός φυσικού προσώπου το οποίο έχει κάνει έναρξη επιτηδεύματος, ως ελεύθερος επαγγελματίας ή εμπορική επιχείρηση, με δραστηριότητα σχετική με την είσπραξη δικαιωμάτων (π.χ συγγραφείς για τα συγγραφικά δικαιώματα, καλλιτέχνες για καλλιτεχνικά δικαιώματα, υπηρεσίες ηλεκτρονικής λήψης (downloading) λογισμικού ηλεκτρονικού υπολογιστή που παρέχονται στα πλαίσια άσκησης ατομικής επιχείρησης κ.λπ.), φορολογούνται ως εισόδημα από επιχειρηματική δραστηριότητα, με βάση τους ισχύοντες συντελεστές.

Ομοίως, το εισόδημα από «δικαιώματα», προερχόμενα από το εσωτερικό ή την αλλοδαπή, που εισπράττονται από νομικά πρόσωπα ή από νομικές οντότητες που είναι φορολογικοί κάτοικοι Ελλάδας ή έχουν μόνιμη εγκατάσταση στην Ελλάδα, φορολογείται επίσης ως εισόδημα από επιχειρηματική δραστηριότητα (εγκύκλιος, αρ. 15).

Υποχρέωση παρακράτησης φόρου από τον καταβάλλοντα τα «δικαιώματα»

Σύμφωνα με τα άρθρα 61, 62 παρ. 1 περ. γ’ και 64 παρ. 1 περ. γ’ ΚΦΕ, τα φυσικά πρόσωπα που ασκούν επιχειρηματική δραστηριότητα, τα νομικά πρόσωπα ή νομικές οντότητες που έχουν τη φορολογική κατοικία τους στην Ελλάδα, οι φορείς γενικής κυβέρνησης ή κάθε φορολογούμενος που δεν έχει τη φορολογική κατοικία του στην Ελλάδα, αλλά δραστηριοποιείται μέσω μόνιμης εγκατάστασης στην Ελλάδα, που διενεργούν πληρωμή «δικαιωμάτων», υποχρεούται σε παρακράτηση φόρου με συντελεστή 20%.

Η παρακράτηση φόρου ενεργείται και στις περιπτώσεις καταβολής δικαιωμάτων σε φυσικά πρόσωπα που δεν έχουν τη φορολογική τους κατοικία στην ημεδαπή και σε νομικά πρόσωπα ή νομικές οντότητες που δεν έχουν τη φορολογική κατοικία τους και δεν διατηρούν μόνιμη εγκατάσταση στην Ελλάδα. Σημειώνεται ότι, όπως ορίζεται στην εγκύκλιο (αρ. 16), τα νομικά πρόσωπα ή οι νομικές οντότητες που δεν έχουν τη φορολογική κατοικία τους και δεν διατηρούν μόνιμη εγκατάσταση στην Ελλάδα κατ' αρχήν δεν υπόκεινται σε φόρο στην Ελλάδα για τα εισοδήματα που αποκτούν από πηγές Ελλάδος. Εντούτοις, κατά παρέκκλιση των ανωτέρω και με βάση τις διατάξεις της παραγράφου 3 του άρθρου 64 και από τη συστηματική ερμηνεία του άρθρου 63 συνάγεται ότι τα εισοδήματα από δικαιώματα που αποκτούν τα πρόσωπα αυτά υπόκεινται σε φόρο στην Ελλάδα. Σε περίπτωση που τα ως άνω πρόσωπα είναι κάτοικοι κράτους με το οποίο υπάρχει Σύμβαση Αποφυγής Διπλής Φορολογίας (Σ.Α.Δ.Φ.), θα έχουν εφαρμογή τα οριζόμενα από τη διμερή σύμβαση, λόγω αυξημένης τυπικής ισχύος.

Η παρακράτηση φόρου ενεργείται κατά την καταβολή με βάση τα οριζόμενα στην αριθ. ΠΟΛ.1011/2.1.2014 Απόφαση του Γενικού Γραμματέα Δημοσίων Εσόδων. O φόρος που παρακρατείται σύμφωνα με τα ανωτέρω αποδίδεται το αργότερο μέχρι το τέλος του δεύτερου μήνα από την ημερομηνία καταβολής της υποκείμενης σε παρακράτηση πληρωμής (άρθρο 64 παρ. 7 ΚΦΕ, εγκύκλιος, αρ. 17).

Αντίθετα, τα νομικά πρόσωπα ή οι νομικές οντότητες που είναι φορολογικοί κάτοικοι Ελλάδας ή έχουν μόνιμη εγκατάσταση στην Ελλάδα και λαμβάνουν αμοιβές για δικαιώματα (royalties) δεν υπόκεινται σε παρακράτηση φόρου (άρθρο 62 παρ. 5. ΚΦΕ, Εγκύκλιος, αρ. 15).

Εξάντληση φορολογικής υποχρέωσης με την παρακράτηση φόρου από τον καταβάλλοντα τα δικαιώματα

Εάν το εισόδημα από δικαιώματα υπόκειται σε παρακράτηση φόρου, σύμφωνα με τα ανωτέρω, ο παρακρατούμενος φόρος εξαντλεί τη φορολογική υποχρέωση για τα ημεδαπά φυσικά πρόσωπα που δεν ασκούν επιχειρηματική δραστηριότητα εξαιτίας των δικαιωμάτων που κατέχουν, ακόμη και αν έχουν πραγματοποιήσει έναρξη εργασιών για άλλη δραστηριότητα (άρθρο 38 παρ. 2 ΚΦΕ, εγκύκλιος, αρ. 14).

Ομοίως, η φορολογική υποχρέωση εξαντλείται με την εν λόγω παρακράτηση φόρου για τα αλλοδαπά φυσικά πρόσωπα καθώς και τα νομικά πρόσωπα ή νομικές οντότητες που δεν έχουν τη φορολογική κατοικία τους και δεν διατηρούν μόνιμη εγκατάσταση στην Ελλάδα (37 παρ. 4 και 64 παρ. 3 ΚΦΕ). Στα ως άνω νομικά πρόσωπα ή οντότητες εμπίπτουν και τα νομικά πρόσωπα ή νομικές οντότητες μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα που δεν ασκούν δραστηριότητα στην Ελλάδα μέσω γραφείου, παραρτήματος.

*Ο Θεόδωρος Χίου είναι δικηγόρος Αθηνών, διδάκτωρ νομικής Πανεπιστημίου Στρασβούργου και ειδικός νομικός σύμβουλος σε θέματα δικαιωμάτων πνευματικής και βιομηχανικής ιδιοκτησίας.

Υποσημειώσεις

[1] Αναμφίβολα, η εκτίμηση [valuation] της αξίας των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας αποτελεί το κεντρικό διακύβευμα σε ένα ευρύ φάσμα συναλλαγών και διαδικασιών (παροχή εγγυήσεων, άντληση κεφαλαίων, πτωχευτική διαδικασία κ.ά.). Περισσότερα για το θέμα αυτό σε νεότερη ανάρτηση του ΙPrights.gr.

[2] Εξαιτίας ακριβώς του προσοδοφόρου χαρακτήρα των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας, συνηθίζεται ο όρος δικαίωμα να αναφέρεται όχι μόνο στο κεφάλαιο καθ’ εαυτό, αλλά και στο εισόδημα που απορρέει από την εκμετάλλευση του προστατευόμενου από ΔΙ αντικειμένου, κάτι που φαίνεται να υιοθετεί και ο ΚΦΕ κάνοντας λόγο για «δικαιώματα» (royalties) στο άρθρο 38.

[3] Επεξηγήσεις για τη φορολογική μεταχείριση αμοιβών που καταβάλλονται σε αλλοδαπές εταιρίες για παραχώρηση δικαιωμάτων εκμετάλλευσης ταινιών εμπεριέχει η Απόφαση ΔΕΑΦ Β 1087150 ΕΞ 25.6.2015.

[3Α] Για εκτενέστερη ανάλυση του ζητήματος, βλ. Θ. Χίου, «Ο όρος «Διανοητική Ιδιοκτησία» και η ένταξή του στην ελληνική έννομη τάξη», ΔιΜΕΕ, 1/2011, σελ. 174 επ. Πρβλ. τον ίδιο, «Προς μία ενιαία ρύθμιση του δικαίου συμβάσεων εκμετάλλευσης δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας. Σκέψεις de lege ferenda με αφορμή τις ρυθμίσεις συμβατικής εκμετάλλευσης σημάτων του Ν. 4072/2012 », ΧρΙΔ, ΙΓ/2013, σελ. 711-719.

[4] Θα πρέπει πάντως να σημειωθεί ότι η έννοια της πλήρους αποξένωσης ενδέχεται σε μερικές περιπτώσεις να αποδειχθεί προβληματική, αν λάβει κανείς υπόψη αφενός τη θεωρία περί εκποιητικού χαρακτήρα των αποκλειστικών συμβάσεων και αδειών εκμετάλλευσης, η οποία στηρίζεται και στη νομολογία, βάσει της οποίας ταυτίζονται στην ουσία με μερικές μεταβιβάσεις δικαιώματος και, αφετέρου, τη δογματική θέση περί αδυναμίας ολικής αποξένωσης του δημιουργού από το δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας. η οποία αντικατοπτρίζεται σε ορισμένες ρυθμίσεις του ελληνικού δικαίου (αμεταβίβαστο του ηθικού δικαιώματος, αδυναμία προμεταβίβασης άγνωστων τρόπων εκμετάλλευσης κλπ).

[5] Άρθρο 35 ΚΦΕ: «Το εισόδημα από κεφάλαιο περιλαμβάνει το εισόδημα που αποκτά ένα φυσικό πρόσωπο και προκύπτει στο φορολογικό έτος σε μετρητά ή σε είδος με τη μορφή μερισμάτων, τόκων, δικαιωμάτων, καθώς και το εισόδημα από ακίνητη περιουσία.»

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ:

ΕΣΟΔΑ ΑΠΟ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΚΟΠΗ ΣΥΝΤΑΞΗΣ [ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ]

Λεπτομέρειες: Δημοσιεύθηκε : 17 Απριλίου 2016

icil

Update 25/10/2017: Δημοσιεύτηκαν τα πρακτικά του συνεδρίου από τις εκδόσεις "University of Macedonia Press" σε τόμο με τίτλο "Broadening the horizons of Information law and ethics- a time for inclusion", υπό επιμέλεια των Μ. Μπόττη και Τ. Αλεξανδροπούλου, (2017, ISBN 978-618-5196-25-7, pp. 1-486). Βρίσκονται διαθέσιμα σε ελεύθερη ψηφιακή μορφή στον παρακάτω ιστότοπο: http://icil.gr/download.php?fen=years/2016/downloads/documents/icil_2016_proceedings_book.pdf.

Με μεγάλη επιτυχία έληξαν οι εργασίες του 7^ου Διεθνούς Συνεδρίου για το Δίκαιο και τη Δεοντολογία της Πληροφορίας 2016 του Ιονίου Πανεπιστημίου, Τμήματος Αρχειονομίας, Βιβλιοθηκονομίας και Μουσειολογίας στην Πρετόρια της Νοτίου Αφρικής (7^thInternational Conferenceon Information Law and Ethics 22-23/2/2016 – 7^thICIL 2016).

Το διεθνές αυτό συνέδριο ιδρύθηκε στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο και στο ΤΑΒΜ το 2008 και έγινε για έβδομη φορά στην Πρετόρια της Νοτίου Αφρικής σε συνεργασία με το African Center of Excellence on Information Ethics, το οποίο υπάγεται στη Σχολή της Επιστήμης της Πληροφορίας του Πανεπιστημίου της Πρετόρια. Συνδιοργανωτης του συνεδριου αποτέλεσε και η Ιnternational Society for Ethics and Information Technology, στην οποια Πρόεδρος είναι ο ομιλητης του συνεδριου καθηγητής Philip Brey και Διευθύντρια η Επικουρη Καθηγητρια (μόνιμη) Μαρια Κανελλοπουλου-Μπότη. Πρόεδροι σε αυτό το διεθνές συνέδριο ήσαν η ιδρυτής της σειράς των διεθνών συνεδρίων ICIL, η Επίκουρη Καθηγήτρια (μόνιμη) του ΤΑΒΜ του Ιονίου Πανεπιστημίου Μαρία Κανελλοπούλου-Μπότη και ο Πρόεδρος της Σχολής της Επιστήμης της Πληροφορίας του Πανεπιστημίου της Πρετόρια Professor Theo Bothma. Συνεργάτης επίσης υπήρξε και το Πανεπιστήμιο της Μακεδονίας, ενώ ηθική στήριξη παρείχαν στο συνέδριο το ιταλικό NEXA Center of Internet and Society, το ολλανδικό Center for Information Law, το γερμανικό InternationalCenterforInformation Ethics και το γερμανικό ίδρυμα Capurro-Fiek Foundation.

Το αφρικανικό ερευνητικό κέντρο για τη δεοντολογία της πληροφορίας African Center of Excellence on Information Ethics είναι πρωτοπόρο την τελευταία δεκαετία στην έρευνα της πρόσβασης στην πληροφορία στην Αφρική και την προστασία των ατομικών δικαιωμάτων στην πνευματική ελευθερία και την ελευθερία της συνείδησης και της μνήμης. Πρόεδρος της τοπικής οργάνωσης του συνεδρίου διετέλεσε ο Coetzee Bester, Διευθυντής του ερευνητικού κέντρου African Center of Excellence on Information Ethics. Πρόεδρος της οργανωτικής επιτροπής του συνεδρίου ήταν ο πολιτικός επιστήμονας, αριστούχος απόφοιτος του Ιονίου Πανεπιστημίου, διδάκτορας και υπoψήφιος διδάκτορας στo Πανεπιστήμιο Macquarie της Αυστραλίας Νίκος Κούτρας.

Οι δύο κύριοι ομιλητές του συνεδρίου, κορυφαίοι επιστήμονες στον χώρο, ήσαν ο Professor Emeritus Rafael Capurro από τη Γερμανία (Stuttgart Media University), ο οποίος μίλησε για ένα θέμα με πολλές αρχαιοελληνικές επιδράσεις («Ψάχνοντας τον μίτο της Αριάδνης μέσα στους ψηφιακούς λαβύρινθους») και ο Professor Emeritus Paul Sturges του Πανεπιστημίου του Loughborough της Αγγλίας, ο οποίος διαπραγματεύθηκε το τόσο ακανθώδες όσο και επίκαιρο ζήτημα της διαπολιτισμικής ελευθερίας της έκφρασης («’Πλούσια και ποικίλα’ ηθικά κριτήρια: η ελευθερία της έκφρασης ως οικουμενική αξία σε ένα κόσμο με πολλούς πολιτισμούς»). Και οι δύο ομιλητές έχουν τιμήσει το Ιόνιο Πανεπιστήμιο με παλαιότερες επισκέψεις και ομιλίες τους σε διεθνή συνέδρια ή σεμινάρια του Τμήματος Αρχειονομίας, Βιβλιοθηκονομίας και Μουσειολογίας του Ιονίου Πανεπιστημίου.

Σύνεδροι

Οι σύνεδροι

Ειδική θέση αφιερώθηκε στο συνέδριο και στον Καθηγητή του Πανεπιστημίου της Πρετόρια, Προέδρου του Τμήματος Ιδιωτικού Δικαίου και του Κέντρου για την Πνευματική Ιδιοκτησία Steve Cornelius, ο οποίος διαπραγματεύτηκε τη νομική προστασία της πληροφορίας ως εμπορικό προϊόν και στον Καθηγητή του Πανεπιστημίου Twente της Ολλανδίας Philip Brey, ο οποίος ανέλυσε τη σχέση με μεταξύ των ηθικών αξιών και τη τεχνολογίας της πληροφορίας.

Στο συνέδριο πολλές ήσαν οι ενότητες στις οποίες μίλησαν εξέχοντες ειδικοί καθηγητές και ερευνητές. Μια ήταν η ενότητα για την προστασία της ιδιωτικής ζωής και των προσωπικών δεδομένων (με ομιλίες για το δίκαιο της Αυστραλίας για τα προσωπικά δεδομένα σε σχέση με την Ευρώπη, τη νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου για τα προσωπικά δεδομένα, της Διεθνούς Σύμβασης για την προστασία των προσωπικών δεδομένων της Αφρικής του 2014 κ.λπ.). Σε άλλη ενότητα εκτέθηκαν κριτικά ζητήματα προστασίας της ελευθερίας της έκφρασης (η ελευθερία της έκφρασης στην Τανζανία, στη Νιγηρία, στην Ινδία, στη Βραζιλία). Μια ειδική ενότητα αφιερώθηκε σε ένα από τα κλασικά θέματα του δικαίου της πληροφορίας, στην πνευματική ιδιοκτησία ενώ μια άλλη αφιερώθηκε στο δίκαιο του ΜΜΕ (πως οι ραδιοτηλεοπτικοί σταθμοί σχετίζονται και προωθούν την ελεύθερη πληροφορία στο Λεσότο της Αφρικής, δίκαιο και μέσα μαζικής ενημέρωσης στην Αίγυπτο, η επίδραση των μηνυμάτων στο twitterκαι η υπόθεση του Οσκαρ Πιστόριους στη Νότιο Αφρική κ.λπ. Μια συνεδρία αφιερώθηκε σε ένα γνωστό θέμα του ICIL, το δίκαιο της υγείας σε σχέση με την πληροφόρηση (μεταβαίνοντας από τα κλασικά ιατρικά αρχεία στα ηλεκτρονικά-ηθικά ζητήματα, κοινωνικές και ψυχολογικές παράμετροι της πληροφόρησης σε σχέση με τον ιό HIVστην Αφρική, εξισορρόπηση του δικαιώματος του παιδιού να γνωρίζει τον δωρητή σπέρματος και του δικαιώματος του δότη στην ανωνυμία στην Ιταλία, πληροφορία και τεχνητή γονιμοποίηση στην Ελλάδα κ.λπ.). Άλλες ομιλίες εντάσσονται στη νομική πληροφορική, όπως η χρήση της τεχνολογίας της πληροφορίας στα αφρικανικά δικαστήρια, και η αποκωδικοποίηση της πληροφορίας στο διαδίκτυο σε σχέση με τα προσωπικά δεδομένα.

Φοιτήτριες του Ιονίου Πανεπιστημίου που πήραν μέρος στο συνέδριο

Φοιτήτριες του Ιονίου Πανεπιστημίου που πήραν μέρος στο συνέδριο

Επόμενες συνεδρίες ανέλυσαν τη δημόσια σφαίρα σε σχέση με τη δεοντολογία της πληροφορίας από φιλοσοφικής πλευράς, την ανωνυμία σε σχέση με την ελευθερία του λόγου και την κρυπτογράφηση, την αντιπαράθεση της μυστικότητας και της δημοσιότητας στη σύγχρονη δημοκρατία, τον νέο νόμο για την ελεύθερη πρόσβαση στη δημόσια πληροφορία της Νιγηρίας και τη σύγκρουση της πνευματικής ελευθερίας και της λογοκρισίας στη Νιγηρία. Ινδοί σύνεδροι συνεισέφεραν στο συνέδριο με μια εξαιρετικά πρωτότυπη έρευνα για την έννοια της απιστίας στο διαδίκτυο στην Ινδία, αλλά και για την ψηφιακή πειρατεία έργων στην Ινδία ειδικά σε σχέση με το ψυχολογικό, κοινωνικό και πολιτισμικό υπόβαθρο των παραβατών. Επίσης, παρουσιάστηκαν εργασίες πάνω στην κυβερνοτρομοκρατία, στη επισφαλή θέση της δημοκρατίας στον ψηφιακό κόσμο, στην συνδεδεμένη δημόσια σφαίρα και στη διδασκαλία της ηθικής της πληροφορίας στις Σχολές της Βιβλιοθηκονομίας και της Επιστήμης της Πληροφορικής στη Νιγηρία.

Από την Ελλάδα μίλησαν στο συνέδριο η Καθηγήτρια του Πανεπιστημίου της Μακεδονίας Ευγενία Αλεξανδροπούλου-Αιγυπτιάδου (προσωπικά δεδομένα) η Ομότιμη Καθηγήτρια του Αριστοτελείου Πανεπιστήμιου Θεοφανώ Παπαζήση (η πληροφόρηση και η τεχνητή αναπαραγωγή στο ελληνικό δίκαιο) και ο μουσικός-πληροφορικός και υποψήφιος διδάκτορας του Ιονίου Πανεπιστήμιου Ανδρέας Καλογεράς (το διαδίκτυο σε σχέση με τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό). Ο Έλληνας Κώστας Πόποτας (Head of Unit, Statutory Entitlements, social and medical affairs, European Court of Justice in the EU) εκπροσώπησε το Λουξεμβούργο, ως μόνιμος κάτοικος, και μίλησε για την ευρωπαϊκή νομολογία για τα προσωπικά δεδομένα, ενώ ο Έλληνας πολιτικός επιστήμων, διδάκτωρ και υποψήφιος διδάκτορας Νίκος Κούτρας εκπροσώπησε την Αυστραλία, όπου φοιτά, με ένα θέμα για τη θεωρία του Πλάτωνα σε σχέση με την πνευματική ιδιοκτησία και το σύγχρονο κίνημα της ανοικτής πρόσβασης.

Σύνεδροι από Νιγηρία και Αίγυπτο

Σύνεδροι από Νιγηρία και Αίγυπτο

Το συνέδριο έκλεισε με τις παρουσιάσεις των νέων ερευνητών στο μόνιμη πλέον συνεδρία των ICIL Young Scholars Forum. Το Ιόνιο Πανεπιστήμιο εκπροσωπήθηκε επάξια από την μεταπτυχιακή φοιτήτρια του Τμήματος Αρχειονομίας, Βιβλοθηκονομίας και Μουσειολογίας Ειρήνη Καλογερά, η οποία παρουσίασε την εργασία της υπό την εποπτεία του Επίκουρου Καθηγητή του Τμήματος Γεωργίου Παπαϊωάννου με θέμα την ιστορία και την πορεία της ένταξης της Κέρκυρας ως προστατευόμενη από την UNESCO. Mε την ευκαιρία της παρουσίασης αυτής, έγινε εκτενής ενημέρωση για σειρά μνημείων στη Κέρκυρα και την ιστορία της. Άλλοι νέοι ομιλητές μίλησαν για την προστασία των προσωπικών δεδομένων και τη Νιγηριανή Επιτροπή Τηλεπικοινωνιών και τα ανοικτά δεδομένα σε σχέση με την ανοικτή διακυβέρνηση (Αικατερίνη Γιαννουκάκου, από το Πανεπιστήμιο Μακεδονίας).

Στο συνέδριο συμμετείχαν πενήντα επτά ομιλητές από είκοσι μία χώρες και από τις πέντε ηπείρους. Συγκεκριμένα εκπροσωπήθηκαν η Ελλάδα, η Νότιος Αφρική, το Λουξεμβούργο, η Γαλλία, η Ιταλία, η Πολωνία, η Ινδία, η Νιγηρία, η Αυστραλία, οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, η Αγγλία, η Γερμανία, το Λεσότο, το Πακιστάν, η Κένυα, η Τανζανία, η Βραζιλία, ο Καναδάς, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, η Αίγυπτος, η Αυστρία και η Ολλανδία. Ενδιαφέρον παρουσιάζει ότι, όπως έζησαν οι οργανωτές, μεγάλη διαδικασία είχε η έκδοση βίζας σε συνέδρους για να εισέλθουν στη Νότιο Αφρική από τη Νιγηρία και την Ινδία, καθώς τα σύνορα της Νοτίου Αφρικής φυλάσσονται ειδικά όσον αφορά αυτές τις χώρες. Τα πολυσέλιδα πρακτικά του διεθνούς συνεδρίου αναμένεται να εκδοθούν σύντομα (πολλές από τις εργασίες βρίσκονται ήδη αναρτημένες στην ιστοσελίδα του συνεδρίου http://icil.gr) ενώ πολλές εργασίες θα δημοσιευθούν στα έγκυρα διεθνή περιοδικά του χώρου Ethics and Information Technology και Journal of Technology, Law and Policy. Για τη δημιουργία και την υποστήριξη της πλούσιας και καλαίσθητης ιστοσελίδας του διεθνούς συνεδρίου εργάστηκαν από τον Φεβρουάριο 2015 και ακόμη ενημερώνουν ο Επίκουρος Καθηγητής του Ιονίου Πανεπιστημίου Ανδρέας Γιαννακουλόπουλος και η Ρουμπίνη Οικονομίδου, MSc.

Από την οργανωτική Επιτροπή του Συνεδρίου

Χορηγός Επικοινωνίας: IPrights.gr

Λεπτομέρειες: Δημοσιεύθηκε : 12 Οκτωβρίου 2016

Γράφει ο Θεόδωρος Χίου*

Για τον κόσμο της πνευματικής ιδιοκτησίας στην Ελλάδα, το 2016 θα μείνει γνωστό για την περιπετειώδη πορεία του νομοσχεδίου "για τη Συλλογική διαχείριση δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας και συγγενικών δικαιωμάτων, χορήγηση πολυεδαφικών αδειών για επιγραμμικές χρήσεις μουσικών έργων και άλλα θέματα αρμοδιότητας Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού", το οποίο, μεταξύ άλλων, μεταφέρει στην εγχώρια έννομη τάξη την Οδηγία 2014/26/ΕΕ. Και αυτό, διότι η ψήφισή του εν λόγω νομοσχεδίου είναι ακόμα εκκρεμής, παρά το γεγονός ότι, αφενός, η νομοπαρασκευαστική διαδικασία έχει ξεκινήσει από το Δεκέμβριο του 2015 και, αφετέρου, η προθεσμία μεταφοράς της Οδηγίας έχει ήδη παρέλθει (10 Απριλίου 2016).

Η μέχρι σήμερα νομοπαρασκευαστική διαδικασία χαρακτηρίζεται από έντονη και ενεργή εμπλοκή πολλών ενδιαφερόμενων φορέων (ΟΣΔ, δημιουργών, καλλιτεχνών, συλλόγων, Επιμελητηρίων, κ.ά.), η οποία συχνά οδήγησε σε δημόσιες παρεμβάσεις, αντιπαραθέσεις και πολιτικά παρασκήνια. Συχνές άλλωστε ήταν και οι επιστολές εκ μέρους καλλιτεχνών, ΟΣΔ και επαγγελματικών ενώσεων χρηστών οι οποίες περιείχαν τοποθετήσεις και παραινέσεις για το συγκεκριμένο θέμα προς τον Υπουργό Πολιτισμού αλλά και τον Πρωθυπουργό.

Αποκορύφωμα της ταραχώδους διαδικασίας ήταν η κατάθεση του νομοσχεδίου προς ψήφιση στη Βουλή τον περασμένο Ιούλιο και η ξαφνική απόσυρσή του λίγες ημέρες μετά, με προοπτική να επανακατεθεί τροποποιημένο το φθινόπωρο. Πράγματι, μία νεώτερη εκδοχή του νομοσχεδίου διέρρευσε περί τα μέσα Σεπτεμβρίου, η οποία όμως ακόμη δεν έχει πάρει το δρόμο για κατάθεση στη Βουλή.

Όσον αφορά στην ουσία, πέραν του γεγονότος ότι αναμένεται να υιοθετηθεί ένα σημαντικού μεγέθους χωριστό νομοθέτημα για την πνευματική ιδιοκτησία, το νομοσχέδιο εμπεριέχει ρυθμίσεις οι οποίες θίγουν όχι μόνο τον τομέα της συλλογικής διαχείρισης δικαιωμάτων αλλά και "λοιπά" ζητήματα πνευματικής ιδιοκτησίας, τροποποιώντας πολλαπλά τον Ν. 2121/1993.

Δεδομένης της εξαιρετικά ασταθούς νομοπαρασκευαστικής διαδικασίας, είναι εξαιρετικά επισφαλές να προβεί κανείς σε αναλύσεις επί του περιεχομένου του νομοσχεδίου και ιδίως των επιμέρους κρίσιμων διατάξεων, αφού είναι πολύ πιθανό να τροποποιηθούν εκ νέου και κατά τις επόμενες προπαρασκευαστικές φάσεις.

Για το λόγο αυτό, αρκούμαστε, σε πρώτη φάση, στην παράθεση του μέχρι σήμερα (11 Oκτωβρίου 2016) ιστορικού που αφορά την ψήφιση του νομοσχεδίου, με αναφορά και παραπομπές στα πιο σημαντικά γεγονότα, προς πληρέστερη ενημέρωση του κοινού (νομικού και μη).

Κατεβάστε εδώ το infographic σε .pdf μορφή με ενεργούς συνδέσμους στις πηγές

αρχική

* Ο Δρ Θεόδωρος Χίου είναι δικηγόρος, ειδικός σύμβουλος σε θέματα διανοητικής ιδιοκτησίας και ιδρυτής του iprights.gr

Λεπτομέρειες: Δημοσιεύθηκε : 19 Φεβρουαρίου 2016

startup

Γράφει η Σοφία Γεωργιάδη*

Το παρόν άρθρο αποτελεί μία εισαγωγή για το δίκαιο διανοητικής ιδιοκτησίας στις startup αλλά παραλείπει τις λεπτομέρειες. Απευθυνθείτε στο δικηγόρο σας για να λάβετε εξειδικευμένες συμβουλές.

Η τελευταία διετία στη χώρα μας χαρακτηρίστηκε από την εμφάνιση και απογείωση των startup επιχειρήσεων. Μικρές ομάδες νέων επαγγελματιών όλων των κλάδων, ξόδεψαν ώρες αναζητώντας μία πρωτότυπη επιχειρηματική ιδέα, κατέστρωσαν πληθώρα επιχειρηματικών πλάνων για την πραγματοποίησή της και κάποιες από αυτές κατάφεραν να ξεχωρίσουν.

Ένας από τους μεγαλύτερους φόβους των startuppers ωστόσο, είναι η «κλοπή» της πρωτότυπης ιδέας πάνω στην οποία βασίζεται ένα επιχειρηματικό πλάνο και κατ’ επέκταση όλο το εγχείρημα, κάτι που ασφαλώς έχει αρνητικές συνέπειες για την ανάπτυξη και το μέλλον της νεοφυούς επιχείρησης.

Πρέπει να διασαφηνιστεί εξαρχής ότι μία ιδέα δεν μπορεί να τύχει καθ’ εαυτή προστασίας από το Δίκαιο Διανοητικής Ιδιοκτησίας. Αντίθετα, τo Δίκαιο Διανοητικής Ιδιοκτησίας προστατεύει τις καινοτόμες και πρωτότυπες ιδέες που εξωτερικεύονται και αποτυπώνονται σε ένα «απτό» μέσο. Μεταξύ άλλων, η Διανοητική Ιδιοκτησία προστατεύει πρωτότυπα καλλιτεχνικά και λογοτεχνικά έργα, μάρκες προϊόντων (σήματα) και εμπιστευτικές πληροφορίες, παρέχοντας στο δικαιούχο ένα μονοπώλιο αποκλειστικής εκμετάλλευσής τους καθώς και ισχυρά μέσα νομικής προστασίας έναντι των προσβολέων.

Οι παρακάτω βασικές μορφές προστασίας που παρέχει η Διανοητική Ιδιοκτησία αποτελούν γενικά ένα σταθερό πρώτο βήμα για την προστασία μιας επιχειρηματικής ιδέας και της επιχειρηματικής δραστηριότητας που βασίζεται σε αυτήν.

Η εμπορική ταυτότητα της startup επιχείρησης: εμπορικό σήμα

To εμπορικό σήμα είναι το σημείο (εικόνα, λέξη, ακόμα και σχήμα) που μία startup εταιρεία χρησιμοποιεί ώστε να διακρίνει τα προϊόντα ή της υπηρεσίες της από τις υπόλοιπες. Η κατοχύρωση και προστασία του σήματος μπορεί να επιτευχθεί σε μία ή περισσότερες χώρες και σε μία ή περισσότερες κλάσεις προϊόντων και υπηρεσιών, μέσω αίτησης στα κατά τόπον αρμόδια Γραφεία Σημάτων.

Η επιλογή του σημείου που θα αποτελέσει το σήμα της εταιρείας και των προϊόντων ή υπηρεσιών αυτής (μία λέξη, ένα εικαστικό σχέδιο ή ένας συνδυασμός των δύο), καθώς και των κλάσεων κατοχύρωσης απαιτεί εξειδικευμένη και εξατομικευμένη νομική καθοδήγηση, ιδίως για να αποφευχθεί η απόρριψη της κατοχύρωσης, λόγω ύπαρξης προγενέστερων όμοιων ή παρόμοιων σημάτων.

To δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας (copyright).

Η πνευματική ιδιοκτησία ή αλλιώς copyright προστατεύει μία πρωτότυπη πνευματική δημιουργία λόγου ή τέχνης αλλά και δημιουργίες όπως λογισμικό και βάσεις δεδομένων. Στην περίπτωση μιας startup εταιρείας το copyright μπορεί κατά περίπτωση να προστατεύει, για παράδειγμα, το περιεχόμενο της ιστοσελίδας της εταιρείας (κείμενα, φωτογραφίες, βάσεις δεδομένων κ. ά.), εκδόσεις, άρθρα ή ενημερωτικά φυλλάδια, charts και marketing plans, λογισμικό και ψηφιακές εφαρμογές (web & mobileapps) που έχουν δημιουργηθεί από την εταιρεία.

Δεδομένου ότι δεν υπάρχουν τυπικές διατυπώσεις ή επίσημη διαδικασία ενώπιον κάποιας αρχής (όπως στα σήματα) για κατοχύρωση του copyright, η απόδειξη της δημιουργίας και της πατρότητας του προστατευόμενου αντικειμένου μπορεί να είναι δύσκολη. Στην πράξη, υπάρχουν δύο συνήθεις τρόποι απόδειξης της «βέβαιης χρονολογίας» για ένα δημιούργημα, ώστε να διασφαλίζεται ο δημιουργός από τυχόν μεταγενέστερες αντιγραφές.

Κατάθεση σε συμβολαιογράφο της δημιουργίας
Συστημένη επιστολή στον ίδιο το δημιουργό με σφραγισμένο φάκελο.

Ευρεσιτεχνίες (πατέντες) και σχέδια/υποδείγματα (design).

Σε περίπτωση που η startup εταιρεία δραστηριοποιείται στο τομείς όπως η υψηλή τεχνολογία, η μηχανολογία ή οι αυτοματισμοί, είναι απαραίτητο να αποκτήσει Δίπλωμα Ευρεσιτεχνίας προκειμένου να προστατεύσει την καινοτομία των τεχνικών δημιουργιών της. Το Δίπλωμα αυτό χορηγείται για μια εφεύρεση ή νέο προϊόν ή διαδικασία (για παράδειγμα ένα μηχάνημα που διαχωρίζει το πόσιμο από το ακατάλληλο νερό), τα οποία βελτιώνουν τη λειτουργικότητα του προϊόντος, είναι καινοτόμα και έχουν εφαρμογή στο βιομηχανικό τομέα. Η καταχώρηση της ευρεσιτεχνίας μπορεί να γίνει σε εθνικό επίπεδο μέσω του αρμόδιου γραφείου ή ως «ευρωπαϊκή πατέντα» μέσω του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διπλωμάτων Ευρεσιτεχνίας ενώ και διεθνής προστασία είναι εφικτή.

Εάν πάλι μια εταιρεία αναπτύσσει τη δραστηριότητά της στο τομέα του design, του σχεδιασμού επίπλων, των χρηστικών αντικειμένων ή ακόμα και της ένδυσης και των κοσμημάτων, θα πρέπει να προστατεύσει την εξωτερική εμφάνιση των προϊόντων της μέσω των διπλωμάτων προστασίας σχεδίων ή υποδειγμάτων. Ένα παράδειγμα κατοχύρωσης σχεδίου είναι η κατοχύρωση του σχεδιασμού μίας καρέκλας. Προκειμένου να τύχει προστασίας ένα σχέδιο, πρέπει να μην ορίζεται αποκλειστικά από τη λειτουργία του αντικειμένου. Αυτό σημαίνει ότι εάν αλλάξει το σχέδιο του προϊόντος, το ίδιο το προϊόν δε θα χάσει τη χρησιμότητά του. Η κατοχύρωση του σχεδίου πρέπει να γίνεται με ιδιαίτερη προσοχή καθώς η σημασία της «καινοτομίας» και της «μη λειτουργικότητας» μπορούν να αποτρέψουν την κατοχύρωση. Τα σχέδια μπορούν να κατοχυρωθούν είτε σε εθνικό είτε σε κοινοτικό και διεθνές επίπεδο.

Παρά την κατοχύρωση όμως των ως άνω δικαιωμάτων, σημαντικό είναι να επιτυγχάνεται η προστασία των καινοτόμων ιδεών και δημιουργιών μίας startup εταιρείας ήδη κατά το στάδιο ανάπτυξής τους αλλά και στα πλαίσια των συναλλαγών, κατά τη σύναψη εμπορικών και εργασιακών συμβάσεων και κατά την προώθηση της εταιρείας στην εκάστοτε αγορά. Τα παρακάτω νομικά εργαλεία προληπτικής προστασίας είναι ενδεικτικά του τρόπου που κάθε εταιρεία διασφαλίζει τα συμφέροντά της κατά τις καθημερινές της δραστηριότητες.

Συμφωνητικό Εχεμυθείας (Non-disclosure Agreement)

Σε κάθε σύμβαση συνεργασίας ή εργασίας ή παροχής έργου με τρίτους, ο κίνδυνος της «κλοπής» ιδεών, δεδομένων ή τεχνογνωσίας της startupεταιρείας είναι παρών. Με το συμφωνητικό εχεμύθειας, η εταιρεία προστατεύεται σε περίπτωση που εμπορικά μυστικά, πληροφορίες για τη λειτουργία της εταιρείας και για τα κατοχυρωμένα δικαιώματά αποκαλυφθούν ή χρησιμοποιηθούν παρανόμως από τρίτο πρόσωπο. Σε μια τέτοια περίπτωση η εταιρεία θα έχει αξίωση αποζημίωσης λόγω παραβίασης των όρων του συμφωνητικού. Η σωστή και λεπτομερής κατάρτιση του συμφωνητικού εχεμύθειας είναι σημαντική για την αποτελεσματική θωράκιση της εταιρείας από διαρροές και παραβίαση εχεμύθειας.

Συμφωνητικό μη Ανταγωνισμού

Σε περίπτωση που μία startup εταιρεία θελήσει να προσλάβει συνεργάτες για την υλοποίηση μιας ιδέας (για παράδειγμα για τη δημιουργία ενός λογισμικού), το συμφωνητικό μη ανταγωνισμού, σε συνδυασμό και με το συμφωνητικό εχεμύθειας, αποτελεί μία ασφαλή λύση, προκειμένου να αποφευχθεί το φαινόμενο που απαντάται συχνά στην αγορά, όταν ένας συνεργάτης, εκμεταλλευόμενος την τεχνογνωσία της εταιρείας να ξεκινάει μία δική του επιχείρηση με ανταγωνιστικές δραστηριότητες στη σχετική αγορά, απειλώντας τα συμφέροντα της εταιρείας και εν τέλει οδηγώντας σε οικονομική ζημία.

Παρά λοιπόν την αδυναμία κατοχύρωσης μιας αφηρημένης ιδέας, το Δίκαιο της Διανοητικής Ιδιοκτησίας, προσφέρει πολυάριθμες λύσεις για τη προστασία όλων των εκφάνσεων καινοτομίας και δημιουργικότητας μιας startup εταιρείας. Η ως άνω κατοχύρωση των δικαιωμάτων αυτών, δεν προστατεύει απλά την εταιρεία από τυχόν ανταγωνιστές αλλά αποτελεί όχημα τόσο για την προσέλκυση επενδυτών και για την προώθηση της διεθνούς της παρουσίας και ανάπτυξης.

Σε κάθε περίπτωση, η κάθε startup επιχείρηση πρέπει να αντιμετωπίζεται ξεχωριστά, ανάλογα με τον τομέα δραστηριοποίησης (τεχνολογία, επιστήμη, εμπόριο κλπ), το μέγεθος της αγοράς στην οποία στοχεύει και τα συγκεκριμένα δικαιώματα που ο κάθε επιχειρηματίας θέλει να προστατεύσει και να αναζητά την κατάλληλη και εξατομικευμένη συμβουλή από εξειδικευμένους νομικούς.

* Η Σοφία Γεωργιάδη είναι δικηγόρος Αθηνών, κάτοχος μεταπτυχιακού τίτλου στο Εμπορικό Δίκαιο από το Πανεπιστήμιο του Bristol, UK.

Photo credits: Dana Lipnickas/CNNmoney

Θεόδωρος Χίου, Δικηγόρος

Λεπτομέρειες: Δημοσιεύθηκε : 27 Ιουνίου 2016

Εισήγηση του Δρ. Θεόδωρου Χίου με τίτλο "Η πρόσφατη νομολογία του ΔΕΕ και πώς επηρεάζει το δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας στην Ελλάδα: Η έννοια της πρωτοτυπίας" που εκφωνήθηκε στις 14 Μαΐου 2016 στο 2o Συνέδριο ΔiΜΕΕ, Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα.

Η παρουσίαση της εισήγησης είναι διαθέσιμη εδώ.

Το κείμενο της εισήγησης είναι διαθέσιμο σε μορφή .pdf στο IPrights.GR και στο Αcademia.edu.

panel1

Aπό αριστερά προς δεξιά: Α. Παπαδοπούλου, Α. Δεσποτίδου, Ε. Σταματούδη, Κ. Βόσσος, Θ. Χίου

Ι. Εισαγωγή

1.1. Η πρωτοτυπία ως θεμέλιο του δικαίου πνευματικής ιδιοκτησίας

Έχει ειπωθεί ότι «δεν υπάρχει τίποτα καινούριο εκτός από αυτό που έχει ξεχαστεί». Αναφορικά με την ποίηση, ο Τόμας Στερνς Έλιοτ ανέφερε: «οι ανώριμοι ποιητές μιμούνται, οι ώριμοι ποιητές κλέβουν».

Παρά τη θέση για ανυπαρξία πρωτοτυπίας γενικά στην τέχνη, όπως και να’ χει, η προϋπόθεση της πρωτοτυπίας αποτελεί το θεμέλιο λίθο του δικαίου πνευματικής ιδιοκτησίας.

Η κατ’ αρχήν απουσία τυπικών διατυπώσεων κατοχύρωσης, όπως προβλέπεται και σε διεθνές επίπεδο από τη σύμβαση της Βέρνης (άρ. 5 παρ. 2 εδ. α’), καθιστά την προϋπόθεση της πρωτοτυπίας το κλειδί για την απονομή προστασίας σε πνευματικά δημιουργήματα από την πνευματική ιδιοκτησία.

Η πρωτοτυπία ως προϋπόθεση διακρίνεται από το αντικείμενο προστασίας, δηλαδή το έργο καθ’ εαυτό, παρά το γεγονός ότι η μεταξύ τους σύνδεση είναι εξαιρετικά στενή, δεδομένου ότι η πρωτοτυπία εμφανίζεται και χαρακτηρίζει το έργο και ειδικότερα τη μορφή με την οποία εξωτερικεύεται μία δημιουργική ιδέα.

1.2 Το κριτήριο της πρωτοτυπίας στο ενωσιακό δίκαιο (acquis)

H πνευματική ιδιοκτησία έχει αποτελέσει πεδίο ευρωπαϊκής εναρμόνισης. Ως γνωστόν το ενωσιακό (δευτερογενές) δίκαιο πνευματικής ιδιοκτησίας διαμορφώθηκε προοδευτικά κατά τα τελευταία 25 περίπου χρόνια με την υιοθέτηση ενός σημαντικού αριθμού Οδηγιών (10 στον αριθμό).

Βεβαίως, πρόκειται για μερική εναρμόνιση η οποία καλύπτει ό αποσπασματικά ορισμένες μόνο πτυχές του κλάδου αυτού, εξ αιτίας ασφαλώς, μεταξύ άλλων, και της συντρέχουσας και περιορισμένης αρμοδιότητας της ΕΕ. Πράγματι, κατά κανόνα, οι Οδηγίες αφορούν μία κατηγορία προστατευόμενων έργων ή δικαιωμάτων και σπανιότερα εισάγουν οριζόντιες ρυθμίσεις που αφορούν το δίκαιο πνευματικής ιδιοκτησίας στο σύνολό του.

Η έννοια της πρωτοτυπίας, έννοια-κλειδί για το δίκαιο πνευματικής ιδιοκτησίας, βρίσκεται εντός του ευρωπαϊκού νομοθετικού κεκτημένου.

Εμπεριέχεται σε τρεις (3) Οδηγίες και αφορά αντίστοιχα σε τρεις κατηγορίες προστατευόμενων έργων [Βλ. Παράρτημα Ι]. Ειδικότερα:

- Εμπεριέχεται στην Οδηγία 91/25 της 14 Μαΐου 1991 [κωδικοποίηση: 2009/24/ΕΚ της 23ης Απριλίου 2009] για τη νομική προστασία των προγραμμάτων ηλεκτρονικών υπολογιστών

- Στην Οδηγία 93/98/ΕΕΚ [κωδικοποίηση 2006/116/EK] για τη διάρκεια προστασίας του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας και ορισμένων συγγενικών δικαιωμάτων [φωτογραφίες]

- Στην Οδηγία 96/9/ΕΟΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 11ης Μαρτίου 1996, σχετικά με τη νομική προστασία των βάσεων δεδομένων.

Σύμφωνα με τον ορισμό που προβλέπεται και στις τρεις Οδηγίες, ένα έργο θεωρείται πρωτότυπο εφόσον είναι «αποτέλεσμα προσωπικής πνευματικής εργασίας του δημιουργού του» (the author’s own intellectual creation), με μόνη διαφορά το γεγονός ότι αναφορικά με τις φωτογραφίες, σε αιτιολογική σκέψη της σχετικής Οδηγίας γίνεται ειδική αναφορά και στην αντανάκλαση της προσωπικότητας του δημιουργού, κάτι που δεν συμβαίνει στις αντίστοιχες διατάξεις των λοιπών Οδηγιών.

O εν λόγω ενωσιακός νομοθετικός ορισμός της έννοιας της πρωτοτυπίας που δίνεται adhocσε κάθε μία από τις προαναφερθείσες Οδηγίες αντιστοιχεί σε μία έννοια-πλαίσιο, η οποία θα εξειδικευτεί από το δικαστή. Πάντως, η εν λόγω έννοια:

αφορά μόνο τα ρυθμιζόμενα από τις αντίστοιχες Οδηγίες έργα, δηλαδή λογισμικό, φωτογραφίες και βάσεις δεδομένων
είναι εξαιρετικά επιγραμματικός, και δεν προσδιορίζει ειδικότερα επιμέρους χαρακτηριστικά που αφορούν το «αποτέλεσμα προσωπικής πνευματικής εργασίας του δημιουργού».

ΙΙ. Επισκόπηση Νομολογίας ΔΕΕ

Το ΔΕΕ καλύπτοντας τα κενά και τη «σιωπή» των νομοθετικών κειμένων με αυθεντική ερμηνεία του κεκτημένου είχε την ευκαιρία να ασχοληθεί με την έννοια της πρωτοτυπίας, απαντώντας σε προδικαστικά ερωτήματα δυνάμει του άρθρου 267 ΣΛΕΕ, τα οποία ενέπλεκαν την προστασία διαφόρων ειδών έργων.

Δεδομένου ότι η πρώτη-απόφαση ορόσημο, η απόφαση Infopaq, ελήφθη το 2009, και για να είμαι εντός του πλαισίου της παρούσας θεματικής που αφορά την πρόσφατη νομολογία του ΔΕΕ, ας μου επιτραπεί να την θεωρήσω πρόσφατη όπως και τις συνολικά λοιπές 7 αποφάσεις που έχουν εκδοθεί μέχρι σήμερα.

Η απόφαση-ορόσημο για τη νομολογιακή διαμόρφωση του κριτηρίου της πρωτοτυπίας είναι η απόφαση Infopaq της 19^ης Ιουλίου 2009, που αφορούσε σύντομα αποσπάσματα έργων λόγου. Έκτοτε, εκδόθηκε μία σειρά αποφάσεων μεταξύ των ετών 2010 και 2014, οι οποίες με τρόπο άμεσο ή έμμεσο ρύθμιζαν πτυχές της έννοιας της πρωτοτυπίας.

Πιο συγκεκριμένα, πρόκειται για:

1. την απόφαση BSA της 22ας Δεκεμβρίου 2010, σχετική με τη γραφική διασύνδεση χρήστη σε ένα λογισμικό (graphical user interfaces)

2. την απόφαση FAPL Football Association Premier League της 4^ης Οκτωβρίου 2011, σχετική με ποδοσφαιρικούς αγώνες

3. την απόφαση Flos της 27^ης Ιανουαρίου 2011, σχετική με έργα εφαρμοσμένης τέχνης

4. την απόφαση Painer της 1^ης Δεκεμβρίου 2011, σχετική με φωτογραφίες

5. την απόφαση Football Dataco της 1^ης Μαρτίου 2012, σχετική με βάσεις δεδομένων

6. την απόφαση SAS της 2ας Μαΐου 2012, σχετική με λογισμικό και εγχειρίδιο χρήσης λογισμικού

7. Και την απόφαση Nintendo της 23ης Ιανουαρίου 2014, σχετική με βιντεοπαινχίδια

Για λόγους συντομίας δεν θα αναφερθώ διεξόδικα στα πραγματικά περιστατικά που χαρακτήριζαν κάθε απόφαση ούτε θα παρουσιάσω αναλυτικά τα επίμαχα εδάφια που αφορούν τον προσδιορισμό της έννοιας της πρωτοτυπίας από το δικαστή [Βλ. Παράρτημα ΙΙ], αλλά θα παρουσιάσω συνθετικά το διατακτικό τους, από το οποίο προκύπτει η μέχρι σήμερα νομολογιακά διαμορφωμένη έννοια της πρωτοτυπίας -σε ενωσιακό επίπεδο.

table

ΙΙΙ. Ανάλυση Νομολογίας ΔΕΕ

3.1. Σύνθεση νομολογίας και αναζήτηση κοινοτικού [νομολογιακού] ορισμού πρωτοτυπίας

Με την απόφαση-ορόσημο Infopaq, το ΔΕΕ χρησιμοποιεί για πρώτη φορά το νομοθετικό ορισμό του «αποτελέσματος προσωπικής πνευματικής εργασίας του δημιουργού» εκτός του πεδίου εφαρμογής των αντίστοιχων ad hoc τριών Οδηγιών, επεκτείνοντάς τον με τον τρόπο αυτό σε όλα τα έργα και καθιστώντας τον την ελάχιστη στάθμη της έννοιας της πρωτοτυπίας στην ΕΕ [δεδομένου ότι το τεθέν προδικαστικό ερώτημα αφορούσε την εφαρμογή της Οδηγίας 2001/29].

Με τις μεταγενέστερες αποφάσεις, το ΔΕΕ εμπλούτισε προοδευτικά τον εν λόγω ορισμό με περαιτέρω επιμέρους στοιχεία:

Α. Έκφραση δημιουργικού πνεύματος

Ειδικότερα, το «αποτέλεσμα προσωπικής εργασίας του δημιουργού» προϋποθέτει την έκφραση δημιουργικού πνεύματος [creativity] (ή δημιουργικών ικανοτήτων [creative ability] [Painer para. 89; Football Dataco para. 38]) με πρωτότυπο τρόπο [Ιnfopaq para. 45; SAS para. 67].

Aυτό σημαίνει ότι η εργασία, ο κόπος ή η ικανότητα από μόνα τους δεν είναι αρκετά για τη δημιουργία ενός πρωτότυπου έργου. Πρέπει να υφίσταται έκφραση δημιουργικού πνεύματος [creativity] ή, υπό άλλη διατύπωση, δημιουργικών ικανοτήτων.

Β. Δημιουργική ελευθερία

Περαιτέρω, η έκφραση του δημιουργικού πνεύματος πρέπει να στηρίζεται σε επιλογές και διευθετήσεις, που είναι ελεύθερες και δημιουργικές [FAPL para. 98, μιλώντας για «δημιουργική ελευθερία»; Painer para. 89 και 94 in fine; Football Dataco para. 38].

Ως εκ τούτου, όπως ορίζεται ειδικότερα στις αποφάσεις ΒSA [para. 48] και Football Dataco [para. 39], δεν υφίσταται πρωτοτυπία όταν η δημιουργία ενός έργου υπαγορεύεται από την τεχνική λειτουργία ή άλλες τεχνικές ή λειτουργικές δεσμεύσεις, που δεν αφήνουν περιθώριο για δημιουργική ελευθερία.

Γ. Το «προσωπικό άγγιγμα» του δημιουργού

Επίσης, σε δύο από τις προαναφερθείσες αποφάσεις, το δικαστήριο προχωράει ακόμη ένα βήμα, κάνοντας λόγο για το «προσωπικό άγγιγμα» του δημιουργού [Painer para. 92; Football Dataco para. 38]. Το άγγιγμα αυτό θα αποτυπώνεται εφόσον ο δημιουργός, εκφράζοντας τη δημιουργική του ικανότητα, προβαίνει σε ελεύθερες και δημιουργικές επιλογές κατά τη δημιουργία του έργου.

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι οι ως άνω αποφάσεις αναφέρονται σε φωτογραφικά έργα και βάσεις δεδομένων αντίστοιχα. Εντούτοις, εύλογα μπορεί να υποστηρίξει κανείς ότι η αποτύπωση «του προσωπικού αγγίγματος» υπονοείτο ήδη από την αρχική απόφαση Infopaq, με εξ αντιδιαστολής επιχείρημα, δεδομένου ότι τα έργα για τα οποία γίνεται λόγος είναι εξαιρετικά χρηστικά, αλλά και διότι οι εν λόγω αποφάσεις στηρίζονται μέσω ρητών αναφορών στις προηγούμενες αποφάσεις για τη διαμόρφωση του ορισμού της πρωτοτυπίας.

Συνεπώς, με βάση τη μέχρι σήμερα νομολογιακή συμβολή του ΔΕΕ, το κριτήριο της πρωτοτυπίας για όλα τα έργα προϋποθέτει την έκφραση δημιουργικού πνεύματος δια της πραγματοποίησης δημιουργικών και ελεύθερων επιλογών οι οποίες αποτυπώνουν το προσωπικό άγγιγμα του δημιουργού και οδηγούν στην παραγωγή ενός αποτελέσματος προσωπικής εργασίας του δημιουργού.

3.2. Εκτίμηση της πρωτοτυπίας

Πέραν του ανωτέρω υιοθετούμενου ορισμού της πρωτοτυπίας, το Δικαστήριο διά των αποφάσεών του δίνει και ορισμένα στοιχεία που αναφέρονται στην εκτίμηση της πρωτοτυπίας.

Έτσι,

1. Το υιοθετούμενο από το δικαστήριο κριτήριο είναι υποκειμενικό, δεδομένου ότι η σύλληψη της έννοιας της πρωτοτυπίας στηρίζεται στη δημιουργική έκφραση ενός δημιουργού η οποία φέρει και το «προσωπικό του άγγιγμα».

2. Ο υιοθετούμενος ορισμός που αντανακλά περισσότερο την έννοια της «προσωπικής συμβολής» επιχειρεί συγκερασμό αγγλοσαξωνικής και ηπειρωτικής προσέγγισης, δηλαδή μία ενδιάμεση λύση ανάμεσα στο αγγλοσαξωνικό κριτήριο χαμηλών αξιώσεων που απαιτεί επένδυση της κρίσης, ικανότητας ή εργασίας («sweat of the brow») και στο ηπειρωτικό κριτήριο που δίνει έμφαση στην προσωπικότητα του δημιουργού και στην έκφρασή της ως «σφραγίδα» πάνω στο έργο.

3. Περαιτέρω, το υιοθετούμενο κριτήριο είναι το ίδιο για όλα τα έργα, ανεξαρτήτως της έκτασής τους, με την έννοια ότι ακόμα και μικρά σε έκταση έργα ή (μικρά) τμήματα ενός έργου δύναται να πληρούν τις προϋποθέσεις για προστασία [Infopaq; Νintendo para 22].

4. Επίσης, το υιοθετούμενο κριτήριο είναι και το μοναδικό κριτήριο για προστασία με δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας, αποκλείοντας κάθε άλλο κριτήριο πχ. της καλλιτεχνικής αξίας τους (Painer para. 98, όπου προβλέπεται ότι η προστασία των πορτραίτων δεν μπορεί να είναι χαμηλότερη από αυτή που απολαμβάνουν άλλα έργα και ειδικότερα άλλες φωτογραφίες; Έμμεσα Flos, para. 34). 5. Τέλος, η εξακρίβωση της πλήρωσης του κριτηρίου της πρωτοτυπίας απόκειται στο εθνικό δικαστήριο. Το τελευταίο, θα εξετάσει σε κάθε συγκεκριμένη περίπτωση κατά πόσο στο υπό κρίση έργο υφίσταται έκφραση δημιουργικού πνεύματος βασιζόμενη σε ελεύθερες και δημιουργικές επιλογές του δημιουργού οι οποίες αποτυπώνουν το προσωπικό του άγγιγμα.

IV. Επίδραση Νομολογίας ΔΕΕ

4.1. Επίδραση στο Ευρωπαϊκό Δίκαιο Πνευματικής Ιδιοκτησίας

Ο ακτιβισμός του δικαστηρίου συνιστά μία δραστηριότητα νομολογιακής εναρμόνισης εννοιών του δικαίου πνευματικής ιδιοκτησίας. Ενώ ξεκίνησε έπειτα από μακρά σιγή και με αφορμή ένα ερώτημα μη σχετικό με την πρωτοτυπία, η νομολογία του ΔΕΕ αποσκοπεί στη δημιουργία μίας ορθολογικής κατασκευής γύρω από το κριτήριο της πρωτοτυπίας στο ενωσιακό δίκαιο.

Η μέθοδος ερμηνείας που εφαρμόζει το Δικαστήριο στις προμνησθείσες αποφάσεις οδηγεί στην αναγνώριση μίας αυτόνομης ενωσιακής έννοιας της πρωτοτυπίας δεδομένου ότι το Δικαστήριο δεν στηρίζεται σε κάποιο εθνικό δίκαιο για να ορίσει την έννοια της πρωτοτυπίας. Αντίθετα προβαίνει σε μία ερμηνεία αυτόνομη, η οποία χαρακτηρίζεται από μία τελολογική προσέγγιση, αφού αναζητούνται οι περιστάσεις της σχετικής διάταξης και ο σκοπός που επιδιώκεται από την εκάστοτε ρύθμιση.

Με τον τρόπο αυτό το ΔΕΕ εμπλουτίζει απόφαση-απόφαση το puzzle του ατελούς ευρωπαϊκού δικαίου πνευματικής ιδιοκτησίας, εκκινώντας από τα πραγματικά περιστατικά του εκάστοτε προδικαστικού ερωτήματος και συνεπώς καθίσταται σημαντικός παράγοντας στην πορεία της εναρμόνισης του δικαίου πνευματικής ιδιοκτησίας στην ΕΕ, υποκαθιστώντας εν μέρει το ρόλο του νομοθέτη.

4.2. Επίδραση στο εθνικό δίκαιο πνευματικής ιδιοκτησίας: το παράδειγμα της Ελλάδας

Κατ’ αρχήν η ερμηνεία εννοιών του ενωσιακού δικαίου από το ΔΕΕ είναι αυθεντική, με την έννοια ότι τα πορίσματα των αποφάσεων δεσμεύουν τις εθνικές δικαιοδοσίες, οι οποίες, όπως είδαμε, θα κληθούν να εξακριβώσουν σε κάθε επιμέρους περίπτωση αν το κριτήριο της πρωτοτυπίας, όπως ορίστηκε από το ΔΕΕ, πληρούται στην υπό κρίση περίπτωση.

Αυτό βέβαια, αναπόφευκτα, θέτει το ζήτημα της συμβατότητας του ενωσιακού κριτηρίου πρωτοτυπίας με το υφιστάμενο εθνικό κριτήριο και το ζήτημα της εφαρμογής του από τα εγχώρια δικαστήρια.

Στην Ελλάδα, η έννοια της πρωτοτυπίας καθιερώνεται ως γενική προϋπόθεση προστασίας στο άρθρο 2: «Αντικείμενο του Δικαιώματος. 1. Ως έργο νοείται κάθε πρωτότυπο πνευματικό δημιούργημα [...]». Η έννοια της πρωτοτυπίας δεν προσδιορίζεται γενικά από το νόμο, αλλά σύμφωνα με την κρατούσα στη νομολογία και θεωρία προσέγγιση, αντιστοιχεί στην έννοια της «στατιστικής μοναδικότητας» του έργου, δηλαδή την κρίση ότι, κατά λογική πιθανολόγηση, κάτω από παρόμοιες συνθήκες και με τους ίδιους στόχους, κανένας άλλος δημιουργός, δεν θα ήταν σε θέση να δημιουργήσει έργο όμοιο ή ότι παρουσιάζει μια ατομική ιδιομορφία ή ένα ελάχιστο όριο "δημιουργικού ύψους", κάποια απόσταση δηλαδή από τα ήδη γνωστά ή αυτονόητα (Ενδεικτικά: ΑΠ 919/2007, ΑΠ 1051/2015, ΠολΠρωτΑθ. 525/2013, μετάφραση στην αγγλική γλώσσα για το περιοδικό IIC από τον γράφοντα, διαθέσιμη στο: http://link.springer.com/article/10.1007/s40319-014-0208-9).

Η υιοθετούμενη προσέγγιση της πρωτοτυπίας μετατοπίζει την έμφαση από το δημιουργό στη δημιουργική πράξη και συνιστά κατά βάση μία αντικειμενική προσέγγιση της πρωτοτυπίας, χωρίς ωστόσο να είναι εντελώς απαλλαγμένη από υποκειμενικές αξιολογικές κρίσεις.

Ένα δεύτερο κριτήριο πρωτοτυπίας προβλέπεται ρητά στον Ελληνικό νόμο πνευματικής ιδιοκτησίας για τα προγράμματα η/υ, (άρθρο 2 παρ. 3 Ν. 2121/1993), κατ’ εφαρμογή της διάταξης της σχετικής Οδηγίας που είδαμε πιο πριν, σύμφωνα με το οποίο «Ένα πρόγραμμα ηλεκτρονικού υπολογιστή θεωρείται πρωτότυπο εφόσον είναι προσωπικό πνευματικό δημιούργημα του δημιουργού του.»

Αντιπαραβάλλοντας το εθνικό με το ενωσιακό κριτήριο πρωτοτυπίας, μπορούμε να πούμε ότι το ενωσιακό κριτήριο διαφέρει από τον μέχρι σήμερα κρατούντα ορισμό της πρωτοτυπίας στην Ελλάδα σε τουλάχιστον δύο σημεία:

• Το ενωσιακό κριτήριο ακολουθεί περισσότερο την υποκειμενική προσέγγιση ενώ το ελληνικό την αντικειμενική.

• Το ενωσιακό κριτήριο είναι χαμηλότερο του γενικού προβλεπόμενου από το ελληνικό δίκαιο κριτηρίου (άρ. 2 παρ. 1 Ν. 2121/1993), ιδίως αν το συγκρίνει κανείς με την σε στενή έννοια στατιστική μοναδικότητα.

Έτσι, κατ’ εφαρμογή της νομολογίας του ΔΕΕ το κριτήριο της στατιστικής μοναδικότητας θα πρέπει να αντικατασταθεί στις μείζονες προτάσεις των δικαστικών αποφάσεων από το χαμηλότερο σε στάθμη ενωσιακό κριτήριο. Αυτό στην πράξη σημαίνει ότι το ειδικό κριτήριο που προβλέπει ο νόμος για το λογισμικό (άρ. 2 παρ. 3 Ν. 2121/1993), δηλαδή το προσωπικό πνευματικό δημιούργημα του δημιουργού, όπως αυτό ερμηνεύεται στις προμνησθείσες αποφάσεις θα πρέπει να εφαρμόζεται σε όλα τα έργα, χρηστικά ή μη.

Ίσως βέβαια στην πράξη το ελάχιστο όριο δημιουργικού ύψους, και η κάποια απόσταση από τα απλά και καθημερινά που κατ’ ελάχιστον απαιτείται από την ελληνική θεωρία της στατιστικής μοναδικότητας δεν απέχει από τις «δημιουργικές επιλογές» που απαιτεί το ενωσιακό κριτήριο, κάτι που μάλλον εξασφαλίζει μία σχετική συμβατότητα του ελληνικού κριτηρίου με το ενωσιακό.

Πάντως, το ενωσιακό κριτήριο της πρωτοτυπίας δεν φαίνεται να έχει ληφθεί υπόψιν και εφαρμοστεί από τους Έλληνες δικαστές. Πράγματι, δεν κατάφερα να εντοπίσω κάποια δημιοσιευμένη απόφαση η οποία να εφαρμόζει το ενωσιακό κριτήριο της πρωτοτυπίας ενώ αντιθέτως πρόσφατη απόφαση του ΑΠ εφαρμόζει το παραδοσιακό κριτήριο της στατιστικής μοναδικότητας (ΑΠ 1051/2015), χωρίς αναφορά στο νομολογιακό κεκτημένο- και μάλιστα αναφορικά με βάσεις δεδομένων.

V. Τελικές Σκέψεις

Tι μπορούμε να συμπεράνουμε για τη συμβολή του ΔΕΕ με τις αποφάσεις του στο πεδίο της πρωτοτυπίας των πνευματικών δημιουργημάτων;

Ότι η πρωτοτυπία, ως έννοια πρωταρχικής σημασίας για το δίκαιο πνευματικής ιδιοκτησίας, πρέπει να έχει την ίδια έννοια σε όλη την ΕΕ, εφόσον συντασσόμαστε με την ανάγκη για ευρωπαϊκή εναρμόνιση του δικαίου πνευματικής ιδιοκτησίας.

Το ΔΕΕ επιδίωξε να διαμορφώσει μία αυτόνομη έννοια η οποία να είναι μία συνισταμένη των κλασσικά αντιπαρατιθέμενων αγγλοσαξωνικών και ηπειρωτικών προσεγγίσεων στο πεδίο της πρωτοτυπίας.

Όμως:

• Η νομολογιακή κατασκευή της έννοιας της πρωτοτυπίας είναι σποραδική, τόσο από άποψη χρονική, όσο και από άποψη περιεχομένου.

• Περαιτέρω, η στάση του ΔΕΕ δεν είναι πάντα προβλέψιμη, πράγμα που πλήττει την ασφάλεια δικαίου. Δεν διασφαλίζει με βέβαιο τρόπο ότι θα παραμείνει σταθερή (επιπλέον προδικαστικά ερωτήματα θα δείξουν εάν το ΔΕΕ θα παραμείνει σταθερό στην προσέγγισή του).

• Για τους λόγους αυτούς, θα ήταν προτιμότερο η πρωτοτυπία να εναρμονιστεί σε νομοθετικό επίπεδο, αφού όμως ληφθούν επαρκώς υπόψιν οι υφιστάμενες εθνικές παραδόσεις διά συγκριτικών μελετών, για να αποφευφχθεί η μέχρι σήμερα σποραδική ρύθμιση αλλά και η τυχόν μελλοντική νομολογιακή αστάθεια.

• Άλλωστε, η εναρμόνιση του κριτηρίου της πρωτοτυπίας θα αποτελούσε, κατά τη γνώμη μου, αναγκαίο στοιχείο τόσο στα πλαίσια της αναμόρφωσης της εν πολλοίς ανεπαρκούς Οδηγίας 2001/29 όσο και κατά τη δημιουργία ενός ενιαίου ευρωπαϊκού τίτλου (αν πιστεύουμε ακόμα σε αυτό το όνειρο).

Σας ευχαριστώ πολύ για την προσοχή σας.

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι. Acquis Πρωτοτυπίας

Α. Οδηγία 91/25 της 14 Μαΐου 1991 [κωδικοποίηση: 2009/24/ΕΚ της 23ης Απριλίου 2009] για τη νομική προστασία των προγραμμάτων ηλεκτρονικών υπολογιστών

Άρθρο 1(3): 3. Ένα πρόγραμμα ηλεκτρονικού υπολογιστή προστατεύεται εφόσον είναι πρωτότυπο με την έννοια ότι είναι αποτέλεσμα προσωπικής πνευματικής εργασίας του δημιουργού του. Η παροχή της προστασίας δεν εξαρτάται από την εφαρμογή κανενός άλλου κριτηρίου.

Αιτ. Σκέψη 8: Όσον αφορά τα κριτήρια σύμφωνα με τα οποία προσδιορίζεται κατά πόσο ένα πρόγραμμα ηλεκτρονικού υπολογιστή αποτελεί ή όχι πρωτότυπο έργο, δεν θα πρέπει να εφαρμόζεται έλεγχος της ποιοτικής ή αισθητικής αξίας του προγράμματος.

Β. Οδηγία 93/98/ΕΕΚ [κωδικοποίηση 2006/116/EK] για τη διάρκεια προστασίας του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας και ορισμένων συγγενικών δικαιωμάτων

Άρθρο 6. Προστασία των φωτογραφιών. Οι φωτογραφίες που είναι πρωτότυπες, με την έννοια ότι είναι αποτέλεσμα προσωπικής πνευματικής εργασίας του δημιουργού τους, προστατεύονται σύμφωνα με το άρθρο 1. Η παροχή της προστασίας δεν εξαρτάται από την εφαρμογή κανενός άλλου κριτηρίου. Τα κράτη μέλη μπορούν να προβλέπουν την προστασία άλλων φωτογραφιών.

Αιτ. Σκέψη 16: H προστασία των φωτογραφιών στα κράτη μέλη διέπεται από ποικίλα καθεστώτα. Πρωτότυπο κατά την έννοια της Σύμβασης της Βέρνης θεωρείται το φωτογραφικό έργο που είναι αποτέλεσμα προσωπικής πνευματικής εργασίας του δημιουργού του και αντανακλά την προσωπικότητά του, χωρίς να λαμβάνονται υπόψη άλλα κριτήρια όπως η αξία ή ο σκοπός. Η προστασία άλλων φωτογραφιών πρέπει να μπορεί να ρυθμίζεται από το εθνικό δίκαιο.

Γ. Οδηγία 96/9/ΕΟΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 11ης Μαρτίου 1996, σχετικά με τη νομική προστασία των βάσεων δεδομένων

Άρθρο 3(1): Σύμφωνα με την παρούσα οδηγία, οι βάσεις δεδομένων οι οποίες λόγω της επιλογής ή της διευθέτησης του περιεχομένου τους αποτελούν πνευματικά δημιουργήματα [constitute the author's own intellectual creation] προστατεύονται ως τοιαύτα βάσει του δικαιώματος του δημιουργού. Δεν εφαρμόζονται άλλα κριτήρια προκειμένου να προσδιορισθεί αν επιδέχονται προστασία.

Αιτ. σκέψη 15: ότι τα κριτήρια, σύμφωνα με τα οποία παρέχεται προστασία σε μια βάση δεδομένων βάσει του δικαιώματος του δημιουργού, θα πρέπει αποκλειστικά να περιορίζονται στο στοιχείο ότι η επιλογή ή η διευθέτηση του περιεχομένου της βάσης δεδομένων αποτελεί ίδιο πνευματικό έργο του δημιουργού της [is the author's own intellectual creation]∙ ότι η εν λόγω προστασία αφορά τη διάρθρωση της βάσης

Αιτ. σκέψη 16: ότι, για την προστασία των βάσεων δεδομένων, σύμφωνα με την πνευματική ιδιοκτησία του δημιουργού δεν πρέπει να εφαρμόζονται άλλα κριτήρια, εκτός από την πρωτοτυπία με την έννοια της πνευματικής δημιουργίας [in the sense of the author's intellectual creation], και ότι ειδικότερα, δεν θα πρέπει να γίνεται καμία αξιολόγηση της ποιότητας ή της αισθητικής αξίας της βάσεως δεδομένων.

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙ. Αποσπάσματα Αποφάσεων

Α. «Infopaq» της 16^ηςΙουλίου 2009 [Infopaq International A/S κατά Danske Dagblades Forening] (υπόθεση C‑5/08).

45. Ως προς τα στοιχεία των έργων αυτών, τα οποία αφορά η προστασία, επισημαίνεται ότι τα έργα αυτά συντίθενται από λέξεις οι οποίες, θεωρούμενες μεμονωμένα, δεν αποτελούν καθεαυτές πνευματική εργασία του δημιουργού που τις χρησιμοποιεί. Βάσει της επιλογής, της διευθετήσεως και του συνδυασμού των λέξεων αυτών καθίσταται δυνατό στον δημιουργό να εκφράσει το δημιουργικό του πνεύμα [creativity] με πρωτότυπο τρόπο και να καταλήξει σε ένα αποτέλεσμα που αποτελεί πνευματική δημιουργία.

48. Επομένως, η αναπαραγωγή αποσπάσματος ενός προστατευομένου έργου το οποίο, όπως αυτό της κύριας δίκης, περιλαμβάνει ένδεκα συνεχόμενες λέξεις του, δύναται να αποτελέσει εν μέρει αναπαραγωγή, υπό την έννοια του άρθρου 2 της οδηγίας 2001/29, εάν το απόσπασμα αυτό –γεγονός που απόκειται στο αιτούν δικαστήριο να εξακριβώσει–περιλαμβάνει ένα στοιχείο του έργου το οποίο, καθεαυτό, εκφράζει την προσωπική πνευματική εργασία του δημιουργού [author’s own intellectual creation].

Β. «BSA» της 22ας Δεκεμβρίου 2010, υπόθεση C-393/09 (GUI-graphical user interfaces)

48. Κατά την εκτίμησή του, ο εθνικός δικαστής πρέπει να λάβει υπόψη, μεταξύ άλλων, τη συγκεκριμένη διάταξη ή διάρθρωση όλων των στοιχείων τα οποία αποτελούν μέρος της γραφικής διασυνδέσεως χρήστη για να καθορίσει ποια πληρούν το κριτήριο της πρωτοτυπίας. Συναφώς, το κριτήριο αυτό [δεν] πληρούται από τα στοιχεία της γραφικής διασυνδέσεως χρήστη τα οποία χαρακτηρίζονται αποκλειστικώς από την τεχνική τους λειτουργία.

Γ. «Flos» της 27^ης Ιανουαρίου 2011 [Flos SpA κατά Semeraro Casa e Famiglia SpA], υπόθεση C-168/09 (έργα εφαρμοσμένης τέχνης)

34 Εντούτοις, δεν αποκλείεται το ενδεχόμενο η προστασία του δικαιώματος του δημιουργού έργων που συνίστανται σε μη καταχωρισμένα σχέδια ή υποδείγματα να απορρέει από άλλες οδηγίες, και συγκεκριμένα από την οδηγία 2001/29, εφόσον πληρούνται οι προϋποθέσεις εφαρμογής της, πράγμα που οφείλει να εξακριβώσει το αιτούν δικαστήριο.

Δ. «FAPL» της 4^ης Οκτωβρίου 2011, [Football Association Premier League Ltd και λοιποί κατά QC Leisure και λοιπών (C-403/08) και Karen Murphy κατά Media Protection Services Ltd (C-429/08)] (ποδοσφαιρικοί αγώνες)

98. Οι αθλητικές εκδηλώσεις, όμως, δεν μπορούν να θεωρηθούν πνευματικές δημιουργίες δυνάμενες να χαρακτηριστούν έργα κατά την έννοια της οδηγίας για το δικαίωμα του δημιουργού. Τούτο ισχύει, ειδικότερα, για τους ποδοσφαιρικούς αγώνες, οι οποίοι διέπονται από τους κανόνες του παιχνιδιού που δεν αφήνουν περιθώριο για δημιουργική ελευθερία, όπως νοείται στο πλαίσιο του δικαιώματος του δημιουργού.

Ε. «Painer» της 1^ης Δεκεμβρίου 2011 [Eva-MariaPainerv. StandradVerlagsGmbH], υπόθεση C-145/10 (φωτογραφίες)

88 Όπως προκύπτει από τη δέκατη έβδομη αιτιολογική σκέψη της οδηγίας 93/98, ένα έργο είναι αποτέλεσμα πνευματικής εργασίας του δημιουργού όταν αντανακλάται σε αυτό η προσωπικότητά του.

89 Αυτό συμβαίνει όταν ο δημιουργός κατά την παραγωγή του έργου μπόρεσε να εκφράσει τις δημιουργικές του ικανότητες πραγματοποιώντας ελεύθερες και δημιουργικές επιλογές (βλ., a contrario, απόφαση της 4ης Οκτωβρίου 2011, C‑403/08 και C-429/08, Football Association Premier League κ.λπ., που δεν έχει δημοσιευθεί ακόμη στη Συλλογή, σκέψη 98).

92. Μέσω των ποικίλων αυτών επιλογών, ο δημιουργός φωτογραφικού πορτρέτου μπορεί, επομένως, να δώσει το «προσωπικό του άγγιγμα» στο έργο που δημιουργήθηκε.

94. Κατόπιν των προεκτεθέντων, πρέπει επομένως να γίνει δεκτό ότι ένα φωτογραφικό πορτρέτο μπορεί, δυνάμει του άρθρου 6 της οδηγίας 93/98, να προστατεύεται από δικαίωμα δημιουργού υπό την προϋπόθεση, την οποία απόκειται στο εθνικό δικαστήριο να εξετάσει σε κάθε συγκεκριμένη περίπτωση, ότι μία τέτοια φωτογραφία είναι αποτέλεσμα πνευματικής εργασίας του δημιουργού η οποία αντανακλά την προσωπικότητά του και εκδηλώνεται με τις ελεύθερες και δημιουργικές του επιλογές κατά την παραγωγή της φωτογραφίας αυτής.

97. Επιπλέον, επιβάλλεται η διαπίστωση ότι από κανένα στοιχείο της οδηγίας 2001/29 ή άλλης εφαρμοστέας συναφώς οδηγίας δεν προκύπτει ότι το περιεχόμενο της προστασίας αυτής εξαρτάται από ενδεχόμενες διαφοροποιήσεις στις δυνατότητες δημιουργικών παρεμβάσεων κατά την παραγωγή διαφόρων κατηγοριών έργων.

98. Ως εκ τούτου, όσον αφορά τα φωτογραφικά πορτρέτα, η προστασία που παρέχεται από το άρθρο 2, στοιχείο α΄, της οδηγίας 2001/29 δεν μπορεί να είναι μειωμένη σε σχέση με εκείνη της οποίας απολαύουν άλλα έργα, συμπεριλαμβανομένων των άλλων φωτογραφικών έργων.

ΣΤ. «FootballDataco» της 1^ης Μαρτίου 2012, (υπόθεση: C‑604/10) (βάσεις δεδομένων)

38. Όσον αφορά τη δημιουργία βάσεως δεδομένων, το κριτήριο αυτό της πρωτοτυπίας πληρούται όταν, λόγω της επιλογής ή της διευθετήσεως των δεδομένων που περιλαμβάνει, ο δημιουργός της εκφράζει τη δημιουργική του ικανότητα με πρωτότυπο τρόπο πραγματοποιώντας ελεύθερες και δημιουργικές επιλογές (βλ., κατ’ αναλογία, προπαρατεθείσες αποφάσεις Infopaq International, σκέψη 45· Bezpečnostní softwarová asociace, σκέψη 50, και Painer, σκέψη 89) και αποτυπώνει με τον τρόπο αυτό το «προσωπικό άγγιγμά» του (απόφαση Painer, προπαρατεθείσα, σκέψη 92).

39. Αντιθέτως, το εν λόγω κριτήριο δεν πληρούται όταν η δημιουργία της βάσεως δεδομένων υπαγορεύεται από τεχνικές εκτιμήσεις, κανόνες ή δεσμεύσεις που δεν αφήνουν περιθώριο για δημιουργική ελευθερία (βλ., κατ’ αναλογία, προπαρατεθείσες αποφάσεις Bezpečnostní softwarová asociace, σκέψεις 48 και 49, καθώς και Football Association Premier League κ.λπ., σκέψη 98).

42 Αφετέρου, το γεγονός ότι η δημιουργία της βάσεως δεδομένων προϋποθέτει, ανεξαρτήτως της δημιουργίας των δεδομένων που περιλαμβάνει, σημαντική εργασία και ικανότητα του δημιουργού της, όπως αναφέρεται στην τρίτη περίπτωση του ίδιου ερωτήματος, δεν μπορεί αυτή καθαυτή να δικαιολογήσει την προστασία της βάσει του προβλεπόμενου στην οδηγία 96/9 δικαιώματος του δημιουργού, οσάκις αυτή η εργασία και αυτή η ικανότητα δεν εκφράζουν πρωτοτυπία κατά την επιλογή ή τη διευθέτηση των εν λόγω δεδομένων.

Ζ. «SAS» της 2ας Μαΐου 2012, υπόθεση C‑406/10 (λογισμικό και εγχειρίδιο χρήσης λογισμικού)

65 Το Δικαστήριο έχει κρίνει ότι τα διάφορα τμήματα ενός έργου απολαύουν της προστασίας του άρθρου 2, στοιχείο α΄, της οδηγίας 2001/29, υπό την προϋπόθεση ότι περιλαμβάνουν ορισμένα από τα στοιχεία που αποτελούν την έκφραση της προσωπικής πνευματικής εργασίας του δημιουργού του έργου αυτού (απόφαση της 16ης Ιουλίου 2009, C‑5/08, Infopaq International, Συλλογή 2009, σ. I‑6569, σκέψη 39).

66 Εν προκειμένω, οι λέξεις-κλειδιά, η σύνταξη, οι εντολές, οι συνδυασμοί εντολών, οι επιλογές, οι προεπιλογές καθώς και οι επαναλήψεις αποτελούνται από λέξεις, από αριθμούς ή από μαθηματικές έννοιες τα οποία, θεωρούμενα μεμονωμένως, δεν αποτελούν καθεαυτά προσωπική πνευματική εργασία του δημιουργού του προγράμματος ηλεκτρονικού υπολογιστή.

67 Μόνο μέσω της επιλογής, της διευθετήσεως και του συνδυασμού των λέξεων, των αριθμών ή των μαθηματικών εννοιών αυτών καθίσταται δυνατό στον δημιουργό να εκφράσει το δημιουργικό του πνεύμα με πρωτότυπο τρόπο και να καταλήξει σε ένα αποτέλεσμα, το εγχειρίδιο χρήσεως του προγράμματος ηλεκτρονικού υπολογιστή, που αποτελεί πνευματική δημιουργία (βλ., υπό την έννοια αυτή, προπαρατεθείσα απόφαση Infopaq International, σκέψη 45).

68 Στο αιτούν δικαστήριο εναπόκειται να ελέγξει αν η αναπαραγωγή των εν λόγω στοιχείων συνιστά την αναπαραγωγή της εκφράσεως της προσωπικής πνευματικής εργασίας του δημιουργού του επιμάχου στην υπόθεση της κύριας δίκης εγχειριδίου χρήσεως του προγράμματος ηλεκτρονικού υπολογιστή.

Η. «Nintendo» της 23ης Ιανουαρίου 2014 [Nintendo Co. Ltd κατά PC Box Srl (υπόθεση C‑355/12)], (βιντεοπαινχίδια)

22. Όσον αφορά τα τμήματα ενός έργου, διαπιστώνεται ότι από κανένα στοιχείο της οδηγίας 2001/29 δεν προκύπτει ότι τα τμήματα αυτά υπόκεινται σε διαφορετικό καθεστώς απ’ ό,τι ολόκληρο το έργο. Επομένως, τα τμήματα ενός έργου προστατεύονται από το δικαίωμα του δημιουργού εφόσον μετέχουν, καθεαυτά, στην πρωτότυπη δημιουργία όλου του έργου (βλ. προαναφερθείσα απόφαση Infopaq International, σκέψη 38).

Λεπτομέρειες: Δημοσιεύθηκε : 10 Φεβρουαρίου 2016

Εισήγηση του Θεόδωρου Χίου* που εκφωνήθηκε στην Ημερίδα του Ελληνικού Τμήματος της ALAI (Association littéraire et artistique internationale) με θέμα: «Πρόσφατες εξελίξεις στο δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας-Γενικοί προβληματισμοί» στις 8 Φεβρουαρίου 2016 στην αίθουσα εκδηλώσεων του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών. Η παρουσίαση της ομιλίας είναι διαθέσιμη εδώ.

chiou1

Aπό αριστερά προς τα δεξιά: Καθ. Γ. Γιαννόπουλος, Καθ. Άννα Δεσποτίδου, Δρ. Πιερρίνα Κοριατοπούλου, Δρ. Θεόδωρος Χίου

Κυρίες και κύριοι,

Δίχως μεγάλη έκπληξη για μία ακόμα φορά καλούμαστε να σχολιάσουμε τις εξελίξεις σε ένα δίκαιο συνεχώς εξελισσόμενο, αυτό της πνευματικής ιδιοκτησίας.

Εν προκειμένω οι πρόσφατες εξελίξεις σε εθνικό επίπεδο αναφέρονται ιδίως στο νεοεισαχθέν προς ψήφιση Σχέδιο Νόμου για τη συλλογική διαχείριση (εφεξής: ΣχΝ), του οποίου η δημόσια διαβούλευση ολοκληρώθηκε μόλις στις 22 Ιανουαρίου 2016 και το οποίο αναμένεται να επιφέρει σημαντικές αλλαγές και αναταράξεις στο πεδίο της πνευματικής ιδιοκτησίας.

Υπό τη «σκιά» σημαντικότατων ρυθμίσεων που αφορούν κυρίως στη λειτουργία των ΟΣΔ, προβλέπονται για πρώτη φορά και διατάξεις οι οποίες σχετίζονται με τη συνύπαρξη της συλλογικής διαχείρισης με τις άδειες ανοικτού περιεχομένου.

Στις διατάξεις αυτές επικεντρώνεται η δική μου εισήγηση. Πριν παρουσιάσω τις επίμαχες διατάξεις οι οποίες συνθέτουν τις νέες εξελίξεις στο επιμέρους αυτό ζήτημα, θα κάνω μία μικρή εισαγωγική αναφορά στο φαινόμενο των αδειών ανοιχτού περιεχομένου και τη λεγόμενη ανοιχτή αδειοδότηση προστατευόμενων έργων.

Λίγα λόγια για τις άδειες ανοιχτού περιεχομένου

Η «ανοιχτή» ή «ελεύθερη» αδειοδότηση («open licensing» ή «free licencing») έργων είναι ένα «υβριδικό» είδος ατομικής διαχείρισης δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας. Βασίζεται στη χρήση πρότυπων συμβάσεων προσχώρησης, τις λεγόμενες «ανοιχτές» άδειες («open/free licences») ή αλλιώς «άδειες ανοιχτού περιεχομένου» («open content licences»), οι οποίες απευθύνονται σε απροσδιόριστο αριθμό αντισυμβαλλόμενων-χρηστών έργων. Ειδικότερα, οι δημιουργοί που αποφασίζουν να διαθέσουν τα έργα τους υπό το καθεστώς αδειών ανοιχτού περιεχομένου, επιτρέπουν ουσιαστικά την «ελεύθερη» και δωρεάν (δημόσια) χρήση και σε ορισμένες περιπτώσεις και εκμετάλλευση του έργου από τους αντισυμβαλλόμενους αδειούχους, επιφυλάσσοντας στον εαυτό τους ορισμένες μόνο εξουσίες από αυτές που προβλέπει ο νόμος πνευματικής ιδιοκτησίας.

Οι άδειες «ανοιχτού περιεχομένου» εμφανίστηκαν αρχικά στο χώρο του λογισμικού σύντομα όμως επεκτάθηκαν και σε άλλους τομείς δημιουργίας με αποτέλεσμα πλέον να χρησιμοποιούνται για την εκμετάλλευση κάθε είδους προστατευόμενων έργων, ιδίως (αλλά όχι μόνο) στο ψηφιακό και διαδικτυακό περιβάλλον.

Οι άδειες Creative Commons αποτελούν το αντιπροσωπευτικότερο παράδειγμα αδειών ανοιχτού περιεχομένου για έργα πέραν του λογισμικού.

Άλλες γνωστές άδειες ανοιχτού περιεχομένου είναι η European Public Licence και η GNU Licence.

Οι άδειες ανοιχτού περιεχομένου αποτελούν έναν «εναλλακτικό» τρόπο εκμετάλλευσης έργων ο οποίος πλέον παρουσιάζει μία υπολογίσιμη δυναμική, τουλάχιστον σε ορισμένες κατηγορίες έργων.

Παρά το γεγονός ότι ο θεσμός της συλλογικής διαχείρισης αποτελεί τη βασική οδό για διαχείριση και αδειοδότηση πνευματικών δικαιωμάτων, σήμερα, οι άδειες ανοιχτού περιεχομένου εμφανίζονται με αξιώσεις απέναντι από την «παραδοσιακή» συλλογική διαχείριση, επιβάλλοντας εδώ και αρκετό καιρό μία de facto συνύπαρξη των δύο μοντέλων διαχείρισης.

Το εισαγόμενο νομοσχέδιο περιλαμβάνει δύο διατάξεις οι οποίες ρυθμίζουν ακριβώς τη συμβίωση (για να χρησιμοποιήσω μία λέξη που ακούγεται συχνά τελευταία) των αδειών ανοικτού περιεχομένου με τη συλλογική διαχείριση, τις οποίες και θα παρουσιάσω ευθύς αμέσως.

Ι. Παραχώρηση αδειών ανοιχτού περιεχομένου από δημιουργούς-μέλη ΟΣΔ: Το άρθρο 14 του ΣχΝ.

To περιεχόμενο της διάταξης

Η μία εκ των δύο διατάξεων αφορά την παραχώρηση μη εμπορικών αδειών από δημιουργούς που είναι μέλη ΟΣΔ.

Ειδικότερα, το άρθρο 14 του ΣχΝ το οποίο τιτλοφορείται «Άδειες μη εμπορικής χρήσης» ορίζει ότι

«Οι οργανισμοί συλλογικής διαχείρισης καταρτίζουν κανονισμό αδειών μη εμπορικής χρήσης που προβλέπει τους όρους βάσει των οποίων οι δικαιούχοι έχουν το δικαίωμα να χορηγούν άδειες μη εμπορικής χρήσης των δικαιωμάτων τους. Ο κανονισμός αυτός εγκρίνεται από τη γενική συνέλευση των μελών.»

Μεταφορά Οδηγίας

Η εν λόγω διάταξη αποτελεί μεταφορά των αντίστοιχων διατάξεων της Οδηγίας (άρθρο 5 παρ. 3 και 8) σύμφωνα με τις οποίες «Οι δικαιούχοι έχουν το δικαίωμα να χορηγούν άδειες μη εμπορικής χρήσεως δικαιωμάτων, κατηγοριών δικαιωμάτων ή ειδών έργων και άλλων αντικειμένων της επιλογής τους» και «ο οργανισμός συλλογικής διαχείρισης ενημερώνει τους δικαιούχους σχετικά με τα δικαιώματά τους κατά τις παραγράφους 1 έως 7, καθώς και για οποιουσδήποτε όρους συνδεόμενους με το δικαίωμα που προβλέπεται στην παράγραφο 3, πριν λάβει τη συναίνεσή τους για τη διαχείριση κάθε δικαιώματος ή κατηγορίας δικαιωμάτων ή είδους έργων και άλλων θεματικών αντικειμένων. Ο οργανισμός συλλογικής διαχείρισης ενημερώνει τους δικαιούχους που τον έχουν ήδη εξουσιοδοτήσει για τα δικαιώματά τους όπως προβλέπονται στις παραγράφους 1 έως 7, καθώς και για οποιουσδήποτε όρους συνδεόμενους με το δικαίωμα κατά την παράγραφο 3, έως τις 10 Οκτωβρίου 2016.»)

Αν και η διατύπωση της διάταξης δεν αναφέρεται ρητά στις άδειες ανοιχτού περιεχομένου, εντούτοις, δεδομένης της ευρείας διατύπωσης τόσο του ελληνικού νόμου όσο και της Οδηγίας, η πρακτική χρησιμότητα της διάταξης αυτής αφορά κατεξοχήν τις άδειες ανοικτού περιεχομένου, οι οποίες πολύ συχνά επιτρέπουν τη μη εμπορική χρήση του προστατευόμενου έργου ή άλλου αντικειμένου, και απαγορεύουν αντίστοιχα την εμπορική χρήση.

Παραδείγματος χάριν οι άδειες Creative Commonsγια μη εμπορική χρήση (NC-non commercial) εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής της διάταξης.

Η εισαγόμενη διάταξη είναι ευρείας εφαρμογής και αφορά όλους τους ΟΣΔ και όλα τα είδη δικαιωμάτων και έργων. Θεσμοθετεί στην ουσία για πρώτη φορά την παράλληλη συλλογική και ατομική διαχείριση ενός έργου και διαμορφώνει καθοριστικά τη συνύπαρξη της συλλογικής διαχείρισης και των αδειών ανοιχτού περιεχομένου από τη σκοπιά των δικαιούχων. Πράγματι, προβλέπει δικαίωμα των μελών ενός ΟΣΔ να παραχωρούν άδειες ανοιχτού περιεχομένου (για μη εμπορική χρήση) και αντίστοιχη υποχρέωση των ΟΣΔ να επιτρέπουν την εν λόγω ανοιχτή αδειοδότηση. Ανοίγει έτσι ο δρόμος για ένα εν μέρει «μικτό» σύστημα διαχείρισης δικαιωμάτων, δεδομένου ότι έργα που υπάγονται στο ρεπερτόριο ενός ΟΣΔ θα δύνανται να διατεθούν και με άδειες ανοιχτού περιεχομένου μη εμπορικής χρήσης, ακόμα και κατά τη διάρκεια ισχύος της σύμβασης ανάθεσης διαχείρισης.

Η καινοτομία της διάταξης έγκειται ιδίως στο γεγονός ότι η αναγνώριση δικαιώματος υπέρ των δικαιούχων για παράλληλη μη εμπορική ανοιχτή αδειοδότηση του ρεπερτορίου τους συνεπάγεται ουσιαστικά τη μερική κάμψη της αποκλειστικότητας διαχείρισης που χαρακτηρίζει παραδοσιακά τις συμβάσεις ανάθεσης διαχείρισης, αφού, πράγματι, η αποκλειστικότητα διαχείρισης είναι ένας από τους βασικότερους όρους μιας σύμβασης ανάθεσης διαχείρισης που συνάπτεται μεταξύ δημιουργού και ΟΣΔ, τουλάχιστον στην Ελλάδα.

Τα όρια και οι όροι άσκησης του ως άνω δικαιώματος των δικαιούχων-μελών ενός ΟΣΔ για παραχώρηση μη εμπορικών αδειών ανοιχτού περιεχομένου θα καθορίζονται από τον σχετικό Κανονισμό αδειών μη εμπορικής χρήσης, ο οποίος θα καταρτίζεται από τον εκάστοτε ΟΣΔ και θα τυγχάνει έγκρισης από τη συνέλευση των μελών.

Η εφαρμογή της διάταξης στην πράξη

Στο άμεσο μέλλον θα μας απασχολήσει ασφαλώς η εν τοις πράγμασι συμμόρφωση των ΟΣΔ στις επιταγές των νέων ρυθμίσεων αλλά και ειδικότερα η διαμόρφωση του περιεχόμενου των όρων του σχετικού Κανονισμού.

Πηγή έμπνευσης για το περιεχόμενο του Κανονισμού στο σημείο αυτό θα μπορούσε να αποτελέσει η μέχρι σήμερα εμπειρία που προκύπτει από πιλοτικά προγράμματα που εφάρμοσαν Ευρωπαϊκοί Οργανισμούς Συλλογικής ιδίως στον τομέα της μουσικής, επιτρέποντας τη δυνατότητα σύναψης ανοιχτών αδειών για μη εμπορική χρήση από τα μέλη τους, πριν την ψήφιση της Οδηγίας.

Βλ. ιδίως τη συμφωνία η οποία υπογράφηκε στις 9 Ιανουαρίου 2012 μεταξύ του γαλλικού ΟΣΔ SACEM και του ιδρύματος Creative Commons, η οποία επιτρέπει στα μέλη της SACEM να κάνουν χρήση των αδειών Creative Commons (μορφή Non-Commercial). Για περαιτέρω παραδείγματα πιλοτικών προγραμμάτων χρήσης αδειών CC από μέλη ΟΣΔ βλ. τον ιστότοπο https://wiki.creativecommons.org/Collecting_Society_Projects.

Έννοια «μη εμπορικής χρήσης»

Στα ίδια πλαίσια, ο ορισμός και ερμηνεία της έννοιας της «μη εμπορικής χρήσης» καθ’ εαυτής θα αποτελέσει μάλλον το καίριο ζήτημα το οποίο θα πρέπει να αποσαφηνιστεί και να συμφωνηθεί από τα εμπλεκόμενα μέρη.

Ήδη από τα υποβληθέντα σχόλια εκ μέρους ΟΣΔ αναφορικά με την εν λόγω διάταξη στη δημόσια διαβούλευση διαφαίνεται οι επιφυλάξεις των ΟΣΔ για την εφαρμογή της εν λόγω διάταξης.

[Quoting] 22 Ιανουαρίου 2016, 11:09 | ΤΗΛΕΟΠΤΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ-ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΣΥΛΛΟΓΙΚΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΣΥΓΓΕΝΙΚΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ

Είναι υποχρεωτικό αυτό; Δεν προβλέπεται ως τέτοιο από την Οδηγία. Θα πρέπει να μπει η λέξη «δύνανται»

22 Ιανουαρίου 2016, 14:00 | ΑΘΗΝΑ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΣΥΛΛΟΓΙΚΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ «Εγείρεται εύλογα το ερώτημα, τι εμπίπτει στην έννοια της «άδειας μη εμπορικής χρήσης». Ο όρος είναι ασαφής, επιτρέποντας την άσκηση πιέσεων από ισχυρούς χρήστες σε ασθενείς δημιουργούς, ώστε να αποσύρουν προς ατομική διαχείριση τα δικαιώματά τους, υπό το πρόσχημα της χορήγησης άδειας μη εμπορικής χρήσης. Επιβάλλεται όπως η αιτιολογική έκθεση του νόμου καταστήσει τουλάχιστον σαφές, ότι η έννοια της «άδειας μη εμπορικής χρήσης» θα πρέπει σε κάθε περίπτωση να ερμηνεύεται στενά.»

20160208 181047

ΙΙ. Δημοσιά εκτέλεση ανοιχτού ρεπερτορίου και συλλογική διαχείριση: Το άρθρο 69 παρ. 6 του ΣχΝ.

Η δεύτερη διάταξη του ΣχΝ που προανήγγειλα στην αρχή, σχετίζεται με τη συνύπαρξη της συλλογικής διαχείρισης και των αδειών ανοιχτού περιεχομένου στον τομέα της μουσικής και ειδικότερα αναφέρεται στο ζήτημα της δημόσιας εκτέλεσης ανοιχτού ρεπερτορίου.

Σύμφωνα με το ισχύον άρθρο 63 παρ. 2 Ν. 2121/1993:

Προκειμένου να χορηγηθεί η κατά το νόμο απαιτούμενη άδεια του Δήμου για τη χρήση μουσικών οργάνων ή για την καταλληλότητα του χώρου ή όποια άλλη άδεια σχετική με χώρο όπου πρόκειται να εκτελεσθούν δημόσια μουσικές συνθέσεις ή άλλα έργα των οποίων η διαχείριση έχει ανατεθεί σε οργανισμό συλλογικής διαχείρισης, απαιτείται η προσαγωγή έγγραφης άδειας δημόσιας εκτέλεσης χορηγούμενης από τον οργανισμό συλλογικής διαχείρισης της εξουσίας δημόσιας εκτέλεσης.

Το άρθρο 69 παρ. 6 του ΣχΝ εισάγει 2^ο εδάφιο στην ως άνω διάταξη σύμφωνα με το οποίο:

«Εάν το εκτελούμενο ρεπερτόριο δεν έχει ανατεθεί σε οργανισμό συλλογικής διαχείρισης, για τη χορήγηση τής ως άνω άδειας του Δήμου αρκεί η προσκόμιση υπεύθυνης δήλωσης περί μη εκτέλεσης εκπροσωπούμενου από οργανισμό συλλογικής διαχείρισης ρεπερτορίου, το περιεχόμενο της οποίας καθορίζεται από τον ΟΠΙ.»

Κατ’ εφαρμογή της διάταξης αυτής, ο χρήστης-επιχειρηματίας ιδίως ιδιοκτήτης καταστήματος υγειονομικού ενδιαφέροντος απαλλάσσεται από την υποχρέωση προσαγωγής έγγραφης άδειας δημόσιας εκτέλεσης από τον αρμόδιο ΟΣΔ για τη χορήγηση της δημοτικής-διοικητικής άδειας μουσικών οργάνων από τους ΟΤΑ, εφόσον βέβαια στον επίδικο χώρο πρόκειται να γίνει αμιγώς χρήση μουσικών έργων τα οποία δεν αποτελούν μέρος ρεπερτορίου που εκπροσωπεί ΟΣΔ. Στην περίπτωση αυτή, η ανάγκη για προσαγωγή άδειας εκτέλεσης από αρμόδιο ΟΣΔ αντικαθίσταται από τη σχετική υπεύθυνη δήλωση περί μη εκτέλεσης ρεπερτορίου εκπροσωπούμενου από ΟΣΔ.

Η εν λόγω διάταξη ρυθμίζει τη συμβίωση συλλογικής διαχείρισης και αδειών ανοιχτού περιεχομένου, στο βαθμό που το ανοιχτό ρεπερτόριο, ήτοι το σύνολο των προστατευόμενων έργων που δημοσιεύεται και διανέμεται υπό καθεστώς αδειών ανοιχτού περιεχομένου που επιτρέπουν εμπορική εκμετάλλευση, δεν εκπροσωπείται κατ’ αρχήν από Οργανισμούς συλλογικής Διαχείρισης.

Ως εκ τούτου, με τη διάταξη αυτή αποσαφηνίζονται οι κατά περίπτωση προϋποθέσεις που απαιτούνται για την έκδοση της δημοτικής άδειας μουσικών οργάνων τόσο σε περίπτωση δημόσιας εκτέλεσης εκπροσωπούμενου από ΟΣΔ ρεπερτορίου (έγγραφη άδεια δημόσιας εκτέλεσης από ΟΣΔ) όσο και ανοιχτού ρεπερτορίου (υπεύθυνη δήλωση του χρήστη). Ειδικότερα, προβλέπεται η νομοθετική απεμπλοκή των ΟΣΔ από τη διαδικασία χορήγησης της άδειας μουσικών οργάνων, σε περίπτωση αμιγούς δημόσιας εκτέλεσης ανοιχτού ρεπερτορίου.

Συνεπώς, με βάση τη νέα ρύθμιση, για την αμιγή δημόσια εκτέλεση μουσικών συνθέσεων που υπόκεινται σε καθεστώς αδειών ανοιχτού περιεχομένου (για παράδειγμα μέσω πλατφορμών όπως το CC radio (<http://ccradio.ellak.gr>) απαιτείται καταρχήν μόνο η διοικητική-δημοτική άδεια χρήσης μουσικών οργάνων από τον αρμόδιο ΟΤΑ, και συνεπώς δεν υφίσταται υποχρέωση καταβολής των τελών δημόσιας εκτέλεσης μουσικής σε ΟΣΔ.

Ας σημειωθεί ότι από την εν λόγω διάταξη διέπεται και η δημόσια εκτέλεση των λεγόμενων ανεξάρτητων ρεπερτορίων, δηλαδή των ρεπερτορίων τα οποία δεν διανέμονται υπό καθεστώς ανοιχτών αδειών αλλά ούτε και εντάσσονται στο ρεπερτόριο κάποιου ΟΣΔ, πχ. ρεπερτόρια υπηρεσιών που κάνουν χρήση του πρωτοκόλλου CC-plus, όπως η πλατφόρμα Jamendo.

Οι προκλήσεις που σχετίζονται με την εφαρμογή της διάταξης

Η εισαγόμενη διάταξη στην ουσία αποτελεί νομοθετική μεταφορά των υφιστάμενων πράξεων του ΟΠΙ (τα γνωστά ενημερωτικά σημειώματα και το έγγραφο υπ’ αριθ. 16641/10-5-2011 προς το ΥΠΕΣ), τα οποία προβλέπουν ακριβώς την ίδια ρύθμιση και καθορίζουν μάλιστα το περιεχόμενο της υπεύθυνης δήλωσης που πρέπει να υπογράψει ο ενδιαφερόμενος χρήστης.

Η εν λόγω νομοθετική αποτύπωση θα ενισχύσει αναμφίβολα τη διαφάνεια του νομικού καθεστώτος δημόσιας εκτέλεσης ανοιχτού ρεπερτορίου. Στην πράξη πάντως, η συμβίωση συλλογικής διαχείρισης και ανοιχτού ρεπερτορίου δεν εξομαλύνεται πλήρως, δεδομένου ότι η νόθευση της «αμιγούς» χρήσης «ανοιχτού» (ή ανεξάρτητου) ρεπερτορίου δεν δύναται να αποκλειστεί.

Πράγματι, ο χρήστης που προτίθεται να εκτελέσει αποκλειστικά ανοιχτό ρεπερτόριο, θα πρέπει να διασφαλίσει πως δεν εκτελεί ή δεν πρόκειται να εκτελέσει μουσικά έργα των οποίων έστω και ένας από τους δημιουργούς (συνθέτες ή στιχουργούς) είναι μέλος του οργανισμού για τον οποίο δηλώνει ότι δεν θα χρησιμοποιήσει το ρεπερτόριό του (στο οποίο συμπεριλαμβάνεται και ξένο ρεπερτόριο, το οποίο εκπροσωπεί ο οργανισμός βάσει συμβάσεων με ξένους εκδότες ή Έλληνες υποεκδότες).

Εύκολα γίνεται αντιληπτό ότι, πέραν των περιπτώσεων κακόπιστης ψευδούς υπεύθυνης δήλωσης, ο κίνδυνος ακούσιας «υπέρβασης» των ορίων της νόμιμης αμιγούς χρήσης «ανοιχτού» ρεπερτορίου είναι υπαρκτός. Αφενός, είναι εξαιρετικά δύσκολο για τον χρήστη να εξακριβώσει και να βεβαιωθεί για τη μη ένταξη των εκτελούμενων «ανοιχτών» έργων στο ρεπερτόριο κάποιου ΟΣΔ. Αφετέρου, οι άδειες ανοιχτού περιεχομένου, όπως οι άδειες Creative Commons παραχωρούνται χωρίς καμία εγγύηση του δημιουργού έναντι του αντισυμβαλλόμενού του χρήστη αναφορικά με το ιδιοκτησιακό καθεστώς του αδειοδοτούμενου έργου.

ΙΙΙ. Συμπεράσματα

Εν κατακλείδι, θεωρώ ότι οι εισαγόμενες ρυθμίσεις από το πρόσφατο νομοσχέδιο είναι θετικές και προς τη σωστή κατεύθυνση, στο βαθμό που, αναγνωρίζουν με τρόπο θεσμικό τη συμβίωση της συλλογικής διαχείρισης και των αδειών ανοιχτού περιεχομένου και αποσαφηνίζουν κάποιες πτυχές της, τόσο από τη σκοπιά των δημιουργών-μελών ΟΣΔ όσο και από την πλευρά των χρηστών.

Η επιτυχία τους όμως θα δοκιμαστεί στην εφαρμογή τους στην πράξη.

Η συμβίωση της συλλογικής διαχείρισης και των αδειών ανοιχτού περιεχομένου εμπεριέχει εγγενώς έναν χαρακτήρα ανταγωνιστικό, ο οποίος απορρέει αναμφίβολα από τη διαφορετική φιλοσοφία που χαρακτηρίζει τα δύο αυτά είδη διαχείρισης.

Σε κάθε περίπτωση πάντως, η όποια ρυθμιστική παρέμβαση στη συμβίωση αυτή θα πρέπει να αναδεικνύει τα θετικά στοιχεία του πλουραλισμού των τρόπων διαχείρισης και αδειοδότησης προστατευόμενων έργων και να εξασφαλίζει τα οφέλη του πλουραλισμού αυτού τόσο για τους δημιουργούς όσο και τους χρήστες προστατευόμενων έργων.

* Ο Θεόδωρος Χίου είναι δικηγόρος, διδάκτωρ νομικής Παν/μίου Στρασβούργου και ειδικός σύμβουλος σε θέματα δικαιωμάτων πνευματικής και βιομηχανικής ιδιοκτησίας.

Λεπτομέρειες: Δημοσιεύθηκε : 16 Ιουνίου 2016

ΑΠΘ

Εισήγηση του Θεόδωρου Χίου, Δρ Νομικής-Δικηγόρου, στην Ημερίδα Εργασίας με τίτλο «Αναβάθμιση του μεταφραστικού επαγγέλματος σε Ελλάδα και Κύπρο και πνευματικά δικαιώματα», που διοργανώθηκε από την Αντιπροσωπεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην Ελλάδα την Πέμπτη 7 Απριλίου 2016, στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.

Η παρουσίαση της Εισήγησης είναι διαθέσιμη εδώ.

Ι. Εισαγωγή

Η μετάφραση είναι ταυτόχρονα επιστήμη, δεξιότητα και τέχνη. Είναι επιστήμη, διότι η μεθοδολογία της μπορεί να μελετηθεί και να περιγραφεί συστηματικά. Είναι δεξιότητα, διότι το επίπεδο της μετάφρασης εξαρτάται από την εμπειρία του μεταφραστή. Είναι τέχνη, διότι μόνον ένας καλλιτέχνης μπορεί να μεταδώσει αποτελεσματικά κάθε επικοινωνιακή χροιά και πτυχή ενός μηνύματος από μία γλώσσα σε μία άλλη.

Η μετάφραση ως προϊόν (μεταφραστικής) δραστηριότητας [1] είναι λοιπόν ένα έργο επιστημονικό, δεξιοτεχνικό και καλλιτεχνικό, σε διαφορετικά ποσοστά, ανάλογα με το είδος και το περιεχόμενο του αρχικού μεταφραζόμενου κειμένου.

Η παρουσίαση μου έχει τίτλο γενικό. Πνευματικά δικαιώματα και μετάφραση. Αποσκοπεί να παρουσιάσει συνοπτικά το ισχύον στην Ελλάδα νομικό πλαίσιο των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας του μεταφραστή επί του προϊόντος της μεταφραστικής δραστηριότητας, ήτοι του μεταφρασθέντος έργου.

Θα προσπαθήσω να απαντήσω τα εξής βασικά ερωτήματα που απασχολούν τους μεταφραστές αναφορικά με τα πνευματικά δικαιώματα επί του μεταφρασθέντος έργου τους.

- Τι προστατεύεται;

- Ποιος προστατεύεται;

- Πώς προστατεύεται;

- Τι περιλαμβάνει η προστασία;

- Το δίκαιο συμβάσεων του μεταφραστή: Θεωρία και Πράξη

Προς το σκοπό αυτό, θα εξετάσω αρχικά την προστασία της μετάφρασης (ΙΙ) και εν συνεχεία την εκμετάλλευση της μετάφρασης (ΙΙΙ).

ΙΙ. Η προστασία της μετάφρασης

α) Τι προστατεύεται;

i) Έργο λόγου που αποδίδει ένα κείμενο σε μία άλλη γλώσσα από την αρχική.

Το αντικείμενο προστασίας είναι η μετάφραση όχι ως διανοητική διεργασία και διαδικασία αλλά ως αποτέλεσμα της μεταφραστικής δραστηριότητας, ως προϊόν διανοίας. Η προστατευόμενη από το δίκαιο πνευματικής ιδιοκτησίας μετάφραση είναι το έργο γραπτού λόγου (κείμενο) το οποίο αποτελεί την απόδοση ενός υφιστάμενου κειμένου από μία γλώσσα, ιδίωμα ή διάλεκτο σε άλλη γλώσσα, χωρίς αλλαγές εκτός από εκείνες που επιβάλλονται από τις γλωσσικές απαιτήσεις και υφολογικές ανάγκες του μεταφρασμένου κειμένου [2]: μετάφραση λογοτεχνικού έργου, επιστημονικού άρθρου, κλπ.

O νόμος αναφέρει ρητά τις μεταφράσεις ανάμεσα στα εν δυνάμει προστατευόμενα έργα (άρθρο 2 παρ. 2 Ν. 2121/1993) (εφεξής η αναφορά αριθμών άρθρων αφορά τον Ν. 2121/1993 εκτός αν ορίζεται διαφορετικά).

ii) Πνευματικό δημιούργημα, προϊόν πνευματικής και δημιουργικής διαδικασίας.

Για την προστασία μίας μετάφρασης από πνευματική ιδιοκτησία απαιτείται προσωπική πνευματική και δημιουργική συμβολή του μεταφραστή.

Έτσι, δεν αποτελεί προστατευόμενο έργο η αυτόματη μετάφραση που πραγματοποιείται από λογισμικό, ιδίως όταν οι ανθρώπινες παρεμβάσεις είναι ελάχιστες και αγγίζουν τα όρια της απλής επιμέλειας κειμένου (πχ. Googletranslator) [3]. Ομοίως υπολείπονται καταρχήν δημιουργικής διαδικασίας η απλή επιμέλεια ή διόρθωση ενός κειμένου μιας μετάφρασης.

iii) Πρωτότυπη μετάφραση.

Η μετάφραση, πέρα από το γεγονός ότι πρέπει να είναι προϊόν πνευματικής και δημιουργικής συμβολής ενός ανθρώπου, αποτελεί προστατευόμενο έργο εφόσον είναι πρωτότυπη. Σύμφωνα με την κρατούσα θεωρία της «στατιστικής μοναδικότητας» του έργου, η πρωτοτυπία βασίζεται στην κρίση ότι κατά λογική πιθανολόγηση, κάτω από τις ίδιες ακριβώς συνθήκες και με τους ίδιους στόχους κανένας άλλος δημιουργός δεν θα ήταν σε θέση να δημιουργήσει όμοιο έργο [4], σημαδεύοντας με την προσωπικότητά του το έργο [5].

Περαιτέρω, το κριτήριο της πρωτοτυπίας υπόκειται σε μία σειρά διαβαθμίσεων. Έτσι, μία μετάφραση είναι πρωτότυπη όταν παρουσιάζει ατομική ιδιομορφία και ιδιαιτερότητα [6] ή κάποιο ελάχιστο όριο δημιουργικού ύψους, ώστε να μην συνιστά προϊόν ρουτίνας αλλά να έχει κάποια απόσταση από τα γνωστά [7], καθημερινά και αυτονόητα [8].

Η ιδιομορφία του κριτηρίου της πρωτοτυπίας στις μεταφράσεις

Ασφαλώς, η βάση της εργασίας του μεταφραστή είναι ένα υφιστάμενο έργο, πράγμα που οπωσδήποτε περιορίζει τη δημιουργική του ελευθερία. Πάντως, η νοηματική απόδοση του νοήματος ενός έργου λόγου σε μία άλλη γλώσσα απαιτεί αφενός το σεβασμό του αρχικού κειμένου και αφετέρου την προσαρμογή αυτού στις υφολογικές και γλωσσολογικές υπαγορεύσεις μίας άλλης γλώσσας. Έτσι, η πρωτότυπη συμβολή του μεταφραστή εντοπίζεται στην επιλογή των κατάλληλων γλωσσικών στοιχείων και σχημάτων (λέξεις, ύφος, εκφράσεις) που επιτρέπουν την «ισοδύναμη» αλλά και συνεκτική απόδοση του μεταφραζόμενου έργου σε μία άλλη γλώσσα.

Υπό την έννοια αυτή, στερούνται συνήθως πρωτοτυπίας οι μεταφράσεις κειμένων που τα ίδια στερούνται πρωτοτυπίας, όπως οι μεταφράσεις μενού και τιμοκαταλόγων, συστατικών ή οδηγιών χρήσης προϊόντων, πινακίδων και σημάνσεων κλπ [9].

Ομοίως, οι επίσημες μεταφράσεις κειμένων άσκησης πολιτειακής αρμοδιότητας (πχ. η επίσημη μετάφραση ενός νόμου από κρατικό όργανο) (άρ. 2 παρ. 5) δεν αποτελούν προστατευόμενα έργα [10].

iv) Άλλα ζητήματα.

Η προστασία μίας πρωτότυπης μετάφρασης δεν επηρεάζεται επουδενί από την αξία ή τον προορισμό του μεταφραζόμενου έργου (μετάφραση άρλεκιν, ποίησης, κ. ο. κ). Επίσης, το κριτήριο της πρωτοτυπίας που θέτει ο νόμος δεν εξαρτάται από οποιοδήποτε ποσοτικό κριτήριο σχετικά με την έκταση του έργου [11]. Πάντως, η προστασία της μετάφρασης ενός τίτλου ή μίας μεμονωμένης λέξης παραμένει οριακή, διότι το κείμενο της μετάφρασης θα πρέπει να έχει την έκταση εκείνη που απαιτείται για να αναπτυχθεί το δημιουργικό ύψος και η μοναδικότητά του [12]. Είναι πολύ δύσκολο, όχι βέβαια και αδύνατο, να υπάρχει πρωτοτυπία σε μεμονωμένες λέξεις ή σε πολύ μικρούς συνδυασμούς λέξεων, δεδομένου ότι το έδαφος για να αναπτυχθεί πρωτοτυπία και να αποτυπωθεί στον τίτλο η προσωπικότητα του μεταφραστή, είναι περιορισμένο.

β) Ποιος προστατεύεται;

Υποκείμενο προστασίας από την πνευματική ιδιοκτησία και αρχικός δικαιούχος των σχετικών δικαιωμάτων που θα δούμε παρακάτω είναι πάντοτε ο δημιουργός της μετάφρασης, δηλαδή ο μεταφραστής (άρ. 6 παρ. 1).

Εφόσον η μετάφραση είναι έργο συνεργασίας, δηλαδή προϊόν άμεσης σύμπραξης δύο ή περισσότερων δημιουργών (για παράδειγμα, η εξ ημισείας μετάφραση ενός λογοτεχνικού έργου), τότε όλοι οι συνδημιουργοί είναι οι αρχικοί συνδικαιούχοι κατά ίσα μέρη, εφόσον δεν συμφωνήθηκε αλλιώς μεταξύ τους (άρ. 7 παρ. 1).

γ) Πώς προστατεύεται;

Η πνευματική ιδιοκτησία του μεταφραστή επί της μετάφρασης αποκτάται με τη δημιουργία της μετάφρασης, αυτοδικαίως και χωρίς την τήρηση διατυπώσεων (δηλ. την κατάθεση//υποβολή κλπ. σε δημόσια αρχή ή αλλού) (άρ. 1 παρ. 1 και 6 παρ. 2).

Ως δημιουργός τεκμαίρεται το φυσικό πρόσωπο το όνομα του οποίου εμφανίζεται επί του υλικού φορέα του έργου κατά τον τρόπο που συνήθως χρησιμοποιείται στις συναλλαγές για την ένδειξη του δημιουργού (άρ. 10 παρ. 1) [13].

δ) Τι περιλαμβάνει η προστασία;

Ο μεταφραστής, με τη δημιουργία πρωτότυπης μετάφρασης, σύμφωνα με όσα είπαμε πιο πάνω, αποκτά αυτοδικαίως, ως αποκλειστικά και απόλυτα δικαιώματα, το δικαίωμα της εκμετάλλευσης της μετάφρασης (περιουσιακό δικαίωμα) και το δικαίωμα της προστασίας του προσωπικού του δεσμού προς αυτήν (ηθικό δικαίωμα).

Έτσι, ο μεταφραστής αποκτά όλες τις εξουσίες που απορρέουν από το περιουσιακό και το ηθικό δικαίωμα [14], δηλαδή:

Το περιουσιακό δικαίωμα επί της μετάφρασης δίνει το δικαίωμα στο μεταφραστή να επιτρέπει ή να απαγορεύει, ιδίως:

- την άμεση ή έμμεση, προσωρινή ή μόνιμη αναπαραγωγή με οποιοδήποτε μέσο και μορφή, εν όλω ή εν μέρει (ψηφιοποίηση, φωτοτύπηση κλπ). Έχει κριθεί για παράδειγμα ότι υφίσταται προσβολή της πνευματικής ιδιοκτησίας του μεταφραστή όταν αντιγράφεται αυτούσιο όλο το κείμενο της μετάφρασης ενώ είχε δοθεί άδεια χρήσης μόνο μέρους αυτής (ΠΠρΑθ 1322/1997, ΝοΒ, σελ. 285).

- τη διανομή στο κοινό με οποιαδήποτε μορφή μέσω πώλησης ή με άλλους τρόπους

- την εκμίσθωση και δημόσιο δανεισμό, όσον αφορά το πρωτότυπο ή τα αντίτυπα των έργων τους.

- τη δημόσια εκτέλεση και παρουσίαση στο κοινό (π.χ. απαγγελία μίας μεταφρασμένης ποίησης, «ανέβασμα» μεταφρασμένου θεατρικού έργου).

Το ηθικό δικαίωμα αφορά ιδίως:

- την εξουσία δημοσίευσης: να αποφασίζει για το χρόνο, τον τόπο και τον τρόπο κατά τους οποίους η μετάφραση θα γίνει προσιτή στο κοινό.

- την εξουσία πατρότητας (αναφορά του μεταφραστή ως δημιουργού)

- την εξουσία διατήρησης ακεραιότητας της μετάφρασης: απαγόρευση κάθε παραμόρφωσης, περικοπής ή άλλης τροποποίησης του έργου του, καθώς και κάθε προσβολής του δημιουργού οφειλόμενης στις συνθήκες παρουσίασης του έργου στο κοινό

- την υπό προϋποθέσεις υπαναχώρηση από συμβάσεις μεταβίβασης του περιουσιακού δικαιώματος ή εκμετάλλευσής του ή άδειας εκμετάλλευσής του εφόσον αυτό είναι αναγκαίο για την προστασία της προσωπικότητάς του εξαιτίας μεταβολής στις πεποιθήσεις του ή στις περιστάσεις

Επίσης, οι μεταφραστές δικαιούνται εύλογη αμοιβή ως αντιστάθμισα για την ελεύθερη ιδιωτική αναπαραγωγή, εφόσον γίνουν μέλη του αρμόδιου ΟΣΔ (ΟΣΔΕΛ) (18 παρ. 3).

Μία ιδιαιτερότητα της προστασίας μεταφρασμάτων από πνευματική ιδιοκτησία: Η μετάφραση ως παράγωγο έργο και η σύνδεση με το αρχικό (μεταφρασμένο) έργο.

Η μετάφραση αποτελεί παράγωγο έργο διότι εκκινεί από ένα προϋφιστάμενο έργο και συνιστά μετατροπή/διασκευή αυτού σε μία άλλη γλώσσα.

Το περιουσιακό και ηθικό δικαίωμα του μεταφραστή αφορούν ακριβώς το παράγωγο έργο, δηλαδή τη μετάφραση καθ’ εαυτή και όχι το αρχικό μεταφραζόμενο έργο, το οποίο διατηρεί την αυτοτέλειά του και του οποίου το νομικό καθεστώς παραμένει αυτόνομο (άρ. 2 παρ. 2 εδ. β’) [15].

Συνεπώς στο μεταφρασμένο έργο εμπεριέχονται δύο «στρώματα» δικαιωμάτων τα οποία συνυπάρχουν και συμπλέκονται το ένα με το άλλο: τα δικαιώματα του δημιουργού του αρχικού έργου (εφόσον αυτό προστατεύεται) και τα δικαιώματα του μεταφραστή επί του παράγωγου έργου, δηλαδή της μετάφρασης.

Αυτό σημαίνει ότι για την οικονομική εκμετάλλευση της μετάφρασης από έναν τρίτο (πχ. εκδότη), απαιτείται και άδεια (ή απόκτηση δικαιωμάτων) τόσο από τον δικαιούχο πνευματικής ιδιοκτησίας επί του αρχικού έργου όσο και από τον μεταφραστή [16]. Ομοίως, για μία αυτοέκδοση από τον ίδιο το μεταφραστή μετάφρασης ενός έργου τρίτου, απαιτείται άδεια (μετάφρασης και έκδοσης) από τον δικαιούχο του αρχικού έργου. Δεν απαιτείται άδεια από το δημιουργό του αρχικού έργου εφόσον η μετάφραση πραγματοποιείται για ιδιωτική χρήση (πχ. εξάσκηση) ή εφόσον το μεταφραζόμενο έργο δεν προστατεύεται από δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας (π.χ. Αρχαίοι συγγραφείς) [17].

Διάρκεια προστασίας

Η διάρκεια προστασίας της μετάφρασης από πνευματική ιδιοκτησία (περιουσιακές και ηθικές εξουσίες) εκτείνεται όσο η ζωή του δημιουργού-μεταφραστή και εβδομήντα (70) χρόνια μετά το θάνατό του (άρθρο 29 παρ. 1), ανεξάρτητα από τη διάρκεια προστασίας του αρχικού έργου.

Ένδικα μέσα προστασίας-"Πειρατεία"

Ο μεταφραστής απολαμβάνει τα μέτρα προστασίας που προβλέπει ο Ν. 2121/1993 στα άρθρα 59 επ. και τα οποία του επιτρέπουν να στραφεί εναντίον όποιου παραβιάζει τις αποκλειστικές εξουσίες που απολαμβάνει επί της δημιουργίας του.

Ο μεταφραστής δύναται να κάνει χρήση των ένδικων μέσων που προβλέπει ο νόμος αξιώνοντας αστικές και ποινικές κυρώσεις του προσβολέα σε περίπτωση μη αδειοδοτημένης χρήσης και εκμετάλλευσης της μετάφρασης.

Η σύμπραξη ή συναίνεση του δημιουργού του αρχικού έργου για τη δικαστική επιβολή του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας του μεταφραστή δεν είναι απαραίτητη [18], δεδομένου ότι η ζητούμενη προστασία θα αφορά αποκλειστικά το παράγωγο έργο της μετάφρασης.

ΙΙΙ. Η εκμετάλλευση της μετάφρασης: Το δίκαιο συμβάσεων του μεταφραστή Θεωρία και Πράξη

Τα πνευματικά δικαιώματα του μεταφραστή επί μίας πρωτότυπης μετάφρασης αποτελούν κεφάλαιο διανοητικό. Ως τέτοιο, είναι δεκτικό οικονομικής εκμετάλλευσης.

Τις πιο πολλές φορές, η εκμετάλλευση των πνευματικών δικαιωμάτων γίνεται μέσω της υπογραφής συμβάσεων μεταξύ του μεταφραστή και τρίτων (εργοδότη, παραγγελιοδότη, εκδότη). Το περιεχόμενο των συμβάσεων αυτών καθορίζεται κατ’ αρχήν ελεύθερα από τα μέρη, με την επιφύλαξη ιδίως των ειδικών διατάξεων οι οποίες αποτελούν το λεγόμενο συμβατικό δίκαιο του μεταφραστή.

Η συμβατική εκμετάλλευση των πνευματικών δικαιωμάτων του μεταφραστή αφορά κατά βάση τα περιουσιακά δικαιώματα. Συχνά όμως αγγίζει και τις εξουσίες του ηθικού δικαιώματος (για παράδειγμα συχνά συνομολογείται περιορισμός του ηθικού δικαιώματος του μεταφραστή για την ακεραιότητα του έργου του όταν ο εκδότης αποκτά το δικαίωμα να προβαίνει σε τροποποιήσεις λεκτικές, συντακτικές ή άλλης φύσεως στη μετάφραση).

Ας εξετάσουμε τώρα τις ακόλουθες βασικές μορφές που δύναται να λάβει η συμβατική εκμετάλλευση των πνευματικών δικαιωμάτων του μεταφραστή:

1) Μισθωτός μεταφραστής

Στην περίπτωση κατά την οποία ο μεταφραστής πραγματοποιεί μεταφράσεις για έναν εργοδότη στα πλαίσια σύμβασης εξαρτημένης εργασίας (μισθωτός μεταφραστής), αρχικός δικαιούχος των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας επί των (πρωτότυπων) μεταφράσεων είναι ο δημιουργός-μεταφραστής. Εντούτοις, αν δεν υπάρχει αντίθετη συμφωνία, στον εργοδότη μεταβιβάζονται αυτοδικαίως εκείνες οι εξουσίες από το περιουσιακό δικαίωμα, που είναι αναγκαίες για την εκπλήρωση του σκοπού της σύμβασης (άρθρο 8).

Στην πράξη, η σύμβαση εργασίας θα προβλέπει πλήρη και απεριόριστη μεταβίβαση πνευματικών δικαιωμάτων επί των μεταφράσεων που δημιουργεί ο μισθωτός μεταφραστής.

Ο δε μισθός του μεταφραστή συμπεριλαμβάνει και την αμοιβή για την εν λόγω μεταβίβαση των πνευματικών δικαιωμάτων (βλ και άρθρο 32 παρ. 2).

2) Σύμβαση Παραγγελίας μετάφρασης

Η δημιουργία μίας μετάφρασης συχνά λαμβάνει χώρα στα πλαίσια μιας παραγγελίας/ανάθεσης έργου από κάποιον τρίτο προς το μεταφραστή. Παράδειγμα μίας τέτοιας περίπτωσης είναι η ανάθεση μετάφρασης του περιεχομένου μίας ιστοσελίδας ή η μετάφραση μίας επιστολής.

Σε μία τέτοια περίπτωση, ο μεταφραστής θα συνδέεται με τον εργοδότη με σύμβαση παραγγελίας, η οποία συνήθως αντιστοιχεί σε σύμβαση έργου ή εντολής. Βάσει αυτής, ο μεταφραστής θα υποχρεούται να εκπονήσει/παραδώσει το συμφωνημένο έργο (δηλαδή τη μετάφραση) στο συμφωνημένο χρόνο και με τη συμφωνημένη αμοιβή.

Στα πλαίσια σύμβασης παραγγελίας μετάφρασης, ο μεταφραστής παραμένει ελεύθερος δημιουργός και εργάζεται αυτόνομα, δεν υπάγεται δηλαδή σε καθεστώς νομικής εξάρτησης από τον εργοδότη, όπως στην περίπτωση του μισθωτού μεταφραστή που εξετάσαμε πιο πριν. Συνεπώς, ο μεταφραστής παραμένει ο αρχικός δικαιούχος των πνευματικών δικαιωμάτων επί της πρωτότυπης μετάφρασης. Δεν υφίσταται αυτοδίκαιη μεταβίβαση ή παραχώρησης άδειας χρήσης των πνευματικών δικαιωμάτων επί της παραγγελθείσας μετάφρασης, διότι απουσιάζει η σχέση εξαρτημένης εργασίας. Ο μεταφραστής δεν είναι μισθωτός, αλλά ελεύθερος επαγγελματίας.

Ομοίως, η μεταβίβαση του υλικού φορέα της μετάφρασης, πχ. αποστολή αρχείου ή εντύπου με τη μετάφραση δεν συνεπιφέρει και μεταβίβαση των πνευματικών δικαιωμάτων επ’ αυτής, παρά μόνο εάν αυτό έχει ρητά συμφωνηθεί (άρθρο 17).

Τα ανωτέρω έχουν ως συνέπεια ότι:

1. Η συμφωνία για τη δημιουργία και παράδοση της παραγγελθείσας μετάφρασης δε συνεπάγεται αυτομάτως και μεταβίβαση των πνευματικών δικαιωμάτων επί της μετάφρασης στον παραγγέλοντα. Αντίθετα, στη σύμβαση παραγγελίας απαιτείται κατ’ αρχήν ρητή πρόβλεψη για μεταβίβαση ή παραχώρηση άδειας εκμετάλλευσης (τόπος, χρόνος, έκταση κλπ) η οποία μάλιστα θα πρέπει να γίνεται εγγράφως.

2.Η αμοιβή για την μεταβίβαση ή παραχώρηση χρήσης πνευματικών δικαιωμάτων στα πλαίσια μίας σύμβασης παραγγελίας διαχωρίζεται κατ’ αρχήν από την αμοιβή για την εκπόνηση της μετάφρασης (η οποία αντιστοιχεί στην αντιπαροχή στα πλαίσια σύμβασης έργου) και διέπεται από τις ειδικές προστατευτικές διατάξεις του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας για την αμοιβή του δημιουργού: Έτσι, η εν λόγω αμοιβή θα πρέπει να συμφωνείται κατ’ αρχήν και επί ποινή ακυρότητας της σύμβασης σε ορισμένο ποσοστό επί του προϊόντος που προκύπτει από την εκμετάλλευσης της μετάφρασης, το ύψος του οποίου καθορίζεται ελεύθερα μεταξύ των μερών. Κατ’ εξαίρεση, η αμοιβή μπορεί να υπολογίζεται σε ορισμένο κατ’ αποκοπή ποσό, στις περιπτώσεις που εξαντλητικά απαριθμεί ο νόμος (άρθρο 32 παρ. 1). Η κατ’ αποκοπή αμοιβή πάντως είναι συνηθέστερη σε περίπτωση παραγγελίας μετάφρασης, δεδομένου ότι συνήθως η βάση υπολογισμού της ποσοστιαίας αμοιβής είναι πρακτικά αδύνατο να προσδιοριστεί. Η αμοιβή αυτή δύναται να αντιστοιχεί σε εφάπαξ χρηματική καταβολή ή σε ορισμένο ποσό ανά αριθμό σελίδων, φύλλων ή λέξεων.

3) Σύμβαση Έντυπης Μετάφρασης

Αρκετά συνήθης είναι και η σύμβαση έντυπης μετάφρασης, η σύμβαση δηλαδή που συνδέει κατά κανόνα έναν ανεξάρτητο επαγγελματία μεταφραστή και όχι μισθωτό μεταφραστή [19] με τον εκδότη έντυπης έκδοσης, δια μέσω της οποίας επιδιώκεται η μετάφραση και έκδοση ενός έργου λόγου (δοκίμιο, μυθιστόρημα, επιστημονικό έργο κλπ.) σε έντυπη μορφή. Βάσει της σύμβασης αυτής, ο μεταφραστής αναλαμβάνει την υποχρέωση να μεταφράσει το πρωτότυπο έργο λόγου και να μεταβιβάσει στον εκδότη (τουλάχιστον) τις αναγκαίες για την έκδοση του μεταφρασμένου έργου περιουσιακές εξουσίες (αναπαραγωγή και διανομή ιδίως). Δεν είναι απίθανο δε να προβλέπεται ρήτρα αποκλειστικότητας παροχής υπηρεσιών από το μεταφραστή προς τον συγκεκριμένο εκδότη.

Σύμφωνα με τις ειδικές ρυθμίσεις που προβλέπονται στο νόμο περί πνευματικής ιδιοκτησίας υπέρ του μεταφραστή:

α) Η αμοιβή που οφείλει να καταβάλει ο εκδότης έντυπης έκδοσης στο μεταφραστή ενός έργου για τη μετάφραση, την αναπαραγωγή και διανομή του έργου συμφωνείται σε ορισμένο ποσοστό επί της τιμής λιανικής πώλησης όλων των πωλούμενων αντιτύπων. Το ύψος του ποσοστού αυτού θα καθορίζεται από τα μέρη ελεύθερα (33 παρ. 6). Η ρύθμιση αυτή δεν δύναται να παρακαμφθεί με συμφωνία των μερών η οποία εμπεριέχει επαχθέστερη για το δημιουργό ρύθμιση, επί ποινή ακυρότητας του συγκεκριμένου όρου (άρθρο 39).

Κατ’ εξαίρεση μόνο, μπορεί να συμφωνηθεί έγκυρα κατ’ αποκοπήν ποσό σε ορισμένες περιπτώσεις που ορίζει ρητά ο νόμος (αρ. 33 παρ. 6 και 2) όπως μετάφραση σχολικού βιβλίου ή βοηθήματος, λευκώματος, μη λογοτεχνικού εικονογραφημένου παιδικού βιβλίου, προλόγου, ημερολογίου και άλλων.

β) To όνομα του μεταφραστή θα πρέπει να αναφέρεται υποχρεωτικά και με εμφανή τρόπο στη σελίδα του κύριου τίτλου του βιβλίου. Μετά από συμφωνία με τον εκδότη, το όνομα του μεταφραστή μπορεί να αναφέρεται και στο εξώφυλλο του βιβλίου (άρ. 33 παρ. 7).

Περαιτέρω, κατ’ εφαρμογήν ειδικής διάταξης νόμου (άρ. 33 παρ.6 και 5), προς εξυπηρέτηση του ελέγχου του αριθμού των πωλούμενων βιβλίων, θα πρέπει όλα τα αντίτυπα του μεταφρασμένου έργου να φέρουν την υπογραφή του μεταφραστή, εκτός αν συμφωνηθεί άλλος τρόπος ελέγχου) [20].

4) Αμοιβή μεταφραστή για ανέβασμα «θεατρικής παράστασης».

Για το νόμιμο ανέβασμα θεατρικής παράστασης βασισμένης σε μεταφρασμένο θεατρικό έργο, μεταξύ άλλων απαιτείται η λήψη άδειας από το μεταφραστή του εν λόγω έργου.

Ο νόμος με ειδική σχετική διάταξη, προβλέπει ποσοστιαία αμοιβή υπέρ του μεταφραστή για την παραχώρηση άδειας για πραγματοποίηση θεατρική παράστασης που στηρίζεται στο μεταφρασμένο έργο. Η αμοιβή αυτή υπολογίζεται επί των ακαθάριστων εισπράξεων μετά την αφαίρεση του φόρου δημοσίων θεαμάτων και καταβάλλεται από τον διοργανωτή της θεατρικής παράστασης. Η ποσοστιαία αμοιβή του μεταφραστή καθορίζεται τουλάχιστον σε 22% για τα κρατικά θέατρα, 10% για τα ιδιωτικά θέατρα για παραστάσεις μεταφρασμένων κλασσικών, αρχαίων ή νεώτερων έργων και 5% για μεταφρασμένα έργα σύγχρονου διεθνούς ρεπερτορίου (άρθρο 36 παρ. 1 και 2).

Οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι μεταφραστές στην πράξη.

Στην πράξη, η εκμετάλλευση των πνευματικών δικαιωμάτων των μεταφραστών παρουσιάζει δυσκολίες, σε τέτοιο βαθμό ορισμένες φορές που ίσως είναι πιο δόκιμο να μιλάμε για εκμετάλλευση των μεταφραστών και όχι των μεταφράσεων.

Αυτό συμβαίνει κατά τη γνώμη μου για δύο λόγους:

1) Οι μεταφραστές δεν γνωρίζουν τα δικαιώματά τους

Τις πιο πολλές φορές, oι μεταφραστές δεν γνωρίζουν πλήρως ή αγνοούν το καθεστώς προστασίας της εκάστοτε δημιουργίας τους και τα δικαιώματα που τους παρέχει ο νόμος για τη συμβατική εκμετάλλευση των μεταφράσεων. Έτσι, ειδικά στις περιπτώσεις παραγγελίας μεταφράσεων δεν υπάρχουν πάντα έγγραφες συμφωνίες που να ρυθμίζουν το ζήτημα των πνευματικών δικαιωμάτων, πολλώ δε μάλλον δεν ορίζεται ή δεν λαμβάνεται υπόψη αμοιβή για τη μεταβίβαση/παραχώρησης χρήσης δικαιωμάτων παρά μόνο η αμοιβή για την εκπόνηση της μετάφρασης.

2) Οι μεταφραστές είναι το αδύναμο μέρος των συμβάσεων.

Τις πιο πολλές φορές, ο μεταφραστής είναι συνήθως το αδύναμο μέρος της συμφωνίας και αναγκάζεται να αποδέχεται τους επιβαλλόμενους όρους από μέρους του ισχυρότερου αντισυμβαλλόμενου (ιδίως στις εκδοτικές συμβάσεις μετάφρασης-take it or leave it). Ως εκ τούτου, οι συμβάσεις συνήθως εμπεριέχουν ρήτρες υπέρμετρης δέσμευσης, με τις οποίες μεταβιβάζεται συνήθως το σύνολο των περιουσιακών εξουσιών τους επί της μετάφρασης για όλη τη διάρκεια προστασίας. Εξάλλου, στις συμβάσεις έντυπης μετάφρασης, ο μεταφραστής συνήθως μεταβιβάζει και άλλες εξουσίες πέραν των αναγκαίων για την έκδοση (εξουσία αναπαραγωγής και διανομής κατά βάση) (περιπτώσεις περαιτέρω χρήσης της μετάφρασης, δηλαδή διασκευών πχ. μεταφορά σε σενάριο, θεατρικό έργο κλπ.) Με τον τρόπο αυτό, ο μεταφραστής αποξενώνεται από το έργο του. [βλ. για παράδειγμα ρήτρα σε συμφωνητικό έντυπης μετάφρασης: «Ο μεταφραστής εκχωρεί στον εκδότη τα δικαιώματα της πνευματικής του ιδιοκτησίας και της μετάφρασης για όλο το νόμιμο χρόνο της προστασίας τους»]

Επίσης, ορισμένες φορές οι προτεινόμενες από τον αντισυμβαλλόμενο ρήτρες που σχετίζονται με την αμοιβή για τα πνευματικά δικαιώματα είτε δεν είναι σύμφωνες με τις προστατευτικές διατάξεις που προβλέπει ο νόμος υπέρ των μεταφραστών, πχ. δεν προβλέπεται ποσοστιαία αμοιβή υπέρ του μεταφραστή,

είτε

είναι τυπικά νόμιμες, προβλέποντας συχνά ένα ευτελές ποσοστό (πχ. 0,001% επί της λιανικής τιμής) το οποίο εξαντλείται με κατ’ αποκοπή καταβολή ενός ποσού ως έναντι της διαρκούς καταβολής ποσοστών. Μία τέτοια πρακτική δύναται να είναι επιβλαβής για τα συμφέροντα του μεταφραστή, ιδίως σε περιπτώσεις έργων που παρουσιάζουν σημαντική εμπορική επιτυχία.

IV. Αντί Επιλόγου: Προτάσεις για αναβάθμιση του μεταφραστικού επαγγέλματος:

Οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι μεταφραστές στην πράξη αναφορικά με την προστασία των πνευματικών τους δικαιωμάτων θα μπορούσαν να αντιμετωπιστούν με:

Εμπεριστατωμένη ενημέρωση για θέματα μετάφρασης και πνευματικών δικαιωμάτων (όπως γίνεται στην παρούσα εκδήλωση) στα πλαίσια ημερίδων ή άλλων εκδηλώσεων.
Ένταξη της θεματικής στο πρόγραμμα σπουδών των μεταφραστικών σχολών. Απόφοιτοι του τμήματος Ξένων γλωσσών μετάφρασης και διερμηνείας με διαβεβαίωσαν ότι δεν έχουν διδαχθεί ποτέ κάτι τέτοιο.
Αναζήτηση νομικής συμβουλής από εξειδικευμένο νομικό σύμβουλο στα πλαίσια της εξάσκησης του επαγγέλματος του μεταφραστή.
Ενίσχυση της διαπραγματευτικής δύναμης των μεταφραστών μέσω συλλογικής διαπραγμάτευσης μεταξύ των αρμόδιων επαγγελματικών ενώσεων μεταφραστών και των εκδοτών ή άλλων αντισυμβαλλομένων.
Η εν λόγω διαπραγμάτευση θα μπορούσε να αποβλέπει στη δημιουργία αμοιβαία αποδεκτών πρότυπων συμβάσεων, υποδειγμάτων μετάφρασης τα οποία θα προασπίζουν τα συμφέροντα των μεταφραστών.

Σας ευχαριστώ πολύ για την προσοχή σας.

_______________

Yποσημειώσεις:

[1] Βλ. Α. Δεσποτίδου, «Άρθρο 33» σε Λ. Κοτσίρης, Ε. Σταματούδη (επιμ.), Νόμος για την Πνευματική Ιδιοκτησία. Κατ’ άρθρον ερμηνεία του Ν. 2121/1993, αρ. 39, σελ. 669.

[2] Βλ. Α. Δεσποτίδου, «Άρθρο 33» σε Λ. Κοτσίρης, Ε. Σταματούδη (επιμ.), Νόμος για την Πνευματική Ιδιοκτησία. Κατ’ άρθρον ερμηνεία του Ν. 2121/1993, αρ. 39, σελ. 669.

[3] Π. Κοριατοπούλου, Χ. Τσίγγου, Πνευματική Ιδιοκτησία. Λημματογραφημένη ερμηνεία, Νομική Βιβλιοθήκη, 2008, λήμμα: «Μετάφραση», σελ. 314. Για πληρέστερη ανάλυση βλ. Σ. Σταυρίδου, «Η μετάφραση κατά το νέο δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας (ν. 2121/1993), ΕλλΔνη, 1994, σελ. 1000 επ. και ιδίως σελ. 1001-1002.

[4] Βλ. για παράδειγμα ΠΠρΑθ. 525/2013, αδημ. Με ελαφρώς παραλλαγμένη διατύπωση βλ. ΑΠ (ποιν) 2330/2007, Ποιν.Χρ., 2008, σελ. 2, σύμφωνα με την οποία «κάτω από όμοιες συνθήκες και με όμοιους στόχους κανένας άλλος δεν θα δημιουργούσε ένα όμοιο έργο».

[5] Bλ. ΕφΑθ 7909/2002, ΔΕΕ, σελ. 298, σημ. Ν. Κυπρούλη

[6] Στο σημείο αυτό δύναται να επισημανθεί πως η ατομική ιδιομορφία του έργου πηγάζει από την ατομικότητα του δημιουργού η οποία αντικατοπτρίζεται στο έργο. Για το λόγο αυτό, έχει επισημανθεί στη νομολογία πως η πρωτοτυπία αναφέρεται στα στοιχεία που συνδέουν το έργο με την προσωπικότητα του δημιουργού, βλ. ΜΠρΓιαν. 451/2009, Αρμενόπουλος, 2010, σελ. 1152 επ.

[7] Σημειώνεται πως «χωρίς να απαιτείται το έργο να είναι «νέο» σε σχέση με τα προϋπάρχοντα, ωστόσο θεωρητικά γίνεται μία σύγκριση σε σχέση με αυτά που ήδη υπάρχουν ή εκείνα που ενδέχεται να δημιουργηθούν στο μέλλον», Ε. Σταματούδη, «Άρθρο 2» σε Λ. Κοτσίρης, Ε. Σταματούδη (επιμ.), Νόμος για την πνευματική ιδιοκτησία-Ερμηνεία κατ’ άρθρο, έκδ. Σάκκουλας, 2009, αρ. 30, σελ. 33.

[8] Βλ. ιδίως ΑΠ 267/1995, ΝοΒ 1995, σελ. 893 αλλά και τις αποφάσεις σε Ε. Σταματούδη, «Άρθρο 2» σε Λ. Κοτσίρης, Ε. Σταματούδη (επιμ.), Νόμος για την πνευματική ιδιοκτησία-Ερμηνεία κατ’ άρθρο, έκδ. Σάκκουλας, 2009, αρ. 30-31, σελ. 32 επ. Πιο πρόσφατα, βλ. ΕφΑθ 2724/2012, ΔΕΕ 2012, σελ. 1129, σημ. Χαρ. Αποστολόπουλου· ΠΠρΑθ. 525/2013, αδημ.

[9] Έτσι, Π. Κοριατοπούλου, Χ. Τσίγγου, ό.π., σελ. 314.

[10] Σταυρίδου, ό.π., σελ. 1000 και υποσ. υπ’ αριθμ. 7.

[11] Έτσι Σταματούδη Ε., ό.π., αρ. 34, σελ. 35 επ. Πρβλ. όμως από τη σκοπιά του αμερικάνικου δικαίου πνευματικής ιδιοκτησίας, Hughes J., «Size matters (or should) in copyright law», Fordham Law Review, Vol. 74, 2005, p. 575 επ.

[12] Βλ. ιδίως ΠΠρΑθ 7147/2000, ΑρχΝ 2003,671 επ., σημ. Χ. Νικολαϊδη: «Μια λέξη ή μια νότα δεν μπορούν να θεωρηθούν ως έργο ενώ σε πολύ μικρούς συνδυασμούς λέξεων ή ήχων είναι δύσκολο να υπάρχει πρωτοτυπία και νοηματικό ή αισθητικό περιεχόμενο. Αν όμως υπάρχει τότε πρόκειται για έργο που προστατεύεται.» Πρβλ. Θ. Χίου, Όνομα καλλιτεχνικού σχήματος: Σκέψεις γύρω από ένα άυλο αγαθό άξιο προστασίας από το Δίκαιο διανοητικής διοκτησίας, ΔιΜΕΕ, 1/2014, σελ. 35 επ. και ιδίως § 9 επ.

[13] Κοριατοπούλου & Τσίγκου, ό.π., σελ. 314.

[14] Έτσι Κοριατοπούλου & Τσίγκου, ό. π., σελ. 315.

[15] Βλ. Σταυρίδου, ό. π., σελ. 1004: «Καθώς όμως το έργο […] είναι παράγωγο, αυτά τα δικαιώματα συνυπάρχουν και συμπλέκονται με τα περιουσιακά και ηθικά δικαιώματα του αρχικού δημιουργού, τα οποία παραμένουν ακέραια και λειτουργούν παράλληλα».

[16] Κοριατοπούλου & Τσίγκου, ό. π., σελ. 314-315∙ Βλ. Α. Δεσποτίδου, «Άρθρο 33» σε Λ. Κοτσίρης, Ε. Σταματούδη (επιμ.), Νόμος για την Πνευματική Ιδιοκτησία. Κατ’ άρθρον ερμηνεία του Ν. 2121/1993, αρ. 40, σελ. 670.

[17] Σταυρίδου, ό.π., σελ. 1005: «Στον αρχικό δημιουργό παραμένει το δικαίωμα απαγόρευσης ή παραχώρησης άδειας μετάφρασης του έργου του και δεν εννοείται βέβαια η ελεύθερη δραστηριότητα του ανθρώπου αλλά το μεταφρασμένο έργο ως αντικείμενο οικονομικής εκμετάλλευσης.»

[18] Κοριατοπούλου & Τσίγκου, ό. π., σελ. 315.

[19] Α. Δεσποτίδου, «άρθρο 33» σε Λ. Κοτσίρης, Ε. Σταματούδη, Νόμος για την Πνευματική Ιδιοκτησία. Κατ’ άρθρον ερμηνεία του Ν. 2121/1993, Εκδόσεις Σάκκουλα, 2009, αρ. 43, σελ. 671.

[20] Α. Δεσποτίδου, «άρθρο 33» σε Λ. Κοτσίρης, Ε. Σταματούδη, Νόμος για την Πνευματική Ιδιοκτησία. Κατ’ άρθρον ερμηνεία του Ν. 2121/1993, Εκδόσεις Σάκκουλα, 2009, αρ. 45, σελ. 672.

Λεπτομέρειες: Δημοσιεύθηκε : 20 Οκτωβρίου 2015

Τo Υπουργείο Πολιτισμού απέρριψε δωρεάν προσφορά Mobile Εφαρμογής για την Ακρόπολη

Γράφει ο Θεόδωρος Χίου*

Την επικαιρότητα απασχόλησε πρόσφατα η είδηση σύμφωνα με την οποία το Υπουργείο Πολιτισμού απέρριψε την δωρεάν προσφορά μιας εφαρμογής (mobile app) για την Ακρόπολη που δημιουργήθηκε από ιδιώτες (βλ. εδώ, εδώ και εδώ). Οι λόγοι απόρριψης σχετίζονται, μεταξύ άλλων, με τις διατάξεις του νόμου 3028/2002 για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς.

Πιο συγκεκριμένα η Lightbuzz Software είναι δημιουργός μιας εφαρμογής για κινητά τηλέφωνα και tablets με τον τίτλο Acropolis Rock [http://acropolisrock.com/]. Πρόκειται για έναν προσωποποιημένο ηλεκτρονικό ξεναγό του αρχαιολογικού χώρου της Ακρόπολης ο οποίος περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, περιγραφές και φωτογραφίες του Παρθενώνα και των λοιπών μνημείων του λόφου της Ακρόπολης. Η εν λόγω εφαρμογή μάλιστα είναι αρκετά δημοφιλής ανάμεσα στους χρήστες και έχει αποσπάσει διακρίσεις σε διεθνείς διαγωνισμούς.

. acropolis snapshot

Οι δημιουργοί του Acropolis Rock αποφάσισαν πριν το καλοκαίρι να προσφέρουν την εν λόγω εφαρμογή δωρεάν στο Υπουργείο Πολιτισμού, δεδομένου μάλιστα του γεγονότος ότι δεν υπάρχει μέχρι στιγμής αντίστοιχη επίσημη εφαρμογή για το μνημείο της Ακρόπολης.

To Υπουργείο Πολιτισμού, μέσω του Ταμείου Αρχαιολογικών Πόρων και Απαλλοτριώσεων, αρνήθηκε στις 8 Σεπτεμβρίου 2015 την εν λόγω προσφορά, με το σκεπτικό ότι «στο σχεδιασμό του Ταμείου Αρχαιολογικών Πόρων συγκαταλέγεται και η δημιουργία ηλεκτρονικών εφαρμογών ξενάγησης (application), η οποία προγραμματίζεται με την συνεργασία των αρμοδίων Εφορειών Αρχαιοτήτων». arnhsh yppo

Η εν λόγω αρνητική απάντηση του Υπουργείου έλαβε σημαντικές διαστάσεις δημοσιότητας, με αποτέλεσμα το ΤΑΠΑ να εκδώσει αργότερα, στις 19 Οκτωβρίου 2015, δελτίο τύπου, αναλύοντας τους λόγους της ως άνω αρνητικής απάντησης.

Ειδικότερα, πέραν της ύπαρξης υπογεγραμμένου πλαισίου συνεργασίας για δημιουργία και προσφορά εφαρμογών για smartphones & tablets μεταξύ του ΥΠΠΟ και του Τμήματος Ελληνικών Σπουδών του Simon Fraser University του Καναδά, το αιτιολογικό της αρνητικής απάντησης στηρίζεται στην μη τήρηση των νόμιμων διαδικασιών που προβλέπονται από το νομικό πλαίσιο για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς για τη χρήση φωτογραφιών μνημείων του Δημοσίου.

Κάνοντας επίκληση στο άρθρο 46 του Ν. 3028/2002, το Υπουργείο αναφέρει μεταξύ άλλων ότι το ΤΑΠ[Α] προκειμένου να αποδεχθεί χορηγία ή να συνεργαστεί με ιδιώτες ή άλλους φορείς για τη διάθεση στο κοινό έντυπης ή ηλεκτρονικής έκδοσης που περιέχει εικόνες και κείμενα αρχαιολογικού περιεχομένου, θα πρέπει να έχει την έγκριση της αρμόδιας Εφορίας αρχαιοτήτων για τη χρήση εικόνων και να έχουν καταβληθεί τα νόμιμα τέλη υπέρ ΤΑΠ[Α], κάτι που δεν ισχύει για την εν λόγω εφαρμογή.

Οι δημιουργοί της εφαρμογής, σε απάντηση του ως άνω δελτίου τύπου, αναφέρουν μεταξύ άλλων ότι έλαβαν άδεια για τη χρήση των φωτογραφιών της εν λόγω εφαρμογής από τους δικαιούχους πνευματικών δικαιωμάτων, καθότι είναι νόμιμα «αγορασμένες» από το αποθετήριο ψηφιακών φωτογραφιών www.istockphoto.com [http://acropolisrock.com/photo-license.pdf] και η χρήση τους διέπεται από τη σχετική άδεια χρήσης [http://www.istockphoto.com/legal/license-agreement], η οποία κοινοποιήθηκε στο Υπουργείο.

Βάσει του ισχύοντος νομικού πλαισίου στην Ελλάδα, η νόμιμη χρήση ψηφιακών (φωτογραφικών) απεικονίσεων μνημείων που ανήκουν στο Δημόσιο, όπως τα μνημεία της Ακρόπολης, από ιδιώτες στα πλαίσια δημιουργίας εφαρμογών προϋποθέτει τη λήψη δύο διαφορετικών αδειών. Αφενός, απαιτείται κατ’ αρχήν η λήψη άδειας εκμετάλλευσης από τον εκάστοτε δικαιούχο πνευματικών δικαιωμάτων για τη δημόσια χρήση και εκμετάλλευση των φωτογραφιών που θα εμπεριέχει η εφαρμογή (άρθρα 3 και 13 Ν. 2121/1993). Αφετέρου, η παραγωγή, αναπαραγωγή και διάδοση στο κοινό, για άμεσο ή έμμεσο οικονομικό ή εμπορικό σκοπό απεικονίσεων μνημείων, που ανήκουν στο Δημόσιο, είτε ακινήτων που βρίσκονται σε αρχαιολογικούς χώρους και ιστορικούς τόπους ή είναι μεμονωμένα, είτε κινητών που βρίσκονται σε μουσεία ή συλλογές του Δημοσίου, με οποιονδήποτε τρόπο και μέσο, συμπεριλαμβανομένων των ηλεκτρονικών και ψηφιακών, του διαδικτύου (internet), των δικτύων τηλεπικοινωνιακής ή άλλης σύνδεσης και της δημιουργίας βάσεων δεδομένων με εικόνες των παραπάνω απαιτεί προηγούμενη άδεια που χορηγείται με απόφαση του Υπουργού Πολιτισμού, στην οποία καθορίζεται και η χρονική διάρκεια της άδειας, οι όροι υπό τους οποίους παρέχεται και το καταβλητέο τέλος υπέρ του Τ.Α.Π.Α. (άρθρο 46 παρ. 4 Ν. 3028/2002).

Δυνάμει των ανωτέρω, η άνευ αδείας από το ΥΠΠΟ χρήση των φωτογραφιών των μνημείων της Ακρόπολης στα πλαίσια εμπορικής εφαρμογής για κινητά και tablets δεν επιτρέπεται, ενώ η λήψη άδειας εκμετάλλευσης από τους νόμιμους δικαιούχους πνευματικής ιδιοκτησίας δεν θεραπεύει την εν λόγω έλλειψη. Εξάλλου, θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι, λόγω απουσίας άδειας χρήσης από το ΥΠΠΟ, η αρχική χρήση των ως άνω φωτογραφιών στα πλαίσια της εφαρμογής Acropolis Rock εμπίπτει στην απαγόρευση του όρου 3a της άδειας που συνοδεύει τις χρησιμοποιηθείσες φωτογραφίες, σύμφωνα με το οποίο «You may not use contentin a pornographic, defamatory or other unlawful manner.»

Η ως άνω απάντηση διαφοροποιείται μόνο εφόσον η χρήση των ψηφιακών απεικονίσεων των μνημείων δεν γίνεται για άμεσο ή έμμεσο εμπορικό ή οικονομικό σκοπό. Πράγματι, η παραγωγή, αναπαραγωγή και χρήση των απεικονίσεων για άλλους σκοπούς, όπως καλλιτεχνικούς, εκπαιδευτικούς ή επιστημονικούς, επιτρέπεται χωρίς άδεια, έναντι της καταβολής τέλους, υπέρ του Τ.Α.Π.Α. από την οποία είναι δυνατή η απαλλαγή με απόφαση του Υπουργού Πολιτισμού (άρθρο 46 παρ. 5 Ν. 3028/2002). Η εν λόγω διάταξη θα μπορούσε να τύχει εφαρμογής στην περίπτωση που, για παράδειγμα, η εν λόγω εφαρμογή διανέμεται δωρεάν και δεν επιχορηγείται από διαφημίσεις ή άλλου είδους προμήθειες. Έτσι, το γεγονός ότι πλέον η εφαρμογή Acropolis Rock διατίθεται δωρεάν στην τελευταία της έκδοση (version 1.5), θα μπορούσε ενδεχομένως να οδηγήσει στην ενεργοποίηση της εν λόγω διάταξης.

Η έκταση που έλαβε η εν λόγω είδηση καταδεικνύει ότι η αλληλεπίδραση και εφαρμογή του δικαίου πολιτιστικής κληρονομιάς και του δικαίου πνευματικής ιδιοκτησίας επηρεάζουν σημαντικά την ψηφιοποίηση της πολιτιστικής κληρονομιάς στην πράξη ενώ γεννά ερωτήματα ως προς την ευελιξία του ισχύοντος νομικού πλαισίου.

* Ο Δρ Θεόδωρος Χίου είναι δικηγόρος, ειδικός σύμβουλος σε θέματα διανοητικής ιδιοκτησίας και ιδρυτής του iprights.gr

Πηγές:

http://www.kathimerini.gr/834880/article/epikairothta/ellada/to-yppo-aperriye-prosfora-gia-dwrean-efarmogh

http://www.yppo.gr/2/g22.jsp?obj_id=62892

http://www.lifo.gr/now/culture/78346

http://www.istockphoto.com/legal/license-agreement

Photo credits: acropolisrock.com

Σελίδα 4 από 5

ΑΝΟΙΧΤΕΣ ΑΔΕΙΕΣ & ΑΝΟΙΧΤΗ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ ΣΤΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ

PRINT ME A DRESS! Η ΤΡΙΤΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΔΙΑΝΟΗΤΙΚΗΣ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ ΣΤΗ ΜΟΔΑ (3d Printing)

ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΔΙΑΝΟΗΤΙΚΗΣ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ

ΑΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΓΙΑ ΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΤΟΥ ΙΟΝΙΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΣΤΗΝ ΠΡΕΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΟΤΙΟΥ ΑΦΡΙΚΗΣ ΚΑΙ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΠΡΑΚΤΙΚΩΝ

ΝΟΜΟΣΧΕΔΙΟ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΛΛΟΓΙΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ: QUO VADIS?

STARTUP EΠΙΧΕΙΡΗΣΗ: ΠΩΣ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΕΤΑΙ Η ΙΔΕΑ ΜΟΥ;

H ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΠΡΩΤΟΤΥΠΙΑΣ ΣΤΟ ΕΝΩΣΙΑΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΚΑΙ Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ΔΕΕ

ΣΥΛΛΟΓΙΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ & ΑΔΕΙΕΣ ΑΝΟΙΧΤΟΥ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΥ

ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ

Ι. Εισαγωγή

ΙΙ. Η προστασία της μετάφρασης

ΙΙΙ. Η εκμετάλλευση της μετάφρασης: Το δίκαιο συμβάσεων του μεταφραστή Θεωρία και Πράξη

IV. Αντί Επιλόγου: Προτάσεις για αναβάθμιση του μεταφραστικού επαγγέλματος:

ΔΙΚΑΙΟ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ vs. ΔΙΚΑΙΟ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗΣ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ: 1-0